CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ - Deneme Sınavı - 6

Söylevler; ele alınan teze, işlenen konuya göre siyasi, dinî, askerî ve bilimsel-kültürel söylev olarak adlandırılan çeşitleri vardır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Türk edebiyatında söylev türünün gelişimine değinmeden önce dünya edebiyatındaki gelişimi üzerinde kısaca durmak gerekir. Söylev ile ilgili en önemli kaynak eserin Aristo tarafından MÖ 330 yılında Retorika adıyla yazıldığı bilinmektedir. Aristo’dan önce de çeşitli söz söyleme sanatları yazılmıştır ancak Aristo onların retorikteki kanıtlama ögesini tümüyle göz ardı ettiklerinden ve dinleyicilerde heyecan yaratma gibi özle ilgisi olmayan konuları önemsemelerinden yakınmıştır. Heyecan uyandırmanın önemini Aristo da kabul etmiş ancak heyecanın konuşmanın kendisiyle uyandırılması gerektiğini ileri sürmüştür. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Söylevlerde cümleler genellikle kısadır

Belli bir kültürel derinliğe sahip düşünce adamları ve sanatçıların farklı fikir, sanat ve kültür konularında verdikleri konferanslar, genele açık bilimsel toplantı, panel ve sempozyumlarda yapılan akademik konuşmalar bu gruba girmektedir. Fazıl Ahmet Aykaç’ın Hitabeler (1934), Necip Fazıl Kısakürek’in Müdafaalarım (1946) ve Sahte Kahramanlar (1976) bu türün ilk akla gelen örnekleri arasında yer almaktadır. Hamdullah Suphi Tanrıöver, Osman Yüksel Serdengeçti’nin bu türde örnekler verdiği bilinmektedir

Söylevin eski Yunan’da ortaya çıkmasının ardından pek çok düşünür bu kavramı ele alarak geliştirmeye çalışmış ve araştırmalar yaparak eserler ortaya
koymuşlardır. Bu düşünürlerden birisi de Farabi’dir. Aristo’nun ve Platon’un eserlerinden etkilenerek söylev konusunda araştırmalar yapan Farabi, ‘Fusulül
Medeni’ isimli yapıtında, iyi bir devlet adamının sahip olması gereken özellikleri sıralarken güzel söz söyleme yeteneğinden ayrıca bahsetmiştir.

Atatürk, bu nutku ile Türk tarihinin 1919-1927 yılları arasındaki 8 yıllık dönemin olaylarını belgeleri ile ortaya koymuştur

Nutuk’un; 1927, 1934, 1950, 1963, 1973, 1978, 1984 yıllarında Türkçe baskıları yapılmıştır. 1927 yılında İtalyanca ve Almancaya, 1929 yılında Fransızca ve İngilizceye çevrilmiştir.

Söylevler; ele alınan teze, işlenen konuya göre siyasi, dinî, askerî ve bilimsel-kültürel söylev olarak adlandırılan çeşitleri vardır.

Özel mektuplar akla gelebilecek her konuda yazılabilirler. Yakınlar ve tanıdıklarla haberleşme mektupları; teşekkür, başsağlığı, özür dileme, davet, tebrik mektupları; tebrikler, bayram ve yılbaşı tebrikleri bu grubun içine girmektedir

Edebi ve Felsefi Mektuplar, herhangi bir düşüncenin, görüşün açıklanması; bir tezin savunulması için yazılan mektuplardır.

Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızda mektupları kitap halinde toplanan sanatçıların varlıkları dikkat çekmektedir. Namık Kemal (Namık Kemal’in Hususi Mektupları, 3 cilt), Abdülhak Hamit Tarhan (Mektuplar, 2 cilt), Ahmet Mithat-Muallim Naci
(Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya’ya Mektuplar), Ahmet Hamdi Tanpınar (Mektuplar) bu sanatçılar arasında yer almaktadır.

Orhun Yazıtları’nın edebiyatımızdaki ilk siyasi söylev örneği olduğu bilinmektedir. Bu yazıtlar; 732’de dikilen Kül Tigin, 735’te dikilen Bilge Kağan, 720-725 yıllarında dikilen Tonyukuk yazıtlarıdır.

“Mektup”, kelime olarak Arapçada “yazılı nesne, yazılmış şey” anlamına gelmektedir. En eski haberleşme araçlarından biri olan mektup, sosyal yaşantımızda sıkça başvurduğumuz yazılı bir anlatım türüdür. Edebiyatın en eski türlerinden biri olan mektubun yazıyla yaşıt olduğu söylenebilir. Yazının bulunuşuyla birlikte mektuplaşmalar da başlamıştır. Ancak Latin yazarı Ciceron’un bu türe kimliğini kazandırdığı bilinmektedir (Özdemir, 1981, 167). Bu türün elde bulunan en eski örnekleri Mısır firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ XV.-XIV. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy arşivinde bulunan mektuplardır. Mektuplar yalın ve içtendir. Konu alanları sınırsızdır. Yaşamın ve yaşanılanların değişik yönleri (gözlemler, duygular, dedikodular, haberler, düşünceler, yorumlar, kaygılar, korkular, özlemler, istekler vb.) mektupların konusu olabilir.

Özel Mektuplar: Birbirleriyle yakın ilişki içinde olan insanlar arasında yazılan mektuplardır. Mektubun içeriği sadece yazan ve yazılanı ilgilendirmektedir. Aynı zamanda bu tür mektupların gizliliği vardır. Bu gizlilik kanunlarla korunmaktadır. Özel mektuplar akla gelebilecek her konuda yazılabilirler. Duygular, düşünceler, gözlemler, yaşantılar bu tür mektupların konusu içine girebilir. Doğal, içten ve sade bir anlatım tarzıyla yazılır.

Latinlerde iyice işlenen ve gelişen mektup türünün bu dönemdeki en belirgin ismi Çiçero’dur. Konularının çeşitliliği ve yazanların kişilikleriyle zenginleşen mektuplara, Orta Çağ’ın skolastik düşüncesinden sonra başlayan hümanizmin ilk yayılışı sırasındaki Rönesans İtalya’sında rastlanır. Bu dönemde Aretino, Tasso ve Ariosto’nun mektupları önemlidir. Avrupa’da 15. yüzyıldan 19. yüzyıla gelinceye kadar Machiavelli, Michalengello, Mozart, Vagner, Racine, Leopardi, Goethe, Schiller, Madame de Sevigne, Dostoyevski, Puşkin gibi sanatçıların yazdıkları mektuplar bu türün güzel örneklerini oluşturmaktadır. Türün en büyük ustasının Voltaire olduğu bilinmektedir. Avrupa edebiyatlarında olduğu gibi Doğu edebiyatlarında da mektubun tarihi eskidir. İslamiyet’ten önce Arap edebiyatında bir tür olarak mektup vardı. “Mükatebe” ve “Mürasele” denilen bu tür, İslamiyet’in ilk yıllarında da kullanılmıştır. Bu dönemde Hz. Muhammed’in değişik toplulukları İslamiyet’e davet etmek üzere yazdığı mektuplar önemlidir.

Dilimizde, mektup karşılığı olarak kullanılan kelimelerin fazlalığı dikkat çekmektedir. Dostluk, kardeşlik, sevgi belirten mektuplara; “muhabbetname” “meveddetnâme”, “uhuvvetnâme”; rütbe olarak astın üste yazdığı mektuplara; “arıza”, “şukka”; alçak gönüllüğü göstermek için bazen “varakpâre” dendiği görülmektedir. Âşık edebiyatında mektuba; “kağıt”, “gam yükü”, “gönül dili”, “çile bohçası” şeklinde isimler verilmiştir.

Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızda mektupları kitap hâlinde toplanan sanatçıların varlıkları dikkat çekmektedir. Namık Kemal (Namık Kemal’in Hususi Mektupları, 3 cilt), Abdülhak Hamit Tarhan (Mektuplar, 2 cilt), Ahmet Mithat-Muallim Naci (Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya’ya Mektuplar), Ahmet Hamdi Tanpınar (Mektuplar) bu sanatçılar arasında yer almaktadır.

Namık Kemal, Batılı anlamda eleştiriyi mektuplarıyla edebiyatımıza taşımıştır. Ziya Gökalp, sürgün gittiği Malta’da yazdığı mektuplarda zaman zaman felsefi, sosyal ve eğitim konularına değinmiş, mesajlar vermiştir. Cahit Sıtkı Tarancı’nın Diyarbakır, Paris, Burhaniye ve Ilıca’dan Ziya Osman Saba’ya 1930- 1946 yılları arasında yazdığı mektuplar Cumhuriyet Dönemi’nin bu türde yayımlanan en geniş kapsamlı kitapları olarak nitelendirilebilir. Sabahattin Eyüboğlu’nun Necati Cumalı’ya yazdığı mektupta türün özelliklerini görmek mümkün. Özel mektup türünün bir örneği olan bu mektup yayımlandığı için yazınsal bir mektup hâline dönüşmüştür. Anlatım tarzının doğal, içten ve yalın olduğu dikkati çekmektedir.

Söylevler çok çeşitli konularda verilebilir. Ortak özellik, bir topluluk karşısında söylenmek için hazırlanmış ve söylenmiş olmasıdır. Söylevlerde öncelikle konu ve amaç belirlenir; hitap edilecek toplumun kültür, bilgi ve görgü seviyesi göz önüne alınır. Konuya uygun malzemeler, inandırıcı kanıtlar toplandıktan sonra konuyla ilgili incelemeler ve gözlemlere geçilir. Gereken ön hazırlıklar bittikten sonra fikirlerin önem sırasına göre öncelikleri belirlenir ve konu belli bir plana oturtulur. Metnin giriş bölümünde amaç dile getirilir. İsteğe bağlı olarak dikkat çekmek amacıyla bu bölümde bir özdeyiş, bir olay ya da bir anıya yer verilebilir. Gelişme bölümünde ise konu ayrıntılı olarak ele alınır. Konuyla ilgili tezler ileri sürülür, düşünceler dile getirilir, örnekler verilir, belgeler, kanıtlar sunulur. Karşıt görüşler ele alınarak çürütülmeye çalışılır. Ele alınan konuyla ilgili olarak kesin bir yargıda bulunulmaya çalışılır. Sonuç bölümü söylevin en önemli bölümüdür.

Söylevlerde cümleler genellikle kısadır. Devrik cümleler tercih edilir. Sözcükler, cümleler çarpıcı, açık ve anlaşılırdır. Daha çok haber kipi veya mastar hâlindeki fiiller kullanılır. Basmakalıp sözler ve deyimlerden kaçınılır.