CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Nâzım Hikmet’in yaşamını ve düşünce dünyasını etkileyen önemli olaylardan birisi 1921 yılında Millî Mücadele’ye katılmak üzere bir grup arkadaşıyla birlikte geçtikleri İnebolu’da gerçekleşmiştir. Burada Ankara hükümetinin iznini beklerken Almanya’dan gelen Spartakistlerle tanışır. Bu grup içerisindeki Sadık Ahi’nin (Mehmet Eti) anlattığı Bolşevik Devrimi, Marks, Engels, sosyalizm, sınıf çatışmasına dair görüşlerden etkilendiği anlaşılan Nâzım Hikmet, kısa sürede bu düşünceleri benimsemiştir.

1924 sonlarında gizlice Türkiye’ye gelir. Aydınlık ve Orak-Çekiç dergilerinde çalışmaya başlar. Yasadışı Türkiye Komünist Partisi’ne üye olur. Parti üyelerinin tutuklanmaya başlaması üzerine Haziran 1925’te yeniden Moskova’ya gider. İstiklâl Mahkemesi tarafından gizli örgüt üyesi olmak suçlamasıyla gıyabında yargılanıp on beş yıl hapse mahkûm edilir. 1926’da Viyana’da Komünist Parti Kongresi’ne katılır. İlk şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü Bakü’de (1928) basılır. Aynı yıl Cumhuriyet’in beşinci yılı için çıkarılan aftan yararlanmak üzere gizlice Türkiye’ye giriş yapar. Hopa’da tutuklanır ve İstanbul üzerinden Ankara’ya götürülür. Üç ay hapse mahkum olur.

Şiirinin yapı özellikleri, içinde bulunduğu koşulların etkisine göre az çok değişkenlik gösterir. 1938’e kadarki şiirlerinde hitabet öğesi ağır basarken, hapiste bulunduğu 1950’ye kadarki yıllarda yazdığı şiirlerden bir kısmında öyküleme tekniğinin (Memleketimden İnsan Manzaraları gibi örneklerde), kiminde ise lirizmin ağır bastığı (Saat 21-22 şiirleri) görülür.

Yani dünyaya, topluma ve bireye üretim tüketim ilişkileri, sınıf farkları çerçevesinde bakmak, realiteyi Marksizmin yorumladığı biçimiyle diyalektik maddecilikle ele almaktır asıl olan. Nâzım Hikmet’in Türk edebiyatındaki yeri büyük ölçüde bu ideolojik tutumu estetiğinin temeline koymasıdır. “San’at Telakkisi” adlı şiirinde açıkladığı şu görüşler onun şiir anlayışını da ortaya koymaktadır:

...

Benim

Şiirime ilham veren perimin

omuzlarında açılan kanat:

asma köprülerimin

demir putrellerindendir!.

Onun şiirinin ana özelliklerini şöyle belirtebiliriz:

“trrrrrum/trrrrrum/trrrrum/trak tiki tak” gibi makine taklidi ses öğelerini kullanması ve daha başka örnekler),

1934’te Moskova’da toplanan Yazarlar Birliği Kongresi, Maksim Gorki tarafından özetlenen dört ilkeyle toplumcu gerçekçiliğin ölçütlerini ortaya koymuştur. Buna göre:

Nâzım Hikmet’in şiirlerinden ve düşüncesinden etkilenerek yazan 1940 Kuşağı toplumcu gerçekçileri olarak adlandırılan şairlerin önde gelenleri Rıfat Ilgaz (1911-1993), Cahit Irgat (1916-1971), A. Kadir (İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, 1917 1985), M. Niyazi Akıncıoğlu (1919-1979), Ömer Faruk Toprak (1920-1979), Enver Gökçe (1920-1981), Mehmet Kemal (Kurşunluoğlu, 1920), Arif Damar (1925), Ahmet Arif (1927-1991), Şükran Kurdakul’dur (1927). Bunlara kimi kaynaklarda önceki kuşaktan Hasan İzzettin Dinamo ile aşağıda Mavi Hareketi başlığı altında ayrıca anlatılacak olan Attila İlhan (1925-2005) da katılır.

Adını Kasım 1952-Nisan 1956 tarihleri arasında Ankara’da 32 sayı çıkan Mavi adlı dergiden alan hareketin, asıl 19. sayıdan itibaren Attilâ İlhan’ın dergiye katılması ile oluştuğu söylenebilir. Aslında edebiyatımızda daha çok Orhan Duru, Ferit Edgü, Tarık Dursun K., Tahsin Yücel, Demir Özlü gibi imzaların ortaya çıkmasını sağladığı için öykü türüne yaptığı katkı bakımından dikkati çeken derginin toplumcu gerçekçi bir yayın halini alması özellikle Attilâ İlhan ile Ahmet Oktay’ın yazıları ile gerçekleşmiştir. Attilâ İlhan “Sosyal Realizm Münasebetleri Yahut Başlangıç” adlı yazısında bir taraftan Garip Şairleri Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet’i; bir taraftan “aktif realizm taraflısı” diye nitelediği toplumcu gerçekçi şairleri; bir taraftan da Fazıl Hüsnü, Cahit Sıtkı, Cahit Külebi ve Behçet Necatigil gibi şairleri eleştirir.

Attilâ İlhan 1946 yılında CHP şiir yarışmasında “Cebbar Oğlu Mehemmed” adlı şiiriyle ikincilik (birinci eser Cahit Sıtkı’nın “Otuzbeş Yaş”, üçüncü eser ise Fazıl Hüsnü’nün “Çakır’ın Destanı” adlı şiirleri olmuştur) kazanmış olmakla edebiyat ortamına adeta ünlü bir şair olarak giriş yapar. Aslında 1941’den beri toplumcu kuşak içerisinde ve o niteliği taşıyan şiirler yazmakta idi. Onun şiirinin ilk kaynaklarından birisi Nâzım Hikmet’tir. Bu yıllarda yazdığı şiirlerde folklordan gelen öğeleri sıklıkla kullanan, dizelerin ses özelliklerine dikkat eden öyküleyici bir anlatım biçimini benimsemiştir.

Attilâ İlhan şiirine genel olarak üç dönem halinde yaklaşmak mümkündür: Toplumcu gerçekçi dönem (Duvar ve Sisler Bulvarı kitaplar›), bireyselliğin varoluş içinde algılanılmaya çalışıldığı dönem (Yağmur Kaçağı, Ben Sana Mecburum, Bela Çiçeği ve Yasak Sevişmek kitapları), Divan şiiri birikimine yöneldiği dönem (Tutuklunun Günlüğü ve daha sonraki kitapları). Bütün bu şiirler toplamıyla Attilâ İlhan, Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde çağdaş kentli bireyin duygularını yansıtan lirizmi ile ve gelenekten özellikle müzikal değerler bakımından kendine özgü yararlanma tarzıyla özel bir yer edinmiştir.

Spartakistler adını M.Ö. 73 yılında Roma İmparatorluğu’na karşı ayaklanan kölelerin lideri Spartaküs’ten alan ve önderliğini Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht’in yaptığı Almanya’da kurulan Bolşevik örgütten almıştır.

Nazım Hikmet Ran Selanik'te dünyaya gelmiştir.

Nazım Hikmet'in ilk şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü'dür.

Fütürizmde geçmiş değerler, geleneksel değerler tamamen reddedilir.