CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 7

Nâzım Hikmet’in yaşamını ve düşünce dünyasını etkileyen önemli olaylardan birisi 1921 yılında Millî Mücadele’ye katılmak üzere bir grup arkadaşıyla birlikte geçtikleri İnebolu’da gerçekleşmiştir. Burada Ankara hükümetinin iznini beklerken Almanya’dan gelen Spartakistlerle tanışır. Bu grup içerisindeki Sadık Ahi’nin (Mehmet Eti) anlattığı Bolşevik Devrimi, Marks, Engels, sosyalizm, sınıf çatışmasına dair görüşlerden etkilendiği anlaşılan Nâzım Hikmet, kısa sürede bu düşünceleri benimsemiştir.

Şiirinin yapı özellikleri, içinde bulunduğu koşulların etkisine göre az çok değişkenlik gösterir. 1938’e kadarki şiirlerinde hitabet öğesi ağır basarken, hapiste bulunduğu 1950’ye kadarki yıllarda yazdığı şiirlerden bir kısmında öyküleme tekniğinin (Memleketimden İnsan Manzaraları gibi örneklerde), kiminde ise lirizmin ağır bastığı (Saat 21-22 şiirleri) görülür.

Yani dünyaya, topluma ve bireye üretim tüketim ilişkileri, sınıf farkları çerçevesinde bakmak, realiteyi Marksizmin yorumladığı biçimiyle diyalektik maddecilikle ele almaktır asıl olan. Nâzım Hikmet’in Türk edebiyatındaki yeri büyük ölçüde bu ideolojik tutumu estetiğinin temeline koymasıdır. “San’at Telakkisi” adlı şiirinde açıkladığı şu görüşler onun şiir anlayışını da ortaya koymaktadır:

...

Benim

Şiirime ilham veren perimin

omuzlarında açılan kanat:

asma köprülerimin

demir putrellerindendir!.

Onun şiirinin ana özelliklerini şöyle belirtebiliriz:

“trrrrrum/trrrrrum/trrrrum/trak tiki tak” gibi makine taklidi ses öğelerini kullanması ve daha başka örnekler),

1934’te Moskova’da toplanan Yazarlar Birliği Kongresi, Maksim Gorki tarafından özetlenen dört ilkeyle toplumcu gerçekçiliğin ölçütlerini ortaya koymuştur. Buna göre:

Nâzım Hikmet’in şiirlerinden ve düşüncesinden etkilenerek yazan 1940 Kuşağı toplumcu gerçekçileri olarak adlandırılan şairlerin önde gelenleri Rıfat Ilgaz (1911-1993), Cahit Irgat (1916-1971), A. Kadir (İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, 1917 1985), M. Niyazi Akıncıoğlu (1919-1979), Ömer Faruk Toprak (1920-1979), Enver Gökçe (1920-1981), Mehmet Kemal (Kurşunluoğlu, 1920), Arif Damar (1925), Ahmet Arif (1927-1991), Şükran Kurdakul’dur (1927). Bunlara kimi kaynaklarda önceki kuşaktan Hasan İzzettin Dinamo ile aşağıda Mavi Hareketi başlığı altında ayrıca anlatılacak olan Attila İlhan (1925-2005) da katılır.

Adını Kasım 1952-Nisan 1956 tarihleri arasında Ankara’da 32 sayı çıkan Mavi adlı dergiden alan hareketin, asıl 19. sayıdan itibaren Attilâ İlhan’ın dergiye katılması ile oluştuğu söylenebilir. Aslında edebiyatımızda daha çok Orhan Duru, Ferit Edgü, Tarık Dursun K., Tahsin Yücel, Demir Özlü gibi imzaların ortaya çıkmasını sağladığı için öykü türüne yaptığı katkı bakımından dikkati çeken derginin toplumcu gerçekçi bir yayın halini alması özellikle Attilâ İlhan ile Ahmet Oktay’ın yazıları ile gerçekleşmiştir. Attilâ İlhan “Sosyal Realizm Münasebetleri Yahut Başlangıç” adlı yazısında bir taraftan Garip Şairleri Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet’i; bir taraftan “aktif realizm taraflısı” diye nitelediği toplumcu gerçekçi şairleri; bir taraftan da Fazıl Hüsnü, Cahit Sıtkı, Cahit Külebi ve Behçet Necatigil gibi şairleri eleştirir.

Attilâ İlhan 1946 yılında CHP şiir yarışmasında “Cebbar Oğlu Mehemmed” adlı şiiriyle ikincilik (birinci eser Cahit Sıtkı’nın “Otuzbeş Yaş”, üçüncü eser ise Fazıl Hüsnü’nün “Çakır’ın Destanı” adlı şiirleri olmuştur) kazanmış olmakla edebiyat ortamına adeta ünlü bir şair olarak giriş yapar. Aslında 1941’den beri toplumcu kuşak içerisinde ve o niteliği taşıyan şiirler yazmakta idi. Onun şiirinin ilk kaynaklarından birisi Nâzım Hikmet’tir. Bu yıllarda yazdığı şiirlerde folklordan gelen öğeleri sıklıkla kullanan, dizelerin ses özelliklerine dikkat eden öyküleyici bir anlatım biçimini benimsemiştir.

Attilâ İlhan şiirine genel olarak üç dönem halinde yaklaşmak mümkündür: Toplumcu gerçekçi dönem (Duvar ve Sisler Bulvarı kitaplar›), bireyselliğin varoluş içinde algılanılmaya çalışıldığı dönem (Yağmur Kaçağı, Ben Sana Mecburum, Bela Çiçeği ve Yasak Sevişmek kitapları), Divan şiiri birikimine yöneldiği dönem (Tutuklunun Günlüğü ve daha sonraki kitapları). Bütün bu şiirler toplamıyla Attilâ İlhan, Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde çağdaş kentli bireyin duygularını yansıtan lirizmi ile ve gelenekten özellikle müzikal değerler bakımından kendine özgü yararlanma tarzıyla özel bir yer edinmiştir.

Spartakistler adını M.Ö. 73 yılında Roma İmparatorluğu’na karşı ayaklanan kölelerin lideri Spartaküs’ten alan ve önderliğini Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht’in yaptığı Almanya’da kurulan Bolşevik örgütten almıştır.

Nazım Hikmet Ran Selanik'te dünyaya gelmiştir.

Nazım Hikmet'in ilk şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü'dür.

Fütürizmde geçmiş değerler, geleneksel değerler tamamen reddedilir.

Nâzım Hikmet’in yaşamını ve düşünce dünyasını etkileyen önemli olaylardan birisi 1921 yılında Millî Mücadele’ye katılmak üzere bir grup arkadaşıyla birlikte geçtikleri İnebolu’da gerçekleşmiştir. Burada Ankara hükümetinin iznini beklerken Almanya’dan gelen Spartakistlerle tanışırr. Bu grup içerisindeki Sadık Ahi’nin (Mehmet Eti) anlattığı Bolşevik Devrimi, Marks, Engels, sosyalizm, sınıf çatışmasına dair görüşlerden etkilendiği anlaşılan Nâzım Hikmet, kısa sürede bu düşünceleri benimsemiştir.

Nazım Hikmet şiirlerinde hem modernist hem geleneksel öğeleri birlikte kullanmaya gayret göstermiştir.

Toplumcu gerçekçilikte insanı belirleyen en önemli öğe kolektivizmdir. Bireysellik yoktur.

Toplumcu gerçekçi edebiyat anlayışının ilk ve en önemli temsilcisi Nazım Hikmet'tir.

Orhan Veli 1940 Kuşağı toplumcu gerçekçileri olarak adlandırılan şairlerden değil Garip şairlerdendir.

Mavi Hareketi adını Kasım 1952-Nisan 1956 tarihleri arasında Ankara’da 32 sayı çıkan Mavi adlı dergiden almıştır.

Fütürizm, İtalyan şair Filipo Tommasso Marinetti’nin 1909’da Paris’te Le Figaro gazetesinde yayımladığı bir bildiri ile ortaya çıkan edebiyat, resim, heykel, müzik gibi birçok sanat türünde etkili olan bu akımİtalya’da Faşizm’le özdeşleşerek 1920’lerin ortalarına doğru etkisini yitirmiş olmasına karşın, Rusya’da 1917 devrimi ile gelen rüzgârla Mayakovski, Hliebinikov gibi sanatçılar tarafından kendi bildirilerini yayımlayarak izlenmiştir. Rus fütürizmi de Mayakovski’nin ölümünden ve Sovyetler’de “Toplumcu Gerçekçilik” adı altında özellikle sosyalist ideolojinin propagandasını amaçlayan düşüncenin resmi sanat anlayışı olarak kabul edilişinden sonra etkisini yitirmiştir. “Gelecekçilik” anlamına gelen Fütürizm, sanatta geleneksel değerleri reddeden, mantıklı cümle kuruluşlarına karşı çıkan, şiirde sokak dilinin kullanılmasını öneren ve yıkıcı olmakla kendisini niteleyen bir akımdır.