CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 9

Ahmet Telli'nin Yangın Yılları (1979), Hüznün İsyan Olur (1979), Dövüşen Anlatsın (1980) adlı şiir kitaplarında İsmet Özel etkisi altında kaldığı görülür.

Ebubekir Eroğlu’nun şiirleri içerik bakımından tasavvuf kültüründen gelen öz ile çağdaş bireyin insan, tabiat ve toplumla karşılaşmasını imgesel göndermelerle aktardığı gibi özellikle gelenekten beslenme konusunda pek çok klasik şairin şiirlerini çağın diliyle yeniden ve metinler arası tekniğini kullanarak üreten özgün yapısıyla dikkati çeker. Bu yönüyle Ebubekir Eroğlu (1950), Necip Fazıl-Sezai Karakoç çizgisindeki şiiri zenginleştiren, güçlendiren bir şairdir.

1980 sonrası Türk şiirini poetik yönelimler açısından imgeci, anlatımcı, mistik metafizikçi, gelenekselci, toplumcu gerçekçi, beatnik ve marjinalci, yeni garipçi şiir (Asiltürk 2006:V) olarak gruplandıran eleştirmenler bulunmasına rağmen, 1980’lerde yazılan Türk şiirinin genel özelliği 12 Eylül darbesinin ardından toplumsal-siyasal ortamın değişmesine paralel olarak şiir anlayışının söylevci-slogancı anlayıştan saf şiire doğru değişmesidir. Özellikle Yönelişler dergisi çevresinde başlayan ve şiirin poetik değerlerini önde tutan oluşum, derginin sayfalarında farklı ideolojik tavırlara sahip olsalar bile şiirin kendi iç kalite öğelerini önde tutan şairlere de yer vermesiyle dönemin şiirinin bu yönde, saf şiir anlayışına bağlı olarak biçimlenmesinde önemli rol oynamıştır.

Bu dönem şairleri âdeta kendilerinden önceki 70 kuşağı şiirini atlayarak 60 kuşağı özellikle İsmet Özel, Cahit Zarifoğlu gibi şairlerinden, oradan geçerek İkinci Yeni ve önceki dönemlerin şiirlerinden beslenme; gelenekten, divan ve halk şiiri kaynaklarından, Batı şiirinin son örneklerinden istifade etme yolunu seçmişlerdir

Biz burada 1980-2000 arasında yazılan şiirin belli başlı temsilcilerini yer yer şiirlerinden örnekler de vererek tanıtmak istiyoruz. Şairlere alfabetik sırayla bazı isimler çevresinde değinilecektir: Adnan Özer, Ahmet Erhan, Arif Ay, Cevdet Karal, Haydar Ergülen, Hüseyin Atlansoy, İhsan Deniz, Lale Müldür, Murathan Mungan, Osman Konuk, Tuğrul Tanyol, Vural Bahadır Bayrıl.

Sonuç olarak 80 sonrası şiirinin kendisinden hemen önceki dönemden keskin
bir kopuş, buna karşılık daha önceki olgun örneklerin dikkatle değerlendirilerek
özgün bireysel verimlerin ortaya konulması çabası olduğunu söylemek mümkündür.
Dönemin ortak özellikleri olarak şu noktalar belirlenebilir:
• İmgeye önem veren, sözü metafor ve metonimi teknikleri içerisinden söyleyerek
anlamdan ziyade bir duyuş oluşturmaya çalışmak.
• Başta ikinci Yeni şiiri olmak üzere, Türk şiirinin çeşitli şair ve akımlarından
yararlanmak.
• Dünya görüşü ile şiirin gerektirdiği teknik arasında birini tercih etmek yerine
şiirden taviz vermeyen bir denge gözetmek.
• Yer yer halk ve Divan şiiri gelenekleriyle, dünya şiirinin çağdaş örnekleriyle
ilişkiler kurmak.

80’li yılların ikinci yarısında çıkmaya başlayan Şiir Atı dergisini yayınlayanlar arasında bulunan Vural Bahadır Bayrıl, Melek Geçti ve fier Cisimleri adlı kitapları ile tanındı.

Nazım Hikmet 1963 tarihinde yaşamını yitirmiştir. And dergisinin 2-9-16 Aralık 1969 tarihli  153-154-155. sayılarında, “Devrimci Şairler Savaş Açıyor” başlığı altında yayımlanan yazılar için Ataol Behramoğlu, Süreyya Berfe, Özkan Mert, İsmet Özel’le  yapılan görüşmelerle, sosyalist şiir hareketi, şiir alanında  gürültülü, etkili  bir nitelik  kazanır.

İlk şiirlerini Diriliş dergisinde yayımlayan ve Kuşluk Saatleri, Kayıpların Şarkısı, Yirmidört  Şiir, Şahitsiz Vakitler, Berzah, Sınır Taşı, Sesli Harfler adlı kitaplarında toplayan Ebubekir  Eroğlu, şiirlerini, içerik  bakımından tasavvuf  kültüründen gelen öz ile çağdaş bireyin insan, tabiat  ve toplumla karşılaşmasını imgesel göndermelerle aktardığı gibi özellikle gelenekten beslenme konusunda pek  çok klasik şairin şiirlerini çağın diliyle yeniden ve metinlerarası tekniğini kullanarak üretmiş, Necip Fazıl-Sezai Karakoç çizgisindeki şiiri zenginleştirmiştir.

Ateşli Kaval, Çıngırağın Ölümü, Rüzgâr Durdurma Takvimi, Zaman Haritası adlı şiir kitapları olan  Adnan  Özer,  temelde sosyalist dünya görüşüne  bağlı olan halkçı bir şiir yazar. Şiirlerindeki kültürel tabanı, Yunan mitolojisinden Anadolu efsanelerine, masallarına, türkülerine uzanan bir halk  kültürü  oluşturur.

1980’lerde yazılan Türk şiirinin genel özelliği 12 Eylül darbesinin ardından toplumsal-siyasal ortamın  değişmesine paralel olarak şiir anlayışının söylevci-slogancı anlayıştan saf şiire doğru değişmesidir. Özellikle Yönelişler dergisi çevresinde başlayan ve şiirin poetik değerlerini önde tutan oluşum, derginin sayfalarında farklı ideolojik tavırlara  sahip  olsalar  bile  şiirin kendi  iç kalite  öğelerini  önde  tutan şairlere de yer vermesiyle dönemin şiirinin bu yönde, saf şiir anlayışına bağlı olarak biçimlenmesinde  önemli  rol oynamıştır.

Yönelişler dergisini Şiir Atı, Poetika, Sombahar gibi dergilerin aynı yöndeki tavırları izlemiş ve imgeyi temel  alan  şiir anlayışı  dönemin karakteri durumuna  gelmiştir.

1980-2000  arasında etkili  olan  şairlerden  biri  de  Sırat  şiirleri, Eskiden Terzi, Kırk Şiir ve Bir,  Nar, Üzgün Kediler Gazeli  gibi  şiir kitapları olan  Haydar  Ergülen’dir.  1980  öncesi  siyasal merkezli katı  şiir teorilerinin buharlaştığını gösteren yaklaşımlar, bu tarihten sonra sıkça görülmeye başlar. Ergülen’deki bu yaklaşımların temeli  Behçet  Necatigil,  Attila İlhan, Hilmi Yavuz  gibi  şairlerle  atılır.

Aynı yolda yürüyen ve aynı kuşaktan olan Cahit Koytak, Osman Konuk, Hüseyin Atlansoy şiirin ve şairin en çok ihtiyaç duyduğu şeyin metafizik algı olduğunu söyleyen İhsan Deniz’i, Baki Asiltürk’ün “mistik metafizikçi” şairler grubuna dahil  etmesi  yerindedir.

İhsan Deniz, “medeniyet inşasının yapı taşlarından” bir işlevi olan şiirin şehirli bir kültürden  doğabileceğini söyler. Ona  göre köylülük ideolojisi, şiirde olması gereken köklü referanslara bağlı olarak oluşan anlama ve anlamlandırmayı dumura uğratır. Deniz, bu sözleriyle “halkçı şiirin” karşısında yer alır ve şiiri de şairi de, üst düzeyde bir bilmenin ve bildirmenin öznesi  olarak anlar.

Osmanlıya Dair Hikâyât, Kum Saati, Sahtiyan, Yaz Sinemaları, Eski 45’likler, Mırıldandıklarım, Yaz Geçer, Oda, Poster ve Şeylerin Kaderi, Omay­ra, Metal, Oyunlar, İntiharlar, Şarkılar, Mürekkep Balığı, Başkalarının Gecesi gibi çok sayıda şiir kitabı bulunan Mungan “şiirlerinde masallardan, mitolojilerden, halk öykülerinden ve diğer geleneksel anlatılardan yola çıkarak günümüz insanının sorunlarını, toplum içindeki var oluşunu, yabancılaşma sorunlarını, kimi zaman anlatımcı bir üslupla dile getirmektedir. Doğru cevap C'dir.

1970’li yıllar, Türk Şiirinin toplumsal-siyasal gelişmelerin yoğun etkisi ile slogana dönüştüğü bir dönem olmuştur.

80 sonrası şairleri imgeyi ve sesi önceleyen genel bir şiir ortamı içerisinde kendi  bireysel ürünlerini ortaya koyarken Türk Şiirinin önceki dönemlerdeki verimlerinden yararlanmayı ihmal etmeyen ve etkilenme endişelerine kapılmayan bir şairler kuşağı temsilcileri olarak 1980 sonrası  şairlerinin  her biri, bu genel çerçeve içerisinde kendi  şiirini kurmaya çalışmıştır. Şiirin estetik ve poetik değerini  önde tutan, buna karşılık hem yöneldikleri kaynaklar, hem ideolojik tutumları, hem de şiirlerinin  yapı  özellikleri  bakımından birbirinden farklılaşan  çeşitliliği, bu  kuşağın en  dikkat  çekici özelliğidir.

1960’ların ikinci yarısından itibaren dünyadaki ve Türkiye’deki siyasal tansiyonun yükselişine paralel olarak Türk şiirinde politik söylem, ağırlığını hissettirmeye başlamıştır.

Türk şiirinde  80 sonrası süreçte biçim, dil, imge gibi kuramsal algılar önem kazanmıştır.

1970’in eşiğindeki yıllarda yeniden canlılık kazanmaya başlayan sosyalist şiirin temelleri Nazım Hikmet'e bağlanabilir.