CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 11

Kısacası Garip veya Birinci Yeni diye adlandırılan şairler ve özellikle onların lideri, sözcüsü konumunda olan Orhan Veli 1937-1945 yılları arasında yazdığı şiirlerle, eski şiir anlayışını yıpratmış, hatta hececi şiir anlayışını düşünerek söylersek bir daha geri dönülemeyecek biçimde yıkmıştır. Bu girişimin yapı öğeleri ise, şiir dilinin yalınlaştırılması, şiir lügatinin değiştirilmesi, konuşma dilinin sözcüklerinin şiire girmesi, dizenin şiirdeki işlevinin değişmesi, yinelemelere başvurulması, şiir bütününün simetri ve karşıtlık anlayışlarıyla kurulması, ironi ve parodi gibi mizahlı anlatım tekniklerinden yararlanılması, öyküleme, alıntılama ve duygusal söylemden oluşmasıdır.

Yeni tarzdaki ilk şiirlerini 15 Eylül 1937’de yayımlayan Orhan Veli, bundan birkaç ay sonra şiir hakkındaki ilk görüşlerini ve bir bakıma Garip hareketinin başlangıcını oluşturan düşüncelerini ilk olarak iki arkadaşı Melih Cevdet ve Oktay Rifat’la birlikte Ulus gazetesinin düzenlediği “Şiir Ölüyor mu?” isimli ankete verdikleri cevapla açıklamıştır.

Garip önsözü, şiir dilinin doğallaşmasını, bu sebeple geleneksel bütün sanatların şiirden çıkarılması gerektiğini; şiire özgü kelime seçimi ve söz dizimi olamayacağını; şiirin toplumsal sorunların ifade aracı olduğunu; şiirle diğer sanatların birbirine karıştırılmaması gerektiğini; şiirde bilinçaltını kültür, toplum, gelenek vb. her türlü baskıdan uzak bir biçimde aktarmak gerektiğini; şiirde önemli olanın kelime veya dize gibi parça güzelliği değil bütünün güzelliği olduğunu; şiirin özelliğinin anlamda olduğunu ileri sürmektedir. Doğru cevap C dir.

Yirminci yüzyıl modernizmin çağıdır. Kaynaklarda pek çok ve farklı özellikleri ile tanımlanan modernizmin sanat ve edebiyatta Sembolizm sonrası akımları karşılamak için kullanıldığı görülüyor. Dadaizm, Empresyonizm, Ekspresyonizm, Sürrealizm, Fütürizm vd. Sembolizm sonrası sanat akımlarının ilk belirgin özelliği ise genellikle iki dünya savaşı arasındaki bunalım dönemine ait olmanın getirdiği eleştirel tutumdur.

Oldukça genç bir yaşta (36) ölen Orhan Veli ve Oktay Rifat ile Melih Cevdet, Türk şiirinin akışını değiştirmişlerdir. Bunu öncelikle Ahmet Hâşim ve Hececi şiir olmak üzere kendilerinden önceki şiir anlayışını yıpratarak gerçekleştirmişlerdir. Özellikle Orhan Veli gerek Garip Önsözünde gerekse şiirlerinde, Hâşim şiirinin parodisini yaparak, Hececi şairlerin sözcük seçimi ve konuşma dilinden ayrı, kitabî söz dizimini eleştirerek Türk şiirinin önüne yeni bir yol açmış oldu.

Özellikle Attila İlhan’ın Mavi Hareketi çerçevesinde yaptığı eleştiriler; Garipçileri “bobstil” olmakla, meselesizlikle suçlaması etkili olmuştur. Doğru cevap A seçeneği olmalıdır.

Bu süreçte akımın kimi özellikleri eleştirilmiştir. Şiiirin bütün edebî sanatlardan uzaklaştırılmak istenmesi Garip esprinin öne çıkmasına yol açmış, özellikle öncü üçlüyü izleyenlerde basit nüktelerle şiir yazılabileceği gibi bir sanı oluşmuştur. Bu yeni bir şairâne olarak eleştirilmiştir. Ayrıca “küçük adam”ın şiirini yazmak isterken, şiirin bütün zamanlardaki ilgi merkezi olan genel insan trajedisini şiirden çıkarmış oldukları söylenmiştir. Özellikle Attila İlhan’ın Mavi Hareketi çerçevesinde yaptığı eleştiriler; Garipçileri “bobstil” olmakla, meselesizlikle suçlaması etkili olmuştur. Nihayet 1950’lerin ortalarında onların açtığı yoldan gelişen İkinci Yeni şairleri, Garip’in akla çok bağlı, düz anlatımlı şiirinin yerine imaja dayalı bir anlayış geliştirerek akımın edebiyat üzerindeki etkisini ortadan kaldırdı.

"Garip Şiir Akımı"nın özelliklerinden biri de klasik şiirde yüceltilen, seçkin insanların yerine sıradan insanların şiire girmesidir. Doğru yanıt: D'dir.

"Garip Şiir Akımı"nın bir özelliği de klasik şiirde çok yer verilen edebi sanatları kullanmamış olmasıdır. Doğru yanıt: A'dır.

Orhan Veli Kanık, sıradan bir insanın hayatını anlatır "Kitabe-i Seng-i Mezar" şiirinde. Aydın çevre tarafından bu nedenle eleştirilir. Doğru yanıt: B'dir.

"Garip Şiir Akımı"nın temsilcileri; Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat Horozcu'dur. Doğru yanıt: C'dir.

Orhan Veli Kanık, klasik şiirin hem biçim hem de konu yönünden dışına çıkmış bir şairdir. "Nasır, cımbız ve Süleyman Efendi" gibi kavramlar "Garip Hareketi" ile birlikte şiirde kullanılmaya başlanmıştır.  Doğru yanıt: E'dir.

Melih Cevdet Anday "Garip Şiir Akımı"nın temsilcilerindendir. Garip şiir akımının özelliklerinden biri de şiirin ölçüsüz ve uyaksız oluşudur. Orhan Veli’nin ve arkadaşlarının başlattığı hareketin bildirgesi niteliğindeki bu temel poetik metinde negatif bir söylem kullanılmaktadır. Metinde kendi öne rilerinden çok, var olan eski anlayışların eleştirilmesi ağırlıklı yer tutmaktadır. Melih Cevdet Anday’ın aynı yıl yayımlanan bir yazısındaki şu sözler de, onla rın bu durumu bilinçli olarak benimsediklerini göstermektedir: “Halbuki mesele yeni telâkkiler getirmek değil, telâkkilere son vermek, sanatı insanlıkla baş başa bırakmaktan ibarettir.” Amaçları öncelikle, alışılmış anlayışları yıkmaktır. Bu yüz den kökleşmiş, kanıksanmış sanat anlayışını kesin bir dille eleştirir ve reddeder ler. Nitekim onların bu eleştirileri Türk edebiyatında kendilerinden önce kökleş miş olan vezinli-kafiyeli, edebî sanatlara dayanan, “şairâne” söyleyişi benimsemiş anlayışın egemenliğine son vermiştir. Bu tarihten sonra Türk şiirinde vezinsiz şiir yaygın bir kullanım alanı bulacaktır. Doğru yanıt: B'dir.

Orhan Veli Kanık ve arkadaşlarının  şiirde değişiklik yapmak istediklerini belirttikleri ve "Bu kitap, sizi alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir" dedikleri kitabın adı "Garip" tir. Doğru yanıt: E'dir.

Ahmet Haşim, şiirin musiki gibi ahenkli olması gerektiğini düşünür. Orhan Veli Kanık "Eskiler Alıyorum" şiirinde Ahmet Haşim'e bir göndermede bulunmuştur. Doğru yanıt: C'dir.

Sürrealizm, biliçaltının dışa yansımasıdır. Garip şiir akımının da en önemli özelliği bilinçaltının dışavurumudur. Doğru yanıt: A'dır.

Orhan Veli Kanık arkadaşlarından ayrı olarak "Vazgeçemediğim" adlı kitabı yazmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

Orhan Veli ile birlikte Oktay Rifat ve Melih Cevdet, 1941 yılında yayınladıkları Garip adlı ortak kitapla ve bu kitabın Orhan Veli tarafından yazıldığı bilinen “Önsöz”üyle şiirde değişiklik yapmak konusundaki tutumlarını kesin bir biçimde ortaya koydular. B ve C seçeneklerindeki ifadeler üçlünün, lisede ve sonraski zamanlarında ilk ürünlerini yayımladıkları dergilerdir. D ve E seçeneklerindeki ifadeler şiir isimleridir. Garip adlı kitabın ilk şiiri “Kuş ve Bulut” ile son şiiri “Ağaç”, Orhan Veli ile Oktay Rifat tarafından ortaklaşa yazılmıştır (Sazyek, 1996:56). Doğru cevap A'dır.

Orhan Veli 1945’ten sonra Garip hareketinin ilk çıkışlarındaki tavrı yumuşatmaya, halk şiiri özelliklerini ve kafiye gibi geleneksel şiir araçlarını kullanmaya başlayacak; Oktay Rifat ile Melih Cevdet ise özellikle Orhan Veli’nin ölümünden sonra Garip anlayışından uzaklaşarak kendi şiirlerini yazmayı sürdürecekler, bu arada Oktay Rifat, İkinci Yeni akımı içerisinde de anılacaktır. Doğru cevap B'dir.

Orhan Veli şiiri, iki temel yapıya karşı çıkmıştır: Geleneksel şiirin sahip olduğu estetik özellikler ve bu özelliklerin bağlı bulunduğu sosyal değerler. Estetik özellikler bilindiği gibi şiirin yapısını oluşturan bütün ögeleri, sosyal değerler ise kendisinden önceki şiirde mevcut insan anlayışının temsil ettiği bütün değerleri kapsamaktadır. A, B, D ve E seçeneklerindeki ifadeler 1937-1945 yılları arasında Birinci Yeni şairlerinin benimsediği özelliklerdendir. Doğru cevap C'dir.