CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 7

Verilen dizeler Ebubekir Eroğlu'nun Şahitsiz Vakitler isimli şiir kitabında yer alır.

1980’lerde yazılan Türk şiirinin genel özelliği 12 Eylül darbesinin ardından toplumsal siyasal ortamın değişmesine paralel olarak şiir anlayışının söylevci-slogancı anlayıştan saf şiire doğru değişmesidir.

İsmet Özel 1980'den önce adı duyulan bir şairdir.

Haydar Ergülen.

1981'de yayınlanan Osmanlıya Dair Bir Hikayat kitabı ile Murathan Mungan ilgi çekmiştir.

Gelenek ve metafizikle Hilmi Yavuz tecrübesi üzerinden buluşan şair, şiirin varlığını sürdürmesini “nice uygarlıklar görmüş, binlerce yıllık gizemli söz sanatı olmasına, mazlumların ve mağlupların rüyası olmasına bağlar.

İmgeye önem veren, sözü metafor ve metonimi teknikleri içerisinden söyleyerek anlamdan ziyade bir duyuş oluşturmaya çalışmak 1980 sonrası şiirinin özelliklerinden biridir.

1970-1980 arası Türk şiirinin genel görünümü siyasal söylemin ve buna bağlı düşünsel eylemin, poetik niteliği geriye ittiği bir dönem olmuştur. Edebiyatın arka planını ve kültürel ortamı büyük ölçüde toplumu belli siyasal görüşler
ve düşünüşler uğruna dönüştürme amacı belirlemiştir. O yüzden bu on yıllık süre
çağdaş Türk şiirinin bir tıkanma dönemi olarak kabul edilebilir.
Bu dönemde edebiyatın ideolojilerle yoğun ilişkiye girmesini sağlayan etkenler, sosyalist ve kapitalist bağlamdaki iki kutuplu dünya algısı, modernist poetikaların akılcı ve seçkinci tavırlarından doğan insana ve toplumlara yön verme
iddiaları ve soğuk savaş dönemi şartlarıdır. Ancak 70-80 arası Türk şiiri, oldukça
çeşitli ideolojik ve düşünsel tabanı olan söylemler geliştirmiştir. Dolayısıyla bu
dönemin şiirini, siyasal ve düşünsel arka plana göre kümeleştirmek gerekir. Bu
kümeleştirmenin izleri 1980’lerden sonraki şiirde de görülür, ama ideoloji, 80
sonrası şiirin temel belirleyeni değildir. 80 sonrası süreçte biçim, dil, imge gibi
kuramsal algılar önem kazanmıştır

1970’in eşiğindeki yıllarda yeniden canlılık kazanmaya başlayan sosyalist şiirin temelleri Nazım Hikmet’e bağlanabilir. Ancak bu yıllarda dergilerde şiir yazmaya başlayan genç şairlerin harekete geçişlerinin ilk etkeni, Nazım’dan çok İkinci
Yeni şiiridir. İsmet Özel, Ataol Behramoğlu, Süreyya Berfe, Egemen Berköz, Eray
Canberk, Refik Durbaş, Güven Turan, Özkan Mert, Afşar Timuçin, Nihat Behram gibi şairler, başlangıçta İkinci Yeni uzantısı sayılabilecek bir görüntü sergilerler.

Özdemir İnce’nin Kargı, Ataol Behramoğlu’nun Bir Ermeni General,  Egemen Berköz’ün Çin Askeri adlı kitaplarında topladıkları şiirleri vardır. Hücremde Ayışığı ise Refk Durbaş'a aittir. Geceleyin Bir Koşu - İsmet Özel şiir-şair eşleştirmesi doğrudur.

Yeni Gerçek, And, Devinim, Halkın Dostları, Gelecek, Yansıma, Militan gibi dergiler etrafında toplanan toplumcular, bu dergilerde hem şiirlerini yayımlar hem de uğraşısını verdikleri şiirin amaçlarını açıklamaya çalışırlar.

1970-80 döneminde yazılan şiirin genel özellikleri arasında şunları sıralamak mümkündür:
1. Şiirin siyasal mücadelenin bir aracı olarak görülmesi,
2. Duyarlılığın yerine duygusallığın öne çıkışı,
3. Biçimsel özellikler yerine, sınıf çatışması, toplumsal mücadele gibi genel ve
geniş kitlelerce paylaşılması istenilen tematik öğelerin belirleyici olması,
4. Şiirin ses, imge gibi elementlerinin yerini, doğrudan söyleyişin alması,
5. İkinci Yeni akımı anlayışını reddederek Nazım Hikmet ve toplumcu-gerçekçi anlayışa bağlanılmak istenilmesi.

Yangın Yılları (1979), Hüznün İsyan Olur (1979), Dövüşen Anlatsın (1980) gibi
kitaplarındaki şiirleriyle özellikle İsmet Özel etkisi altında kaldığı görülen şair Ahmet Telli'dir.

Ataol Behramoğlu’nun deyişiyle ilk şiirlerindeki slogancı denebilecek söylem
giderek Türk şiirinin farklı ustalarından gelen etkilerle lirizme doğru evrilen İsmail Uyaroğlu (1948), büyük ölçüde Ahmet Arif şiiri etkisinde kaldığı gözlenen
Seyyit Nezir (1950), Barış Pirhasan (1951), Abdülkadir Budak (1952), Karadeniz bölgesi halk kültürü ve konuşma dili özelliklerini kullanmak bakımından bu
kuşak içinde dikkati çeken isimler arasında Yaşar Miraç (1953), Erol Çankaya
(1953), Veysel Çolak (1954) gibi yazarlar -ortak özellikleri değişen oranlarda taşıyan şairler arasında- sayılabilir.

Bu çerçevede şiirleriyle 1970 sonrasının çıkış yapan şairleri arasında, zamanla
şiir işçiliğini daha da yoğunlaştırarak kendisine özgün bir yer edinen, Hira (1978),
Dosyalar (1980) ve Şiirin Kandilleri, Gökyüzü Saatleri, İma, Yirmi Yaş Şiirleri gibi kitaplarında söyleyişi ve soyutlamaya dayalı imgeleriyle dikkati çeken Arif Ay
(1953), döneminin toplumsal eyleme dönük özelliği ile tasavvuf ve halk kültüründen gelen duygu değerini ilk kitabı Bir Savaşçıdır Kalbim’deki ürünlerinde sergileyen Osman Sarı (1946) öne çıkan adlar arasındadır. Turan Koç, Cumali Ünaldı Hasannebioğlu, Metin Önal Mengüşoğlu bu dönemin ve çizginin hatırlanan diğer şairleri arasındadır.

1970’lerde yazılan şiir ile 1980’ler ve sonrasında yazılan şiir arasındaki genel farklılık, slogancı-söylevci şiirden saf şiire geçiştir.

Akdeniz Lirikleri, Alacakaranlıkta Ülke, Yaşamın Ufuk Çizgisi, Ateşi Çalmayı
Deneyenler İçin, Sevda Şiirleri, Ölüm Nedeni Bilinmiyor, Çağdaş Yenilgiler Ansiklopedisi gibi kitapları olan Ahmet Erhan, 80 sonrası şiirin toplumcu gerçekçi şairi olarak anılmaktadır. Fakat “şiirsel bilincimi belirleyen tek şey, Akdeniz bilincidirsanıyorum. Bu bilinç, dünyayı yorumlarken genel kategorilerin dışına  çıkma; insanı tarihsel bir araç olarak görmeyen, köklerini geçmişten alan çağdaş bir hümanizma ve yeni bir estetik arayış” (Erhan 1981) diyen Erhan, birinci kuşak (Nazım Hikmet), ikinci kuşak (Ahmet Arif) hattâ üçüncü kuşak (Ataol Behramoğlu) sosyalist gerçekçi şiire kolayca bağlanamaz.

Özdemir İnce. Cevap A'dır.

Ataol Behramoğlu. Cevap B'dir.

İsmet Özel. Cevap E'dir.