CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 9

Garip adındaki kitap 1941 yılında yayınlanmıştır.

Nitekim 1941 yılında yayınladıkları Garip adlı ortak kitapla ve bu kitabın Orhan Veli tarafından yazıldığı bilinen “Önsöz”üyle şiirde değişiklik yapmak konusundaki tutumlarını kesin bir biçimde ortaya koymuşlardır.

“Kuş ve Bulut” ile “Ağaç”, Orhan Veli ile Oktay Rifat tarafından ortaklaşa yazılmıştır.

Kitapta Melih Cevdet Anday’ın on altı, Oktay Rifat’ın yirmi bir ve Orhan Veli’nin yirmi dört şiiri bulunmaktadır.

Garip Hareketi veya Birinci Yeni Şiiri, Orhan Veli Kanık (1914-1950), Oktay Rifat Horozcu (1914-1989) ve Melih Cevdet Anday (1915-2002)’ın birlikte başlattıkları şiir akımının adıdır.

Orhan Veli ve arkadaşlarının1941 yılında yayınladıkları Garip adlı ortak kitapla ve bu kitabın
Orhan Veli tarafından yazıldığı bilinen “Önsöz”üyle şiirde değişiklik yapmak konusundaki tutumlarını kesin bir biçimde ortaya koydular. İstanbul’da Resimli Ay Matbaası’nda basılan kitabın kapağında Orhan Veli, içinde ise Orhan Veli ile birlikte Oktay Rifat ve Melih Cevdet’in de isimleri bulunmaktadır. Kitabın kapağında ayrıca, “Bu kitap sizi alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir.” cümlesinin yazılı olduğu bir kuşak takılmıştır. Garip hareketinin adı da işte bu kitaptan kaynaklandı.

Orhan Veli ve arkadaşları, yukarıda da belirtildiği gibi, yeni tarzdaki şiirlerini ilk olarak 1937 Eylül’ünde yayımlamaya başlarlar. Bu tarihten önce yazdıklarında genellikle dönemin şiir ortamının özelliklerini taşıyan ürünler kaleme almışlardır. 1937 sonrasında özellikle konuşma dilinin doğallığını şiire taşımak istedikleri görülür. Gerek söz dizimi bakımından, gerekse söz sanatlarının tamamen terk edilmesinden dolayı yalın bir dil ortaya çıkmıştır. Kendilerine gelene kadarki şiir anlayışında genel olarak, kendisinde önceden bir şiirsel değer bulunduğu düşünülen kelimeler, şiiri oluşturmakta önemli bir rol oynamaktaydı. Garipçiler “şairâne” olarak niteledikleri bu türden kelimelerden özellikle kaçınmışlar, şiirsel bir değer
taşımayan, bu bakımdan da şiir dili içerisinde yıpranmamış olduğunu düşündükleri kelimeleri şiirin malzemesi yapmaya çalışmışlardır. Orhan Veli şiiri, iki temel yapıya karşı çıkmıştır: Geleneksel şiirin sahip olduğu estetik özellikler ve bu özelliklerin bağlı bulunduğu sosyal değerler. Estetik özellikler bilindiği gibi şiirin yapısını oluşturan bütün ögeleri, sosyal değerler ise kendisinden önceki şiirde mevcut insan anlayışının temsil ettiği bütün değerleri kapsamaktadır.

Orhan Veli, “Bir Günün Sonunda Arzu” şiirinin “Göllerde bu dem bir kamış olsam!” biçimindeki son dizesi parodi tekniğiyle gülünçleştirilmektedir.

Gelenek, şiiri (söz söyleme sanatını) konuşma dilinden ayırmıştır ve bu durum kanıksanmış, buna alışılmıştır. Doğallaşma arzusu gösteren ürünler bu yüzden “garip” karşılanmakta, şaşırtıcı bulunmaktadır. Garipçilere göre şiirin konuşma dilinden ayrı bir söz dizimi ve sözcük dağarı olmamalıdır.

Garip şiirinin Türk edebiyatında yaptığı en önemli yenilik, şiirin konu sınırını ortadan kaldırmak olmuştur. Şiiri biçimiyle ve özüyle basitleştirmek isteyen Orhan Veli ve arkadaşları, bu anlayışa uygun olarak her şeyin şiirin konusu olabileceğini gösterdiler. Bunun yolu olarak da, şiirlerinin öznesi olan insanı, toplumun alt gelir gruplarında bulunan sıradan, alelâde, günlük geçiminin, küçük tasaların peşinde koşan küçük adamlardan seçmeyi gördüler. Böylece bu insana bağlı olarak işlenecek diğer konular da kendiliğinden basitleşti.

Garip şairlerinin bütün şiirlerinde bu akımın bütün özelliklerini izledikleri söylenemez.

Garip esprinin öne çıkmasına yol açmış, özellikle öncü üçlüyü izleyenlerde basit nüktelerle şiir yazılabileceği gibi bir sanı oluşmuştur.

Dizeyi geleneksel işlevinden koparmak. Bu uygulama ile Türk şiirinde öteden beri bağımsız bir değer olarak görülen, şiir içinde kendisine özerk bir alan oluşturmuş bulunan dize önemini kaybetmiş, sözcük ve/veya hece sayıları değişken dizeler bir dinamizm oluşturduğu gibi anlamın şiirin bütününe yayılmasını da sağlamıştır.

Orhan Veli’nin 1938’de yayımladığı “Kitabe-i Seng-i Mezar” şiiri alayla karşılanan, eleştirilen bir metin olmuştur.

Nâz›m Hikmet’in yaflam›n› ve düflünce dünyas›n› etkileyen önemli olaylardan birisi 1921 y›l›nda Millî Mücadele’ye kat›lmak üzere bir grup arkadafl›yla birlikte geçtikleri ‹nebolu’da gerçekleflmifltir

İlk Şiir kitab› Güneşi içenlerin Türküsü Bakü’de (1928) bas›l›r.

Nâz›m Hikmet portresi üç ayr› alg› çerçevesinde çizilmektedir. Birincisi sosyalist düflüncenin dünya çap›nda temsilini yapm›fl baflar›l› bir Türk flairi, ikincisi vatan›na ihanet etmifl bir komünist, üçüncüsü ise aflklar›, evlilikleri, memleket özlemi gibi motiflerle çizilen bir popüler kültür imgesidir.

1922’de yazd›¤› “Açlar›n Gözbebekleri” adl› bu fliir, özellikle biçimiyle Türk edebiyat›nda bir yenilik öncüsü olarak karfl›lanm›flt›r:

Onun fliirinin ana özelliklerini flöyle belirtebiliriz: 1. fiiirin görünüflünü (basamakl› dizeler, büyük-küçük harfleri geleneksel anlay›fltan farkl› kullanma, ayn› sayfa ve fliirde farkl› puntolardaki harfleri bir arada kullanma) özel bir dikkat ile örme, 2. ‹çeri¤e uygun bir ses düzeni oluflturma (“Makinalaflmak” fliirindeki “trrrrrum/trrrrrum/trrrrum/trak tiki tak” gibi makine taklidi ses ö¤elerini kullanmas› ve daha baflka örnekler), 3. Sinemotografik bir anlat›m› benimseme (meselâ, “Salk›msö¤üt” fliirinde yerde kalan askerin atl›lar›n uzaklaflmas›n› izleyifli; “atl›lar atl›lar k›z›l atl›lar” dizesinin, her bir sat›rda k›salt›larak “at” sözcü¤üne kadar indirilmesi ile görüntü ve ses ögelerini birlikte kullanan bir sinema imgesi oluflturur ve bu anlat›m tarz›n› Memleketimden ‹nsan Manzaralar› kitab›ndaki fliirlerde de kullan› r.), 4. fiiir, roman, öykü, tiyatro, senaryo gibi edebiyat türlerinin birbirine z›t özellikler tafl›yan ö¤elerini bir araya getirme; hem birimi (m›sra-› bercesteyi), hem de bütünü gözeten, hem solo hem de orkestra oluflturmay› amaçlayan yap›, 5. fiiirlerinin bütünü aç›s›ndan bak›ld›¤›nda hem modernist, hem geleneksel ö¤eleri 4. Ünite - Nâz›m Hikmet ve Toplumcu Gerçekçi fiiir 67 kullanmaktan kaç›nmama, 6. Bütün bunlar› birlefltiren bir zemin olarak biçim ve içerikte Marksist dünya görüflünü fliir anlay›fl›n›n temeline oturtmak.

Nâz›m Hikmet’in Türk edebiyat›ndaki yeri büyük ölçüde bu ideolojik tutumu esteti¤inin temeline koymas›d›r. “San’at Telakkisi” adl› fliirinde aç›klad›¤› flu görüfller onun fliir anlay›fl›n› da ortaya koymaktad›r: 66 Cumhuriyet Dönemi Türk fiiiri S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T MA K A L E MA K A L E 2 “... Benim fliirime ilham veren perimin omuzlar›nda aç›lan kanat: asma köprülerimin demir putrellerindendir!. Dinlenir, dinlenmez de¤il bülbülün güle karfl› feryatlar›.. Fakat as›l benim anlad›¤›m dil:- Bak›r, demir, tahta, kemik ve kirifllerle çal›nan Bethovenin sonatlar›.. Sen istedi¤in kadar tozu dumana katar sürebilirsin at›n›!. Ben de¤iflmem en halisüddem arap at›na; saatte 110 kilometrelik sür’atini demir raylarda koflan demir beygirimin!.”