CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 2

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde metafizik/mistik özellikler taşıyan şairlerin Necip Fazıl Asaf Halet  ve Fazıl Hüsnü'den ibaret olduğu söylenemez. Mehmet Âkif, Yahya Kemal, Ahmet Hâşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Behçet Necatigil, Sedat Umran, Hilmi Yavuz, Ali Günvar ve daha bir çok şairin kimi şiirlerinde bu kavramlar ile ilişkilendirilebilecek motifler, söyleyişler görülür. Öte yandan fizikötesi âlemi varlığın özü olarak kabul eden ve bu bakış açısını dünya görüşü olarak benimseyen Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, Ebubekir Eroğlu gibi şairler şiirlerinde eşya, tabiat, toplum algısını bütünüyle bu perspektife oturtmuş bulunmaktadırlar.

Bahsi geçen şair Necip Fazıl Kısakürek'tir. Doğru cevap A'dır.

“Muhakkak ki Allah’ın, arşın altında anahtarları şairlerin dilleri olan bir takım hazineleri vardır” hadisini iki kez yineleyerek, şiirin ve özellikle saf şiirin ilahî bir menşei, metafizik bir kaynağı olduğuna inandığını belirten şair Âsaf Hâlet Çelebi'dir. Doğru cevap C'dir.

Şiirde tahkiyenin (hikaye anlatmanın) ve duygusallığın karşısındadır. Doğru cevap E'dir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Yeni Türk edebiyatında ise Abdülhak Hâmid’in “Makber”, “Külbe-i İştiyak”, Kürsi-i İstiğrak” gibi şiirlerinden başlayarak güçlü bir biçimde metafizik çizginin oluşup geliştiği görülür.

Necip Fazıl Kısakürek, şiir hakkındaki görüşlerini önce Ağaç dergisinde “Manzara” başlıklı yazılarıyla (1936), daha sonra Büyük Doğu dergisinde “Tanrı Kulundan Dinlediklerim” başlığı altında yayımladığı yazılarda (1943) açıklar.

Necip Fazıl Kısakürek şiiri “mutlak hakikati arama” işi olarak tanımlar. Ona göre şiir, mutlak hakikati sır ve güzellik yoluyla aramaktır. Daha sonra “Şiirde Usûl” ve “Şiirde Gaye” başlıkları altında bu işin nasıl gerçekleştirilebileceğini anlatır. Burada sembolist görüşe yaklaşır; “remzî” (sembolik) ve “sırrî” (gizemli) olmak şiirin ana vasıf­ları arasındadır. Şiirde somut eşya bir sembol karakteri kazanır. Ona göre şiir “teşhisten tecride”, somuttan soyuta giden bir yoldur.

Şairin bu yazılarda zaman zaman Ahmet Hâşim’e, zaman zaman Garipçiler’e yaklaştığı görülürse de bütünüyle bakıldığında kendi şiirinin teorik temellerini verdiği anlaşılmaktadır. Şiirde anlamı esas alan Garipçilerden farklı olarak sembolleri öne çıkaran bir anlayışa sahiptir. Buna karşın, o da Garip akımı şairleri gibi vezin ve kafiyeye karşı çıkar.

Genellikle Çelebi’nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan masallar, izlenimler.

Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın 1935’te çıkan ilk kitabının ismi Havaya Çizilen Dünya, dönemin hâkim şiir anlayışının etkisi altındadır.

Fazıl Hüsnü’nün şiiri kimi eleştirmenlerce üç, kimilerince iki döneme ayrılmıştır. Cemal Süreya onun şiirini “sezgi dönemi (1935-1945)” ve “akıl dönemi (1955 ve sonrası)” biçiminde iki döneme ayırmıştır.

Dağlarca şiirleriyle insanlığın ilk çağlarından geleceğe uzanan ve insanın kâinatla bütünleşmesini arayan duyguya dayalı incelikli bir şiir toplamı ortaya koymuştur. Fazıl Hüsnü’yü Necip Fazıl ve Âsaf Hâlet’ten ayıran yön, varlıkla karşılaşan insanın bu görkem karşısındaki hayret duygusudur. Bu duygunun anlık, etkileyici imajlar yoluyla aktarılmasıdır.

Şair 1934’de Arvasî ile tanışmasını dönüm noktası olarak kabul edip kendi şiir çizgisini iki döneme ayırır. İlk dönemini “Kaldırımlar”, ikinci dönemini ise “Sakarya Türküsü” adlı şiirlerin temsil ettiği söylenebilir.

Fazıl Hüsnü’yü Necip Fazıl ve Âsaf Hâlet’ten ayıran yön, varlıkla karşılaşan insanın bu görkem karşısındaki hayret duygusudur. Bu duygunun anlık, etkileyici imajlar yoluyla aktarılmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Yukarıdaki dizeler Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın “Kâinatın Akşam Yoklaması” şiirindendir. Doğru cevap C'dir.

Şairin etkisi Enis Behiç Koryürek, Kemalettin Kamu, Salih Zeki Aktay, Ömer Bedrettin Uşaklı, Halûk Nihat Pepeyi, Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon gibi kendisinden önce şiir yayımlamaya başlamış şairleri de etkileyerek adeta bir akıma dönüşmüştür. Doğru cevap E'dir.

Ben’in varlık karşısındaki sorgulayıcı tavrı ilk dönemde din-dışı mistik nitelik taşırken; ikinci dönemde topluma yönelme, mesaj kaygısı öne çıkar. Doğru cevap B'dir.

Necip Fazıl için şiiri şiir yapan üç temel faktör “mutlak hakikati aramak”; sembolik ve gizemli olmak; güzellik, heyecan, ahenk ve eda gibi özellikleri taşımaktır. Doğru cevap E'dir.

Necip Fazıl'ın sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/ Marifet bu, gerisi yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir. Doğru cevap C'dir.