CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ

Türk edebiyatının Batılılaşmasında gazete ve dergilerin rolü tartışılmazdır. Özellikle düzyazı türlerinin edebiyatımızda gelişmesinde gazete çok önemli bir rol oynamıştır.

Kültürümüzde günlük gazete anlayışının doğmasına yol açan ilk gazete ise 1860 tarihli Tercüman-ı Ahval’dir. Şinasi’nin Agah Efendi ile birlikte çıkardığı bu gazete, mukaddimesinde Şinasi’nin ifade ettiği amaçlar doğrultusunda toplumu aydınlatma maksatlı pek çok makaleye yer verir.

Nazım Hikmet  bu gazetede “Orhan Selim” adıyla küçük fıkralar yazmıştır.

Atatürk’ün 1920 yılının ilk günlerinde Ankara’da kurduğu Hâkimiyet-i Milliye gazetesi ise 1934’te Ulus adını alır.

Atatürk’ün 1920 yılının ilk günlerinde Ankara’da kurduğu Hâkimiyet-i Milliye gazetesi ise 1934’te Ulus adını alır. Gazete Falih Rıfkı Atay’ın yönetiminde çıkmıştır. Ulus’un zengin yazı kadrosu içerisinde yer alan Vedat Nedim Tör, Orhan Şaik Gökyay, Yakup Kadri, Nurullah Ataç gibi isimler Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki problemlere dikkat çeken makale, eleştiri ve fıkralar yazmışlardır.

Ahmet Rasim, Eşkâl-i Zaman (1918), Gülüp Ağladıklarım (1924), Muharrir Bu Ya (1926) isimli eserlerinde dönemin değişik gazete ve dergilerinde yazmış olduğu deneme, sohbet ve fıkralarını bir araya getirmiştir.

Batı edebiyatında öncelikle Montaigne’in icadı olan ve daha sonra da dünya edebiyatında oldukça yaygınlık kazanan “deneme” kavramı için Cumhuriyet öncesinde tecrübe-i kalemiyye, kalem tecrübesi gibi tamlamalar kullanılmakla birlikte, essay karşılığında “deneme” sözcüğünün kullanılması Cumhuriyet sonrasındadır.

İnformal-Senli Benli Deneme: Montaigne tarzı olarak da bilinen bu deneme okuyucu ile senli benli bir üslup içerir. İnformal deneme okuyucu ile samimi bir ilişkiye sahiptir.

1940’lı yıllardan sonra

Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir” başlıklı makalesi ise Tasvir-i Efkâr’da yayımlanmıştır.

Deneme konusunda dikkat çeken analitik yazılardan birisi Nurullah Çetin’in “Türk Edebiyatında Deneme” başlıklı yazısıdır.

Bunlar arasında gazete köşelerindeki fıkralarıyla Cumhuriyet sonrası dönemde de ön plana çıkan yazarlar arasında bilhassa Ahmet Rasim, Yakup Kadri, Ahmet Haşim, Falih Rıfkı Atay, Refik Halit Karay, Orhan Seyfi Orhon, Peyami Safa, Hasan Ali Yücel, Aka Gündüz, Burhan Felek gibi yazarlar bulunmaktadır.

Ahmet Rasim, Eşkâl-i Zaman (1918), Gülüp Ağladıklarım (1924), Muharrir Bu Ya (1926) isimli eserlerinde dönemin değişik gazete ve dergilerinde yazmış olduğu deneme,sohbet ve fıkralarını bir araya getirmiştir.

Refik Halit Karay’ın pek çok türdeki eserlerinin yanı sıra siyasi ağırlıklı fıkralarının da yer aldığı Bir İçim Su (1931), Bir Avuç Saçma (1937), İlk Adım (1941), Üç Nesil Üç Hayat (1943), Makyajlı Kadın (1943), Tanrıya Şikayet (1944) isimli eserleri bulunmaktadır.

Deneme, Batı edebiyatlarında bir edebî form olarak Montaigne’in buluşu olarak kabul edilmektedir. 1580’de Les Essais/Denemeler adlı eserinin girişinde eseri hakkında bilgi veren Montaigne, bir anlamda denemeyi tanıtmış olur.

Bacon tarzı olarak da bilinen formal denemede ise yazar bir otorite kimliğinde konuşur ya da en azından o konuda yüksek bir bilgi sahibi bir insan konumunda konusunu derli toplu izah eder.

Suna Tanaltay, Sevdikçe (1995), Yaşam Nehri (1996)

Karışık Konulu Denemeler
Gündelik hayat, kadın konusu, günlük problemler, tarih, tabiat ve benzeri farklı farklı konuların söz konusu edildiği denemeler bu başlık altında toplanabilirler.
• Ahmet Haşim, Bize Göre (1928), Gurabâhâne-i Laklakan (1928), Frankfurt Seyahatnamesi (1933)
• Ahmet Hamdi Tanpınar, Yaşadığım Gibi (1970)
• Cemil Meriç, Mağaradakiler (1978), Bu Ülke (1974)

Cemal Süreya, Şapkam Dolu Çiçekle (1976)

Her ikisi de düşünce yazısıdır.