CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 12

İsmet Özel'in 1970-1972 yılları arasında Halkın Dostları dergisini Ataol Behramoğlu ile birlikte çıkarmıştır.

İsmet Özel’in şiirinin asıl gücü sözcük seçiminden gelir. Günlük dilin şiire girdiğinde bir gerilim doğuran sözcükleri, alışılmamış bağdaştırmalarla çarpıcı imajlar üretir. Bu konuda kuşağının en atak ve gözü pek şairidir. Onun şiirinin karakteristiğini yapan ögelerin başında bu biçimsel dinamizm gelir.

Ataol Behramoğlu kardeşi Nihat Behram'la birlikte (1974-76) Militan dergisini çıkarmıştır. Anka 1986 yılında Paris'te  Fransızca yayımlanan Türk Edebiyatı dergisidir.  Devinim, Evrim ve Yelken şiirlerini yayımladığı dergilerden bazılarıdır.

İlk kitabı Bir Ermeni General’de Orhan Veli ve Attilâ İlhan'ın yanısıra İkinci Yeni şiirinin etkisi görülür

Ataol Behramoğlu, epik şiir söyleyişini  “Dörtlükler”, “Mustafa Suphi Destanı”, ve “İyi Bir Yurttaş Aranıyor”adlı şiirlerinde denemiştir.

Güneşler...Gölgeler (1981), Peş (1982), Sevda Yorumları (1990), 101 Dize (1996), Gizli Alanlar
(1997), İz Sürmek (2001) Güven Turan'ın şiir kitaplarından bazılarıdır.

Cahit Zaripoğlu'nun şiirleri,içerdiği hüzün bakımından  İkinci Yenicilerden Turgut Uyar’la, düşünce yapısı açısından Sezai Karakoç’la, imge dünyası bakımından Alman şair Rilke ile ilişkilendirilebilir ancak Cahit Zarifoğlu kuşağında tekil bir kişiliktir ve döneminin ileri gelen şairlerindendir.

Erdem Bayazıt’ın şiirinde ses ögesinin bir vurucu güç olarak öne çıkması, ses maddesinin yapının aslî unsuru olmasından dolayı genellikle kaçınılmaz bir durumdur. Ses, anlamın sadece mahfazası değil, aynı zamanda yönlendiricisi olarak görüldüğü için bu ögenin etkili kullanımı özel bir önem taşır. Hatta şiir dilinde anlamın sık sık sesin arkasında, sesten beslenen, kendisini sesin gücüne teslim eden bir yapı içerisinde varlık bulması da görülmektedir.

Bu dönemde edebiyat ortamına adımını atanlar arasında şiirleriyle dikkati çekenler şunlardır: Turgay Gönenç (1939), Afşar Timuçin (1939), Erdem Bayazıt (1939), Hüsrev Hatemi (1939), Cahit Zarifoğlu (1940), Egemen Berköz (1941), Ataol Behramoğlu (1942), Süreyya Berfe (1943), Refik Durbaş (1944), İsmet Özel (1944), Güven Turan (1944). Bunlar arasında da özellikle Cahit Zarifoğlu ile İsmet Özel’in İkinci Yeni anlayışını en iyi değerlendiren şairler olarak kuşakları içerisinde öne çıktıklarını ve 60’lı yıllar şiirinin zirvesini oluşturduklarını söylemek gerekir. Yanıt A seçeneğidir.

Türkiye’nin dönüm noktalarından birisini 1960 oluşturur. 1950’lerin ikinci yarısından itibaren DP iktidarında politik ortamın gerginleşmesi, iktidar-muhalefet zıtlaşmasının topluma yansıması, özellikle 57-60 arasında giderek tırmandırıldığı anlaşılan toplumsal gerilimin ardından 27 Mayıs 1960’ta Silahlı Kuvvetlerin bir darbe ile yönetimi ele geçirmesi, ardından Başbakan Adnan Menderes ve iki bakanın idam cezasına çarptırılması, görece özgür bir anayasa hazırlanması, İşçi Partisi’nin kurulması, dönemin genç şairlerinden bir kısmının bu partiyle organik ilişki içerisinde olması; 60’ların ortalarından itibaren dünyada Sosyalist eylemlerin giderek artması, yurtdışında ölen Nazım Hikmet’in kitaplarının basılmasının 1965’te serbest bırakılması, Garip ve İkinci Yeni anlayışları karşısında bir süredir geri plana düşmüş bulunan 40 kuşağı toplumcu şairlerinden Ahmet Arif, Enver Gökçe gibi isimlerin şiir kitabı yayımlamaları bu dönemin şiirini belirleyecek sosyal-tarihsel öğeler arasında sayılabilir. Yanıt E seçeneğidir.

Dili, Şiir Sanatı, Papirüs, Yeni Dergi gibi yayın organlarında şiirlerini yayımlamaya devam etti. Ataol Behramoğlu’yla birlikte Halkın Dostları (1970-72) dergisini çıkardı. Yaşadığı iç hesaplaşma ve dönüşümden geçtiği 70’lerin ortasından sonra ise Diriliş, Mavera, Dergâh dergilerinde ürünleriyle göründü. Yanıt E seçeneğidir.

Özel’in şiirinin asıl gücü sözcük seçiminden gelir. Günlük dilin şiire girdiğinde bir gerilim doğuran sözcükleri, alışılmamış bağdaştırmalarla çarpıcı imajlar üretir. Bu konuda kuşağının en atak ve gözü pek şairidir. 1974’e kadarki şiirlerinde slogan düzeyine düşmeyen Marksist ideolojinin savunusunu yapan şiirleri hemen hemen aynı söyleyiş ustalığı ile bu tarihten sonra yöneldiği İslâmî dünya görüşü ile yazdığı şiirlerinde de sürdürülür. Onun bu dönüşümünün simgelerinden olan “Âmentü” şiiri, bireysel hayat algısının toplumsal motişerin eleştirisi içerisinden geçerekgeliştiğini gösterir. Yanıt D seçeneğidie.

Şiirlerini Bir Ermeni General (1965), Bir Gün Mutlaka (1970), Yolculuk, Özlem, Cesaret ve Kavga Şiirleri (1974), Ne Yağmur.. Ne Şiirler (1976), Kuşatmada (1978), Mustafa Suphi Destanı (1979), Dörtlükler (1980), İyi Bir Yurttaş Aranıyor (1983), Bebeklerin Ulusu Yok (1988), Aşk İki Kişiliktir (1999) adlı kitaplarında yayımladığı gibi toplu şiirleri de yayımlanmıştır.

İlk kitabı Bir Ermeni General’de Orhan Veli ve Attilâ İlhan’ın yanı sıra İkinci Yeni şiirinin etkisi altında görünmesine karşın, ikinci kitabındaki şiirlerden itibaren daha çok Nazım Hikmet ve Ahmet Arif gibi toplumcu-gerçekçi şairlerin izinden yürür ve İkinci Yeni şiir anlayışını eleştirir. Yanıt B seçeneğidir.

Erzurum’da (1944) doğan Refik Durbaş, ilk ve ortaöğrenimini İzmir’de yaptıktan sonra, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne girdi. 1971 askeri müdahalesinin ardından öğrenimini yarım bıraktı. Bu tarihten sonra gazetecilik ve yayıncılık yaptı. Kuş Tufanı (1971), Hücremde Ay Işığı (1974), Nereye Uçar Gökyüzü (1983), Yol Uzundur Günden Ama Ölümden Kısa (2002) şiir kitaplarından bazılarının adlarıdır. Yanıt E seçeneğidir.

Turan, şiirden başka roman, öykü ve eleştiri türlerinde de eserler yazmıştır. Özellikle Yordam dergisindeki ürünleriyle tanındı. Güneşler... Gölgeler (1981), Peş (1982), Sevda Yorumları (1990), 101 Dize (1996), Gizli Alanlar (1997), İz Sürmek (2001) şiir kitaplarından bazılarıdır. Güven Turan, imaja ve ayrıntılara önem veren, bireyin yalnızlık, hüzün gibi duygularını işleyen şiirleriyle 60 sonrasının diğer toplumcu şairlerinden ayrılır. Bu yüzden içe dönük ve izlenimci olarak nitelendirilmiştir. Kısa, kesik söyleyişlerle kendisine özgü bir lirizm yaratmıştır. Yanıt C seçeneğidir.

Şiir anlayışı bakımından Sezai Karakoç ve Necip Fazıl çizgisinde yer alır. Ona göre şiir, insandan ve maddeden bağımsız bir varlığa sahiptir. Şair ise adeta bir baraj suyunu tutan bent gibi şiiri insanlığa ulaştıran bir kanal, bir araçtır. Şiirin bu bağımsız varlığına dışarıdan bir müdahalenin, bir dayatmanın olmaması gerektiği konusundaki düşünceleriyle gerçeküstücülere yaklaşan şair, şiirin metafizik niteliği konusunda onlardan ayrılır. Şiir de tıpkı insan gibi Yaratan’a doğru bir yönelme içerisindedir. Metafiziksiz şiir olmaz. Şiir maddenin ördüğü duvarların ve perdelerin arkasını kurcalama işidir. (Taşçıoğlu, 2008:27 vd.) Gerçeküstücü öğelerle destansı söyleyişin rahat ve geniş sesi onun şiirlerinin çekiciliğini oluşturan faktörler arasındadır. Özellikle İşaret Çocukları (1967) adlı ilk kitabındaki şiirlerinde adeta art arda patlayan seri şaş etkisi yaratan şaşırtıcı, özgün imge sağanağı onu kuşağı arasında ve Türk şiirinde öne çıkaran özelliklerinin başında gelir. Yanıt D seçeneğidir.

Modern Türk şiirinin dilini ve hayal gücünü en çok zorlayan şairlerinden birisi olan Cahit Zarifoğlu, öncesiz ve sonrasız bir şiir ortaya koymuştur. Onun şiirleri, içerdiği hüzün bakımından İkinci Yenicilerden Turgut Uyar’la, düşünce yapısı açısından Sezai Karakoç’la, imge dünyası bakımından Alman şair Rilke ile ilişkilendirilse de, tekil bir şiirdir. Bu kendine özgü oluş, şiirlerinin genellikle kapalı ve anlaşılmaz bulunmasına neden olmuştur. Şiirleri her okuyuşta yeni çağrışımlar ve anlamlar üretecek bir dil örgüsü içerisinde kendisine özgü, özel bir lirizm oluşturmaktadır. Yanıt A seçeneğidir.

1939’da Maraş’ta doğan Erdem Bayazıt, ilk ve ortaöğrenimini doğduğu yerde yaptıktan sonra, AÜ DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. Öğretmenlik, kütüphanecilik, DPT’de memurluk gibi görevlerde bulundu, 1987’de bir dönem milletvekilliği yaptı. 2008’de İstanbul’da vefat etti. Arkadaşları ile birlikte Mavera  dergisi ve Akabe Yayınlarının kurulmasını sağlayan Bayazıt, Şiirlerini Yeni İstiklal,  Büyük Doğu, Edebiyat, Mavera, Yediiklim, Hece dergilerinde yayımlamıştır. Şairin Sebep Ey (1972), Risaleler (1987) ve bu iki kitabın birlikte yayımlandığı Şiirler (1992) adlı kitapları vardır.

Böylece İkinci Yeni hareketinin hazırladığı şiir ortamı içerisinde başlayan 1960’lı yılların şiiri giderek poetik bir söylemden politik bir söyleme doğru evrilen bir görüntü taşır.

Bunlar arasında da özellikle Cahit Zarifoğlu ile İsmet Özel’in İkinci Yeni anlayışını en iyi değerlendiren şairler olarak kuşakları içerisinde öne çıktıklarını ve 60’lı yıllar şiirinin zirvesini oluşturduklarını söylemek gerekir.