CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Nazım’dan sonra, “toplumcu edebiyat”ın önemli şairleri olan Hasan Hüseyin Korkmazgil, Ahmet Arif, A.Kadir, Afşar Timuçin, Egemen Berköz, Ataol Behramoğlu gibi şairler “halk, emek, devrim” kavramlar› merkezinde şiirin temel işlevinin “toplumcu aydınlanma”yı sağlamak olduğunu düşünürler.

Nazım’dan sonra, “toplumcu edebiyat”ın önemli şairleri olan Hasan Hüseyin Korkmazgil, Ahmet Arif, A.Kadir, Afşar Timuçin, Egemen Berköz, Ataol Behramoğlu gibi şairler “halk, emek, devrim” kavramlar› merkezinde şiirin temel işlevinin “toplumcu aydınlanma”yı sağlamak olduğunu düşünürler.

Fazıl Hüsnü Dağlarca'ya göre şiir, bir düşüncenin sonradan dile dökülmesi değildir. Büyük şiir, dilden yola çıkarak düşünür; şiirde, şairin öznelliği ile birlikte, dil düşünür, dil kendini arar, bulur ve kendini bazen yitirir. İmge dilden başllar ya da imge oluşumu dil ile başlar; imge dilin maddesinden türer.

Orhan Veli'ye göre şiir bütün özelliği edasında olan anlamdan ibarettir. Ancak şiirdeki anlam, fikir demek değildir. Şiir hayatı takip ve taklit eder; hayattaki değişmeleri takip etmeyen, ondaki dönüşümlere denk düşmeyen bir şiir, işlevsiz kalır. Yani tamamıyla manadan ibarettir.

Hilmi Yavuz'a göre şiir dil değil, sözdür. Dil halinde kalan şiir, kapalı; yani anlam belli olan, tek bir anlama gönderme yapan bir metin iken; söz haline gelmişse, anlamı açık, yani çok anlamlı, tek bir anlam ile sınırlı olmayan bir metindir.

Behçet Necatigil, şiirde her şeyden önce anlam ve ses güzelliğini esas alır. Ona göre şiiri şiir yapan ögelerin başlında mana gelir. Şiir çok manalı olabilir de açık değildir. Ancak manayı bulmak da okuyucunun hazırlığına bağlı bir şeydir. Ayrıca şairin birçok noktalarda bir şeyin sürdürücüsü olması, eskiye yaslanması gerekir.

İlhan Berk, Şairin Toprağı adlı kitabında hem İkinci Yeni şiirinin kuramsal temellerine ve ilkelerine hem de kendi anlayışına işaret eder. Ona göre: İkinci Yeni,
1) Victor Hugo’nun “şiir gerilemez, ilerlemez de ondan” sözüne karşı, Stephane
Mallarme’in “şiirde evrim” sözünü koyar. 2) İkinci Yeni, öyküye, hele yakalanabilir öyküye tam karşıttır. 3) İkinci Yeni, ilk okunuşta anlaşılan şiire de karşıdır. 4)
Önceden düşünülmüş, onun üstüne kurulmuş bir şiire de karşıdır; hele bilgesel şiir hiç değildir. 5) İkinci Yeni’nin kendinden önceki şiirden büyük ayrılığı anlam
anlayışındadır. İkinci Yeni, anlamı, düzyazıya özgü bilir. 6) İkinci Yeni’nin en
önemli ilkelerinden biri de soyut bir şiir dili anlayışıdır. Bunu konuşma diline karşı bir dil anlayışı diye de tarif edebiliriz. 7) İkinci Yeni, anlamdan çok görüntüye
bağlıdır. Bu bakımdan şiiri, bir görüntü sanatı olarak bile düşünüyor denebilir. 8)
İkinci Yeni’nin asıl ilkesi salt şiirden yana olmasıdır. Salt şiiri, Edgar Allan Poe’nun
şu sözüyle tanımlamak isterim: “şiir için, şiir.” Bu nedenle yanıt E'dir.

İnsanı, coğrafyası ve hüznü ile “Han Duvarları” adlı şiir, o dönemde birçok şaire ufuk açmıştır. Bu şiirde ferdi ve sosyal seviyeler iç içe girer; nesnel ve öznel olan, madde ve mana olan bir birleşime tabi tutulur. Fakat şiiri oluşturan köklü gurbet duygusuna dikkat etmek gerekir. Bu ve buna benzer yanlarıyla şiir, temsili bir değer taşır. Bu nedenle yanıt B'dir.

İstanbul’u kutsallığından ve romantik düşselliğinden uzaklaştırıp, yaşanılan günlük hayatın mekânı haline getiren, öyküde Sait Faik ise şiirde Orhan Veli’dir. Bu nedenle yanıt A'dır.

Nazım Hikmet’te ve ondan sonra gelen birçok “toplumcu gerçekçi” şairde aşkın ideolojik yoldaşlık boyutu öne çıkar. Aşk sosyal sorumluluktur düşüncesi Necip Fazıl'a, aşk tatmin edicidir Garip akımına, aşk hayalidir Servet-i Fünun'a, Aşk ideal ve iyimserdir Faruk Nafız'a aittir. Bu nedenle yanıt D'dir.

“İslâm’ı asrın idrakine söyletme” isteği ve “cehalet ve ataletin İslâm’ın özüne dönmekle aşılacağını” ifade etmesi ile Necip Fazıl’ın, Sezai Karakoç’un ve onlardan sonra gelen şairlerin öncüsü olan şair Mehmet Akif Ersoy'dur. Bu nedenle yanıt C'dir.

Cumhuriyet dönemi içinde şiirleri bütünüyle mistik karakter taşıyan nerdeyse tek şairdir Asaf Halet Çelebi'dir. "Şiirlerimde Mistisizm Temayülü” başlıklı yazısında, şiirlerinin bir çoğunun Nirvana’ya davet veya Nirvana’ya nasıl erişileceğinin hikâyesi olduğunu söyler.

Şiirde Orhan Veli, hikayede Sait Faik ve romanda Orhan Kemal “küçük adam”ların hayatlarını ortaya koyarlar. Sait Faik’in, “Dostlarımı, sevdiklerimi çarşı içlerinin kara çocuklarından seçtim. Her umumi, herkese açık yol, ahçı dükkânı, bahçe, kır benim oldu. Köylülerle beraber demir parmaklıklarına asılıp belediye gazinosunda saz dinledim.” şeklindeki sözleri edebiyatın bu yeni kaynağını gösterir. Orhan Veli’nin şiirleri, hem mekânsal hem de tematik bağlamda Sait Faik’in öykülerinin simetrisidirler.

Ahmet Hamdi Tanpınar için şiir, uyku ile uyanıklık arasında şuurlu sezişten doğar. Aslında bu seziş de, bir rüya halidir: “Uyanık bir gayret ve çalışma ile kurulan bir rüya”. Şiir “her türlü menfaat endişesinden uzak, gayesini yalnız kendinde bulan bir mükemmeliyet”tir. Şiirin ayrı ayrı unsurları olduğu düşünülemez, mükemmel bir terkip olmak zorundadır.

Şiirin kendi geleneği ile ilişkisini edebi gelenek ifadesi anlatmaktadır.

Halk kültür ürünleri, Ahmet Kutsi Tecer, Bedri Rahmi Eyuboğlu, Cahit Külebi gibi şairlerle başlıca kaynak haline gelirler.

İkinci Yeni ile gelenek arasındaki ilişkinin boyutlarını, teknik noktalarda aramak daha doğru olur.

ikinci Yeni şairleri olarak anılan İlhan Berk, Turgut Uyar, Ece Ayhan gibi şairlerin şiirlerinde de mitoloji önemli bir kaynaktır. İkinci Yeni şiirinin, Pagan kültürün, Hristiyanlığın, Yahudiliğin, -hattâ az da olsa- İslâm’ın tarihsel ve mitolojik birikimine, kıssa kavrayışına hiç kasılmadan ve taraftar olmadan rahatlıkla uzanan bir yanı vardır. Sezai Karakoç’taki mitolojik ilgi gelenek anlayışıyla yakından ilgilidir.

Mavi Hareketi, Garip ve İkinci Yeni akımlarına eleştirel getiren ve Attila İlhan'ın öncülük ettiği bir harekettir.

Cumhuriyet dönemi Türk şiirindeki “memleket” probleminin kökenini, Tanzimat yıllarına kadar uzatmak mümkündür.