CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ

Edebiyatın en eski türlerinden biri olan mektubun yazıyla yaşıt olduğu söylenebilir. Yazının bulunuşuyla birlikte mektuplaşmalar da başlamıştır. Ancak Latin yazarı Ciceron’un bu türe kimliğini kazandırdığı bilinmektedir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Bu türün elde bulunan en eski örnekleri Mısır firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ XV.-XIV. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy arşivinde bulunan mektuplardır. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Mektuplar yalın ve içtendir. Konu alanları sınırsızdır. Yaşamın ve yaşanılanların değişik yönleri (gözlemler, duygular, dedikodular, haberler, düşünceler, yorumlar, kaygılar, korkular, özlemler, istekler vb.) mektupların konusu olabilir. Dil ve anlatım özellikleri bakımından toplumsal yaşamın değişik görünümlerinden kesitler sunduğu için bir bakıma tarih belgesi niteliği taşırlar. Yazanın iç ve dış yaşamından seçilmiş kareler, haberler, çevresi üzerine yaptığı gözlemler, yorumlar mektubun konusu içinde yer alabilir. Tıpkı günlük ve anılar gibi mektuplarda da yazar kendisini içinde yaşadığı ortamdan soyutlayamaz; kendisiyle birlikte çevresini ve o zaman dilimini de anlatır. Temel özelliklerinin doğallık, yalınlık ve içtenlik oldukları söylenebilir. Bu bilgiler ışığında doğru cevabın C şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Mektup türleri konusunda farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Kimi yazarların, “özel” ve “yazınsal ve düşünsel boyutlu mektup” diye ikiye ayırdıkları; kimilerinin ise “iş” ve “özel” karşın mektuplar genel olarak sınıflandırdıkları görülmektedir. Bu farklılıklara karşın mektuplar; özel mektup, iş mektubu ve edebî-felsefi mektup olmak üzere üç gruba ayrılabilir. Bu bilgiler doğrultusunda bakıldığı zaman mektup türleri arasında tarihî mektuplar bulunmamaktadır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Birbirleriyle yakın ilişki içinde olan insanlar arasında yazılan mektuplardır. Mektubun içeriği sadece yazan ve yazılanı ilgilendirmektedir. Aynı zamanda bu tür mektupların gizliliği vardır. Bu gizlilik kanunlarla korunmaktadır. Özel mektuplar akla gelebilecek her konuda yazılabilirler. Duygular, düşünceler, gözlemler, yaşantılar bu tür mektupların konusu içine girebilir. Doğal, içten ve sade bir anlatım tarzıyla yazılır. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Avrupa’da 15. yüzyıldan 19. yüzyıla gelinceye kadar Machiavelli, Michalengello, Mozart, Vagner, Racine, Leopardi, Goethe, Schiller, Madame de Sevigne, Dostoyevski, Puşkin gibi sanatçıların yazdıkları mektuplar bu türün güzel örneklerini oluşturmaktadır. Türün en büyük ustasının Voltaire olduğu bilinmektedir. On sekiz bin mektubu barındıran Voltaire’in mektupları, o zamana kadar yapılmış en hacimli yazışma olup on sekiz bin mektubu içerisinde barındırmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Dilimizde, mektup karşılığı olarak kullanılan kelimelerin fazlalığı dikkat çekmektedir. Dostluk, kardeşlik, sevgi belirten mektuplara; “muhabbetname” “meveddetnâme”, “uhuvvetnâme”; rütbe olarak astın üste yazdığı mektuplara; “arıza”, “şukka”; alçak gönüllüğü göstermek için bazen “varakpâre” dendiği görülmektedir. Âşık edebiyatında mektuba; “kağıt”, “gam yükü”, “gönül dili”, “çile bohçası” şeklinde isimler verilmiştir. Divan Edebiyatı Dönemi’nde ise mektup türü, “inşa” adı verilen düzyazının bir çeşidi olarak değerlendirilmiştir. Bu dönemde, düzyazı veya mektup yazanlar, “münşi”, devletin ve sarayın resmî yazıcılığını yapanlar da “nişancı” adıyla anılmışlardır. Bu bilgiler ışığında doğru cevabın B şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Söylevlerde cümleler genellikle kısadır. Devrik cümleler tercih edilir. Sözcükler, cümleler çarpıcı, açık ve anlaşılırdır. Daha çok haber kipi veya mastar hâlindeki fiiller kullanılır. Basmakalıp sözler ve deyimlerden kaçınılır. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere doğru cevap C şıkkıdır.

Söylevler; ele alınan teze, işlenen konuya göre siyasi, dinî, askerî ve bilimsel-kültürel söylev olarak adlandırılan çeşitleri vardır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Türk edebiyatında söylev türünün gelişimine değinmeden önce dünya edebiyatındaki gelişimi üzerinde kısaca durmak gerekir. Söylev ile ilgili en önemli kaynak eserin Aristo tarafından MÖ 330 yılında Retorika adıyla yazıldığı bilinmektedir. Aristo’dan önce de çeşitli söz söyleme sanatları yazılmıştır ancak Aristo onların retorikteki kanıtlama ögesini tümüyle göz ardı ettiklerinden ve dinleyicilerde heyecan yaratma gibi özle ilgisi olmayan konuları önemsemelerinden yakınmıştır. Heyecan uyandırmanın önemini Aristo da kabul etmiş ancak heyecanın konuşmanın kendisiyle uyandırılması gerektiğini ileri sürmüştür. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Söylevlerde cümleler genellikle kısadır

Belli bir kültürel derinliğe sahip düşünce adamları ve sanatçıların farklı fikir, sanat ve kültür konularında verdikleri konferanslar, genele açık bilimsel toplantı, panel ve sempozyumlarda yapılan akademik konuşmalar bu gruba girmektedir. Fazıl Ahmet Aykaç’ın Hitabeler (1934), Necip Fazıl Kısakürek’in Müdafaalarım (1946) ve Sahte Kahramanlar (1976) bu türün ilk akla gelen örnekleri arasında yer almaktadır. Hamdullah Suphi Tanrıöver, Osman Yüksel Serdengeçti’nin bu türde örnekler verdiği bilinmektedir

Söylevin eski Yunan’da ortaya çıkmasının ardından pek çok düşünür bu kavramı ele alarak geliştirmeye çalışmış ve araştırmalar yaparak eserler ortaya
koymuşlardır. Bu düşünürlerden birisi de Farabi’dir. Aristo’nun ve Platon’un eserlerinden etkilenerek söylev konusunda araştırmalar yapan Farabi, ‘Fusulül
Medeni’ isimli yapıtında, iyi bir devlet adamının sahip olması gereken özellikleri sıralarken güzel söz söyleme yeteneğinden ayrıca bahsetmiştir.

Atatürk, bu nutku ile Türk tarihinin 1919-1927 yılları arasındaki 8 yıllık dönemin olaylarını belgeleri ile ortaya koymuştur

Nutuk’un; 1927, 1934, 1950, 1963, 1973, 1978, 1984 yıllarında Türkçe baskıları yapılmıştır. 1927 yılında İtalyanca ve Almancaya, 1929 yılında Fransızca ve İngilizceye çevrilmiştir.

Söylevler; ele alınan teze, işlenen konuya göre siyasi, dinî, askerî ve bilimsel-kültürel söylev olarak adlandırılan çeşitleri vardır.

Özel mektuplar akla gelebilecek her konuda yazılabilirler. Yakınlar ve tanıdıklarla haberleşme mektupları; teşekkür, başsağlığı, özür dileme, davet, tebrik mektupları; tebrikler, bayram ve yılbaşı tebrikleri bu grubun içine girmektedir

Edebi ve Felsefi Mektuplar, herhangi bir düşüncenin, görüşün açıklanması; bir tezin savunulması için yazılan mektuplardır.

Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızda mektupları kitap halinde toplanan sanatçıların varlıkları dikkat çekmektedir. Namık Kemal (Namık Kemal’in Hususi Mektupları, 3 cilt), Abdülhak Hamit Tarhan (Mektuplar, 2 cilt), Ahmet Mithat-Muallim Naci
(Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya’ya Mektuplar), Ahmet Hamdi Tanpınar (Mektuplar) bu sanatçılar arasında yer almaktadır.

Orhun Yazıtları’nın edebiyatımızdaki ilk siyasi söylev örneği olduğu bilinmektedir. Bu yazıtlar; 732’de dikilen Kül Tigin, 735’te dikilen Bilge Kağan, 720-725 yıllarında dikilen Tonyukuk yazıtlarıdır.