CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Türk şiirinde genel olarak Marksizm merkezinden yayılan ideolojik yapıyı kuran kuşkusuz Nazım Hikmet’tir. O, Türkiye’de sınıfların çatışmasına dayanan bir gelenek olmadığı halde, belki de ilk olarak emek, yoksulluk, sömürülme gibi temalar› işlemeye başlar. Nazım Hikmet’in getirdiği bu içerik 1925’lerden 1980’lere kadar, “sosyal realizm”, “toplumcu gerçekçilik” veya “toplumculuk” adlandırmasıyla Türk şiirinin en canlı problem alanı halinde yaşamaya devam eder.

1940’lar, “küçük adam”ın hayatı olarak kavramlaştırılan bir yaşama biçiminin ve anlayışının edebiyata girdiği yıllardır. Şiirde Orhan Veli, hikayede Sait Faik ve romanda Orhan Kemal bu “küçük adam”ların hayatlarını ortaya koyarlar.

Attila İlhan ateist bir şair olarak dini teslimiyet temasını benimseyerek kullanmayan bir şairdir.

Cumhuriyet dönemi içinde şiirleri bütünüyle mistik karakter taşıyan nerdeyse bir tek şair vardır: Asaf Halet Çelebi.

Cumhuriyet döneminde kendisinden önceki bütün şiir birikimine, anlayışına itiraz ederek var olmak isteyen şiir hareketi kuşkusuz Garip hareketidir.

Orhan Seyfi Orhon Yunan mitolojisinden yararlanmamıştır. Beş Hececiler diye adlandırılan şairler, bir taraf­tan Ziya Gökalp’ten gelen etkilerle Türk tarihine ve efsanelerine açılırlar. Türklerin tarihsel ve mitolojik hayatına uzanan şairlerden biri olan Orhan Seyfi Orhon’un “Peri Kızı ile Çoban Hikayesi” bu bağlamda anılması uygun olan bir şiirdir.

Cumhuriyet döneminde, genel olarak “poetika” içinde değerlendireceğimiz, şiirin tanımları, ögeleri, amacı etrafında çeşitli görüşler ve yoğun tartışmalar vardır. Hattâ sadece 1920’lerden 1950’lere kadarki zaman dilimine bu açıdan bakılsa Türk şiir tarihinin en renkli dönemi görülür. Yeni ideolojilerin ortaya çıkışı, Batı şiirindeki kuramsal tartışmaların daha çabuk ve daha çeşitli olarak ülkeye girişi, gelenek anlayışındaki farklılaşmalar, tematik problem alanlarının çoğalması ve nitekim kişisel farklılıklar bu çeşitliği doğuran etkenler olarak belirlenebilirler.

Yahya Kemal için şiir, “kalpten geçen bir hadisenin lisan halinde tecelli edişidir; hissin birden bire lisan oluşu ve lisan halinde kalışıdır. Düşündüklerimizi vezinle ve lisanla ifade edişimiz şiir değildir. Bir mısraın şiir olup olmadığı gayet aşikârdır. Deruni ahenk ile ifade edilmişse şiirdir.

Fazıl Hüsnü Dağlarca’ya göre şiir, bir düşüncenin sonradan dile dökülmesi değildir. Büyük şiir, dilden yola çıkarak düşünür; şiirde, şairin öznelliği ile birlikte, dil düşünür, dil kendini arar, bulur ve kendini bazen yitirir. İmge dilden başlar ya da imge oluşumu dil ile başlar; imge dilin maddesinden türer” (Soysal 1999: 24).
“Bütün şiirlerin tek tek özel tanımları vardır (...)

Bu şiir hareketinin en önemli şairi kuşkusuz Faruk Nafiz Çamlıbel’dir. Anadolu’ya dönüş, Milli Mücadeleden sonraki zafer havası ve memleketi kalkındırma aşkı, Faruk Nafiz’de de yankısını bulur. Şair konuşma dilini önemser; daha gerçekçi ve milli şiirler yazmaya başlar. Memleket farklı halleriyle tasvir edilir.
İnsanı, coğrafyası ve hüznü ile “Han Duvarları” adlı şiir, o dönemde birçok şaire ufuk açmıştır. Bu şiirde ferdi ve sosyal seviyeler iç içe girer; nesnel ve öznel olan, madde ve mana olan bir birleşime tabi tutulur. Fakat şiiri oluşturan köklü gurbet duygusuna dikkat etmek gerekir.

Nazım’dan sonra, “toplumcu edebiyat”ın önemli şairleri olan Hasan Hüseyin Korkmazgil, Ahmet Arif, A.Kadir, Afşar Timuçin, Egemen Berköz, Ataol Behramoğlu gibi şairler “halk, emek, devrim” kavramları merkezinde şiirin temel işlevinin “toplumcu aydınlanma”yı sağlamak olduğunu düşünürler.

Ahmet Oktay 1940’ların küçük adamının, küçük üreticiler, marjinaller arasında bir şair-avare olarak dolaştığını; 1950’lerin küçük adamının ise büyük şehirde, metropolün cangılında, insanlıktan umudunu kesme noktasına gelen bir melankolik gibi göründüğünü; yalnız, küskün ve umarsız olarak dolaştığını söyler.

İlhan Berk, Cemal Süreya, Edip Cansever gibi İkinci Yeni şairlerinde belki de en rahat görülebilen tematik değer, aşktır. Onların aşkları, modern şehrin içinde bir sevme eylemi, ruhsal ve tensel bir enerji kaynağı ve mitolojik bir evrenin özsuyu olarak vardır.