CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 4

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Metafizik terimi bugün yaygın olarak kullanılan anlamını önemli ölçüde ortaçağ felsefecilerinin düşünceleriyle kazanmıştır. Bu dönemden itibaren, aşkın (transandental, müteal) varlığa, tanrısal olana ilişkin düşünme metafizik olarak adlandırılmış; böylece metafizik, teolojiyle ve mistisizmle ilişkili bir kavram halini almıştır.

Ahmet İnam, “Türk fiiirinde Mistik Yönelimler” başlıklı yazısında; “Hasta Mistisizm”Necip Fazıl Kısakürek, “Sanat Mistisizmi”-Ahmet Hamdi Tanpınar, “Yaşama Mistisizmi”Âsaf Hâlet Çelebi, “Aşama Olarak Mistisizm”-Fazlı Hüsnü Dağlarca, “Ruhsal Mistisizm”-Behçet Necatigil ve “Kurtuluş Olarak Mistisizm”Sezai Karakoç olmak üzere altı ayrı mistik tavırdan söz eder Doğru cevap E’dir.

Necip Fazıl Kısakürek, gerek şiirde Nazım Hikmet’in materyalist şiirine karşı oluşturduğu metafizik duyarlılık; gerek Yahya Kemal ve Ahmet Hâşim’in temsil ettiği saf şiir anlayışına bireyin varoluş sorunlarını katarak geliştirdiği etki alanı oldukça geniş duyuş tarzı; memleket edebiyatı anlayışına bağlı şairlerin elinde sığ söyleyişten bir türlü kurtulamayan hece vezni ritmini zirveye taşıması bakımından ilgiyi üzerinde toplamıştır. Necip Fazıl, “Poetika”sında şiirde duygu ve düşünce dengesini önemsediğini belirtmiş; ilk kitabına adını veren “Örümcek Ağı” şiirinin ses mimarisi ile döneminin usta şairi Ahmet Hâşim’e “bu sesi nerden buldun çocuk?” dedirtecek kadar üstün bir başarı yakalamıştır. Doğru cevap C’dir.

“Kitabe” adlı ilk şiirini 1 Temmuz 1923’te Yeni Mecmua’da yayımlayan Necip Fazıl, bu tarihten ölümüne kadar hemen hemen edebiyatın her türünde kaleme aldığı yüz civarında kitap bırakmış olmasına rağmen hepsinden önce şairliği ile tanınmıştır. Şiiirlerini Örümcek Ağı (1925), Kaldırımlar (1928), Ben ve Ötesi (1932), 101 Hadis (1951), Sonsuzluk Kervanı (1955), Çile (1962), fiiirlerim (1969), Esselam (1973) kitaplarında toplamıştır. Çocuk ve Allah kitabı Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın şiir kitabıdır. Doğru cevap E’dir

1940’ların başlarında, Garip akımı ile birlikte yeni şiirin temsilcilerinden biri olarak ilgi görmüş; zaman zaman küçümsenmiş, alaya alınmış bir şair olarak uzun zaman unutulan ve 1980’lerden sonra saf şiire yönelen eğilimle birlikte yeniden gündeme gelmiş bulunan Âsaf Hâlet Çelebi, çok geniş kültür coğrafyasından gelen unsurlarla dikkat çekici bir çarpıcılık ve yalınlık taşıyan bir şiir ortaya koymuştur. Şiirde anlamı esas alan Garipçilerden farklı olarak sembolleri öne çıkaran bir anlayışa sahiptir. Bu nedenle doğru cevap C’dir.

Çelebi’nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan masallar, izlenimler.  fiiirde tahkiyenin (hikaye anlatmanın) ve duygusallığın karşısındadır. O da Orhan Veli ve arkadaşları gibi şiirde resim, müzik gibi başka sanatların bulunmaması gerektiğine inanır. Şiiirde dize ve parça güzelliğinden çok bütün güzelliğinin önemine değinir.  Doğru cevap A’dır.

ilk şiiri İstanbul dergisinde (1933)’de yayımlanan “Yavaşlayan Ömür” başlıklı şiirdir. Öldürdüğümüz şiiri Taş Devri (1945) kitabında yayımlanmıştır. Doğru cevap C’dir.

Nazım Hikmet’in şiirleri metafizik/mistik özellikler taşımaz, materyalist özellikler taşımaktadır. Doğru cevap D’dir

Necip Fazıl Kısakürek; 1905’te İstanbul Çemberlitaş civarında bir konakta doğan Necip Fazıl, ilköğrenimini çeşitli okullarda ve düzensiz bir biçimde tamamlar. Diploma alamayarak beş yıl okuduğu Heybeliada’daki Bahriye Mektebi (Deniz Askerî Lisesi) onun edebiyatla tanışması bakımından önemlidir. Burada Yahya Kemal, Aksekili Ahmet Hamdi, Hamdullah Suphi (Tanrıöver), İbrahim Aşkî gibi hocalardan ders aldı. İstanbul Felsefe’deki öğrenimini yarıda bırakıp devlet bursu ile felsefe tahsili için Paris’e giden Necip Fazıl için Paris’te geçireceği iki yıl (1924-25) hayatının önemli dönemeçlerinden birisi olur. Necip Fazıl şiirleri, tiyatro oyunları, polemikleri ve konferanslarının yanı sıra çıkardığı Ağaç ve özellikle Büyük Doğu gibi dergilerle sürekli ilgi odağı olmuş, yazdıkları yüzünden bir çok defalar mahkum edilmiştir. Kısakürek, 25 Mayıs 1983 tarihinde İstanbul’da vefat etmiş ve Eyüp Mezarlığı’na defnedilmiştir Doğru cevap B’dir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Temelde fizikî ve maddî alanın dışında bir varlık alanı olduğu kabulüne dayanmak metafizik ile mistik kavramlarının ortak yönünü oluşturuyor. Buna karşılık metafizik, felsefenin bir kolu veya bölümü olarak düşünce mantık ve muhakeme yolu ile fizikötesi alana yönelirken, mistisizm daha ziyade ruhsal, sezgisel bir kavrayış tecrübesi niteliği taşıyor.

Modern sanat akımlarının hemen tamamına kaynaklık eden sembolizm akımının ise özellikle varlığın semboller aracılığıyla ve sanat yoluyla okunabileceği biçiminde
anlaşılabilecek görüşleri, din-dışı mistik anlayış olarak yorumlanmıştır.

Mistisizm, Yeni Türk edebiyatında bu konunun özel olarak incelendiği söylenemez. Ancak özellikle Abdülhak Hâmid, Necip Fazıl Kısakürek, Sezai Karakoç gibi şairlerin şiirleri hakkındaki incelemelerde değinilen bir konu olarak kalmıştır. Bununla birlikte mesela Ahmet İnam, “Türk Şiirinde Mistik Yönelimler” başlıklı yazısında; “Hasta Mistisizm”- Necip Fazıl Kısakürek, “Sanat Mistisizmi”-Ahmet Hamdi Tanpınar, “Yaşama Mistisizmi”- Âsaf Hâlet Çelebi, “Aşama Olarak Mistisizm”-Fazıl Hüsnü Dağlarca, “Ruhsal Mistisizm”-Behçet Necatigil ve “Kurtuluş Olarak Mistisizm”- Sezai Karakoç olmak üzere altı ayrı mistik tavırdan söz eder.

Necip Fazıl Kısakürek için şiiri şiir yapan üç temel faktör “mutlak hakikati aramak”; sembolik ve gizemli olmak; güzellik, heyecan, ahenk ve eda gibi özellikleri taşımaktır.

Necip Fazıl, daha ilk kitabına adını veren “Örümcek Ağı” şiirinin ses mimarisi
ile döneminin usta şairi Ahmet Hâşim’e “bu sesi nerden buldun çocuk?” dedirtecek
kadar üstün bir başarı yakalamıştı.

Âsaf Hâlet Çelebi, şiirlerini He (1942), Lâmelif (1945) ve bu ilk iki kitaptaki şiirlere yenilerinin de eklenmesiyle oluşan Om Mani Padme Hum (1953) adlı kitaplarında topladı.

Âsaf Hâlet Çelebi'nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul
edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan
masallar, izlenimler.

Fazıl Hüsnü’nün şiiri kimi eleştirmenlerce üç, kimilerince iki döneme ayrılmıştır.
Cemal Süreya onun şiirini “sezgi dönemi (1935-1945)” ve “akıl dönemi (1955 ve
sonrası)” biçiminde iki döneme ayırırken, 1949-55 yılları arasındaki şiirlerinin her iki dönemin izlerini de taşıyan bir geçiş dönemi olarak niteler. Çocuk ve Allah, Daha (1943), Çakırın Destanı (1945), Aç Yazı (1951) kitaplarındaki şiirler ilk dönemin, Asu (1955) ve daha sonraki şiirler ise ikinci dönemin ürünleridir.