CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 3

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde metafizik/mistik özellikler taşıyan şairler Mehmet Âkif, Yahya Kemal, Ahmet Hâşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Behçet Necatigil, Sedat Umran, Hilmi Yavuz, Ali Günvar ve daha bir çok şairin kimi şiirlerinde bu kavramlar ile ilişkilendirilebilecek motifler, söyleyişler görülür.

Mistisizm Türkçede genellikle gizemcilik sözcüğü ile ifade edilmekte ise de kavram tam olarak karşıladığını söylemek zordur. Ayrıca mistisizm özellikle Fransız filozofu Henry Bergson tarafından sezgi kavramıyla ilişkilendirilmiş ve “sezgi, bizi bir varlığın, dışımızdaki bir objenin içine sürükleyen zihnî sempatidir. Böylece içimizdeki şuurla dışımızdaki eşya aynîleşmiş olur. Sezgi, şuurla eşya arasındaki farkı ortadan kaldırıyor.” şeklinde tarif etmiştir Görülüyor ki temelde fizikî ve maddî alanın dışında bir varlık alanı olduğu kabulüne dayanmak metafizik ile mistik kavramlarının ortak yönünü oluşturuyor. Buna karşılık metafizik, felsefenin bir kolu veya bölümü olarak düşünce mantık ve muhakeme yolu ile fizikötesi alana yönelirken, mistisizm daha ziyade ruhsal, sezgisel bir kavrayış tecrübesi niteliği taşıyor.

Açıklamadan da anlaşılacağı üzere cevap A seçeneğidir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun ProtePhilosophia(ilk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika(“Fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Yanıt C şıkkıdır.

Öte yandan hecenin ilk kuşak şairlerinden Enis Behiç Koryürek’in yalnızca Türk edebiyatı içinde değil dünya edebiyatlarında da eşine az rastlanır kitabı Varidat-ı Süleyman Efendi (1949) bu konunun bir başka örneği olarak görülebilir. Şair bu kitabındaki şiirleri, ispiritizma tecrübeleri sırasında bir tür bağlantı kurduğu Çedikçi Süleyman Efendi’nin ruhundan ilham alarak yazdığını söylemektedir.

Açıklamada da görüldüğü üzere yanıt A olmalıdır.

Necip Fazıl sonlu varlık alanı içerisindeki huzursuzluğunu, bundan doğan kaos duygusunu yansıtırken, ikinci dönemde bunun yerini düzen ve ahenk düşüncesi alır. Sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/Marifet bu, gerisi

yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir.

İlk dönemini “Kaldırımlar”, ikinci dönemini ise “Sakarya Türküsü” adlışiirlerin temsil ettiği söylenebilir. Bu iki dönemin dönüm noktasını ise, ilk olarak “Senfonya” adıyla yayımlanan ancak kitaplarına “Çile” başlığıyla aldığışiir oluşturur. Klasik Batı müziğinin senfoni formu ile kurulan şiir sözünü ettiğimiz kaostan düzene, bireyin varlık karşısında yaşadığı düşünce ızdıraplarından ruh dinginliğine yönelişinin ifadesi gibidir.

Ünitedeki açıklamadan da görüleceği üzere cevap D seçeneğidir.

Şair, 1934’deArvasî ile tanışmasını dönüm noktası olarak kabul edip kendi şiir çizgisini iki döneme ayırırsa da, aslında ilk şiirlerinden itibaren aynı duyarlılığı sürdürmüştür. İlk dönem şiirlerinde biçim bakımından Tekke şiirinin söyleyiş tarzı ile sembolistlerde ve özellikle Baudelaire’de görülen bedbinlik; ikinci dönemde ise yine tekke tarzı söyleyişin olgunlaşan örnekleri ile tasavvufa söylem dikkati çeker. Fakat her iki dönemde de “ben”, şiirlerin ağırlık merkezini oluşturur. Ben’in varlık karşısındaki sorgulayıcı tavrı ilk dönemde din-dışı mistik nitelik taşırken; ikinci dönemde topluma yönelme, mesaj kaygısı öne çıkar. Denilebilirse, ilk dönem şiirlerinde Necip Fazıl sonlu varlık alanı içerisindeki huzursuzluğunu, bundan doğan kaos duygusunu yansıtırken, ikinci dönemde bunun yerini düzen ve ahenk düşüncesi alır. Sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/Marifet bu, gerisi yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir.

Doğru cevap A bşıkkı olmalıdır.

Âsaf  Hâlet Çelebi, babasından öğrendiği Farsça ve Fransızcanın yanı sıra Arapça,

Hintçe, Sanskritçe gibi doğu dillerini okuyup anlayacak düzeyde bilirdi. Ayrıca

yine babasından başta Mesnevî olmak üzere, islâm tasavvufuna ait bilgileri öğrendi.

ilkşiirleri, hiçbir kitabına almadığı klasik tarzda yazılmış gazellerden oluşan

gençlik ürünleri idi. 1937’den başlayarak yeni tarzdaki şiirlerini Ses, Küllük, Hamle,

Servet-i Fünûn-Uyanış, Yeditepe, istanbul, Büyük Doğu gibi dergilerde yayımladı.

Şiirlerini He (1942), Lâmelif(1945) ve bu ilk iki kitaptaki şiirlere yenilerinin de

eklenmesiyle oluşan Om Mani Padme Hum (1953) adlı kitaplarında topladı. Şiirlerinin

dışında Mevlana, Molla Cami, Buddha, Naima, Ömer Hayyam gibi şahsiyetler

ile ilgili inceleme kitapları yayımladı. Dergilerde kalan yazıları topluca yayımlandı

(Çelebi, 1998:1-538).

Âsaf  Hâlet Çelebi şiir hakkındaki görüşlerini İstanbul’da (Temmuz-Aralık 1954) yayımladığı “Benim Gözümle Şiir Davası” üst başlığı altındaki altı yazıda derli toplu olarak açıklamıştır. “Saf Şiir”, “Şiirde Vuzuh”, “Şiirde Şekil”, “Mücerred Şiir”, “Şiirde Ruh Ânı” ve “Şiirlerimde Mistisizm Temayülü” başlıklı bu yazı dizisinde kendi şiiriyle ilgili pek çok konunun açıklığa kavuşturulduğu görülür.

Metinden de görüleceği üzere cevap B seçeneğidir.

Dağlarca edebiyatımızda başka hiçbir şairde görülmeyen bir konu çeşitliliğine sahiptir. Şiirlerinin geneli dikkate alındığında bireyden kozmosa uzanan bir genişaçı çizdiği görülür. insanın evrensel ve soyut duygularından, çocukluk duyarlılığına, tarihsel olayların destanlaştırılmasından toplumcu gerçekçi konulara, Pir Sultan Abdal’dan Hiroşima’ya, bilgisayara kadar çağın insanını ilgilendiren hemen her şey şiirlerinde yer bulmuştur. Konu bakımından görülen bu çeşitlilik, biçim ve yapı düzeyinde de görülür. Dağlarca hem lirik hem de epik türde birçok eser vermiştir. Biçim bakımından tamamen serbest dizelerin yanı sıra düzenli aruz ve hece ölçüsü, bu vezinleri andıran ses düzenlemeleri; kafiye uygulamaları; değişik dize öbeklenmeleri vb. zengin istifler görülür. Çok yazması (altmışı aşkın şiir kitabı yayımlamıştır) zaman zaman bir handikap; kimi doldurma dizeler, ses düzeninde aksamalar, yapay söyleyişe kapılmalar doğurmuşsa da Ahmet Soysal’ın da belirttiği gibi, onun temel eserlerinde görülen ses ve ritim ustalığı, biçimsel ve düşünsel yoğunluk, düşünsel yoğunluğun felsefi ve metafizik konulara yönelmesi (Soysal, 1999:20-21) Dağlarca’yı Türk şiirinde ayrıcalıklı bir yerde konumlandırmaktadır.

Yanıt D olmalıdır.

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde metafizik/mistik özellikler taşıyan şairlerin yukarı da ele alınanlardan ibaret olduğu söylenemez. Mehmet Âkif, Yahya Kemal, Ahmet Hâşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Behçet Necatigil, Sedat Umran, Hilmi Yavuz, Ali Günvar ve daha bir çokşairin kimi şiirlerinde bu kavramlar ile ilişkilendirilebilecek motifler, söyleyişler görülür. Öte yandan fizikötesi âlemi varlığın özü olarak kabul eden ve bu bakış açısını dünya görüşü olarak benimseyen Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, Ebubekir Eroğlu gibi şairler şiirlerinde eşya, tabiat, toplum algısını bütünüyle bu perspektife oturtmuş bulunmaktadırlar.

Açıklamadan da anlaşılacağı üzere doğru şık E dir.

Genel bir bakışla Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde pek çok şairde görülebilen kimi özelliklerin metafizik/mistik eğilimler taşıyan şiir birikiminin nicelik açısından büyük bir toplamı oluşturduğu, nitelik açısından ise yönlendirici ve belirleyici bir etkiye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu özellikleri ana hatlarıyla şöyle belirleyebiliriz: Varlığın madde özelliğinden başka özelliklere de sahip olması ve şiirin bu özelliklerin bir ifadesi olarak ortaya çıkması; insan varoluşunun duyulur alanla sınırlı olmaması; insanî oluşun ve algının tabiatın arkasında bulunan bir görkeme eğilimli oluşu gibi kabullerin şiirin özünü oluşturması; biçimsel bakımdan somuttan soyuta, eşyadan kavrama yönelen bir eğilimin kendisini göstermesi.

Paragraftan da görüleceği üzere doğru cevap B dir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Mistisizm Türkçede genellikle gizemcilik sözcüğü ile ifade edilmekte ise de kavramı tam olarak karşıladığını söylemek zordur.

Modern sanat akımlarının hemen tamamına kaynaklık eden sembolizm akımının ise özellikle varlığın semboller aracılığıyla ve sanat yoluyla okunabileceği biçiminde anlaşılabilecek görüşleri, din-dışı mistik anlayış olarak yorumlanmıştır.

Necip Fazıl Kısakürek, gerek fliirde Nazım Hikmet’in materyalist şiirine karşı oluşturduğu metafizik duyarlılık; gerek Yahya Kemal ve Ahmet Hâşim’in temsil ettiği saf şiir anlayışına bireyin varoluş sorunlarını katarak geliştirdiği etki alanı oldukça geniş duyuş tarzı ile kendine has bir yer edinmiştir.

Necip Fazıl Kısakürek "Kaldırımlar" şiirinde  “Pırıl pırıl cadde... Paris kaynıyor... O, Genç şair, şehrin kapkara çatıları, esrarlı bacaları ve her an göz kırpan ışıkları ortasında, kaybolmuş bir çocuk gibi kimsesiz ve on parasız... Ve ‘Işık Beldesi’ diye anılan Paris’te hiçbir yerden hiçbir ümit kıvılcımı göstermez bir karanlıkta...” düşüncelerini yansıtmaktadır.

Asaf Halet Çelebi, şiirin “kâinatın anlaşılmaz sırlarını açıklamada önemli bir yeri olduğu” inancındadır.

Burada şair, özellikle tasavvufun çeşitli motiflerini hayat görüşü olarak aktarır.

Fazıl Hüsnü’nün şiiri kimi eleştirmenlerce üç, kimilerince iki döneme ayrılmıştır. Cemal Süreya onun şiirini “sezgi dönemi (1935-1945)” ve “akıl dönemi (1955 ve sonrası)” biçiminde iki döneme ayırırken, 1949-55 yılları arasındaki şiirlerinin her iki dönemin izlerini de taşıyan bir geçiş dönemi olarak niteler.

Fazıl Hüsnü’yü Necip Faz›l ve Âsaf Hâlet’ten ayıran yön, varlıkla karşılaşan insanın bu görkem karşısındaki hayret duygusudur.