Çağdaş Türk Şiiri (1970-2000)

1960’ların ikinci yarısından itibaren dünyadaki ve Türkiye’deki siyasal tansiyonun yükselişine paralel olarak Türk şiirinde politik söylem, ağırlığını hissettirmeye başlamıştır. 1970-1980 arası Türk şiirinin genel görünümü siyasal söylemin ve buna bağlı düşünsel eylemin, politik niteliği geriye ittiği bir dönem olmuştur. Edebiyatın arka planını ve kültürel ortamı büyük ölçüde toplumu belli siyasal görüşler ve düşünüşler uğruna dönüştürme amacı belirlemiştir. O yüzden bu on yıllık süre çağdaş Türk şiirinin bir tıkanma dönemi olarak kabul edilebilir.

1970-1980 yılları arasında edebiyatın ideolojilerle yoğun ilişkiye girmesini sağlayan etkenler;

1. Sosyalist ve kapitalist bağlamdaki iki kutuplu dünya ısı
2. Modernist poetikaların akılcı ve seçkinci tavIrlarından doğan insana ve toplumlara yön verme iddialar› ve
3. Soğuk savaş dönemi şartları

1980 sonrası Türk şiirinde öne çıkan kuramsal algılar;

1. Biçim,
2. Dil,
3. İmge

Poetik tavır, şiirde ne anlatılırsa anlatılsın, şiir estetiğinin belirlediği ölçütler içinde anlatılmasını gerekliliğidir.

Önemli olan, şiirde ideolojinin veya politik duygu ve düşüncenin bulunup bulunmaması değil, şiiri belirleyen öğenin poetik tavır olup olmamasıdır.

Bu dönemde yazan şairler, genel olarak, şiir okurundan ziyade, kendisinin sunduğu duyguların heyecanıyla harekete geçecek kitlelere seslenmek istemişler, dolayısıyla, sığ ve duygusal bir söylem, şiirden çok duygunun egemen olduğu slogana yaklaşan bir söyleyiş öne çıkmıştır.

1970’in eşiğindeki yıllarda yeniden canlılık kazanmaya başlayan sosyalist şiirin temelleri Nazım Hikmet’e bağlanabilir. Ancak bu yıllarda dergilerde şiir yazmaya başlayan genç şairlerin harekete geçişlerinin ilk etkeni, Nazım’dan çok İkinci Yeni şiiridir. İsmet Özel, Ataol Behramoğlu, Süreyya Berfe, Egemen Berköz, Eray Canberk, Refik Durbaş, Güven Turan, Özkan Mert, Afşar Timuçin, Nihat Behram gibi şairler, başlangıçta İkinci Yeni uzantısı sayılabilecek bir görüntü sergilerler. Bir kısmında Attilâ İlhan hattâ Garip şiirinin etkisi de görülür. Mehmet H. Doğan, bu dönemin şairleri arasında sivrilen, adlarını duyuran Özdemir İnce’nin Kargı, Ataol Behramoğlu’nun Bir Ermeni General, İsmet Özel’in Geceleyin Bir Koşu, Egemen Berköz’ün Çin Askeri adlı kitaplarında topladıkları şiirlerinde, İkinci Yeni etkisinin belirgin derecede görüldüğü söylenebilir

İkinci Yeni şiire yönelik getirilen eleştiriler;

1. Bireyci
2. Toplumdan uzak
3. Burjuva şiiri

1970’li yılların şiirinin ortalama özellikleri;

1. Duygusallık
2. İçeriğin biçimin önüne geçmesi
3. Şiirin araçsallaştırılması

1970-1980 döneminde yazılan şiirin genel özellikleri;

1. Şiirin siyasal mücadelenin bir aracı olarak görülmesi,
2. Duyarlılığın yerine duygusallığın öne çıkışı
3. Biçimsel özellikler yerine, sınıf çatışması toplumsal mücadele gibi genel ve geniş kitlelerce paylaşılması istenilen tematik öğelerin belirleyici olması
4. Şiirin ses, imge gibi elementlerinin yerini, doğrudan söyleyişin alması
5. İkinci Yeni akımı anlayışını reddederek Nazım Hikmet ve toplumcu-gerçekçi anlayışa bağlanılmak istenilmesi

1970-1980 döneminde yazılan şiirin ortak özelliklerini taşıyan şairler;

1. Ahmet Telli
2. Hüseyin Yurttaş
3. Ahmet Ada
4. İsmail Uyaroğlu
5. Seyyit Nezir
6. Barış Pirhasan
7. Abdülkadir Budak
8. Yaşar Miraç
9. Erol Çankaya
10. Veysel Çolak

Şiirleriyle 1970 sonrasının Türk şiirinde çıkış yapan şairleri;

• Arif Ay
• Osman Sarı
• Turan Koç
• Cumali Ünaldı Hasannebioğlu,
• Metin Önal Mengüşoğlu

1970’lerde yazılan şiir için genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, şiir atmosferinin sığ ideolojik bir ortam oluşturduğunu, bunun içerisinde pek az şairin kendisini ortamın havasından koruyarak, şair kimliklerini kurmayı başarabildiğini söyleyebiliriz. 12 Eylül 1980 darbesi ülkedeki demokratik rejimi askıya almakla, 70’lerin ideolojik havasının da toplum üzerindeki etkisini kesmiş oldu. Ama bu, aynı zamanda şiire, kendisi hakkında düşünme imkânı sağladı, en azından bunu bir imkân olarak kullananlar oldu. 1980’lerden sonra oluşan şiir anlayışı, söz konusu kesinti dolayısıyla, 70’li yılların şiir karakterinin zaaflarından uzak durmayı başaracaktır

1980 sonrası Türk şiirini poetik yönelimler açısından;

1. İmgeci,
2. Anlatımcı›,
3. Mistik metafizikçi,
4. Gelenekselci,
5. Toplumcu gerçekçi,
6. Beatnik ve marjinalci,
7. Yeni garipçi şiir

1970’lerde yazılan şiir ile 1980’ler ve sonrasında yazılan şiir arasındaki genel farklılık slogancı-söylevci şiirden saf şiire geçiştir.

1980-2000 arasında yazılan şiirin belli başlı temsilcileri;

1. Adnan Özer,
2. Ahmet Erhan,
3. Arif Ay,
4. Cevdet Karal,
5. Haydar Ergülen,
6. Hüseyin Atlansoy,
7. İhsan Deniz,
8. Lale Müldür,
9. Murathan Mungan,
10. Osman Konuk,
11. Tuğrul Tanyol,
12. Vural Bahadır Bayrıl.

İmgeyi ve sesi önceleyen genel bir şiir ortamı içerisinde kendi bireysel ürünlerini ortaya koyarken Türk şiirinin önceki dönemlerdeki verimlerinden yararlanmayı ihmal etmeyen ve etkilenme endişelerine kapılmayan bir şairler kuşağı temsilcileri olarak 1980 sonrası şairlerinin her biri, bu genel çerçeve içerisinde kendi şiirini kurmaya çalışmıştır. Şiirin estetik ve poetik değerini önde tutan, buna karşılık hem yöneldikleri kaynaklar, hem ideolojik tutumları, hem de şiirlerinin yapı özellikleri bakımından birbirinden farklılaşan çeşitliliği, bu kuşağın en dikkat çekici özelliğidir.

İçinde bulunduğumuz dönemde şiire yeni başlayan ve henüz otuz beş yaşın altında bulunan gençler, ‘amatörlük kültü’nü şiirde ve şiir üstüne düşünmede sırtlarından atmak için çaba gösterirken, şiirin ‘insanın insana hitap ettiği yerde teşekkül etmesi’ne tanıklık ettiler. Şiir diline yeniden biçim verme ve ona içerik sağlama yolunda, sancılarıyla perdelenmiş bir bilinç uyandı. Bu bilinç, kişisel olarak bir zevke ve bir bilince sahip olmanın önemine dikkat ettikten başka; ayırt etme hassası’nın bütün bunların temelinde yer almasındaki değerin anlaşıldığı alanlara ve ufuklara yöneldi.

1980-2000 döneminin Türk şiiri açısından ortak özellikleri;

1. İmgeye önem veren, sözü metafor ve metonimi teknikleri içerisinden söyleyerek anlamdan ziyade bir duyuş oluşturmaya çalışmak.
2. Başta ‹kinci Yeni şiiri olmak üzere, Türk şiirinin çeşitli şair ve akımlarından yararlanmak.
3. Dünya görüşü ile şiirin gerektirdiği teknik arasında birini tercih etmek yerine şiirden taviz vermeyen bir denge gözetmek.
4. Yer yer halk ve Divan şiiri gelenekleriyle, dünya şiirinin çağdaş örnekleriyle ilişkiler kurmak
5. Bireyin toplum, kültür ve varlık karşısındaki konumunu farklı bakış açılarından ve farklı referanslara dayanarak belirleme çabaları taşımak.
6. Biçimsel olarak ironiden öykülemeye, imgecilikten somut şiire uzanan geniş bir uygulama yelpazesi oluşturmak.
7. Ancak bu yapısal genişlik, dönem hakkında ortak bir yargı üretmeyi zorlaştıran faktörlerin en önemlilerinden biri belki de birincisidir.

Türk şiiri son yirmi yılda yeni imzaların katılımıyla akışını sürdürmektedir. Son dönemin dikkat çeken imzaları;

1. Cevdet Karal,
2. Ömer Erdem,
3. İbrahim Tenekeci,
4. Murat Mente,
5. Serkan Işık