CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ - Deneme Sınavı - 5

Halide Edip Adıvar’ın özellikle Mondros Mütarekesi’nden sonra İstanbul ve İzmir’in işgal edildiği sıralarda, 16 Mayıs 1919’da Sultanahmet’te düzenlenen protesto mitingindeki konuşması, Hamdullah Suphi Tanrıöver’in 30 Mayıs 1919’da İkinci Sultanahmet Mitingi’nde İzmir’in Yunanlılar tarafından işgalini protesto konuşması, Mehmet Emin Yurdakul’un 23 Mayıs 1919 günü Sultanahmet Meydanı’nda 200.000 kişiye seslendiği konuşma, Süleyman Nazif’in 1920’de İstanbul Üniversitesi Konferans Salonu’nda düzenlenen Piere Loti gününde yaptığı konuşma, Mustafa Kemal Atatürk’ün 15-20 Ekim 1927 tarihlerinde Cumhuriyet Halk Partisi İkinci Kurultayı’nda 36.5 saat süreyle okuduğu Nutuk’u, Gençliğe Hitabe’si ve Cumhuriyet’in 10. yılında okuduğu 10. Yıl Nutku siyasi söylevler arasında değerlendirilebilir.

Söylev ile ilgili en önemli kaynak eserin Aristo tarafından MÖ 330 yılında Retorika adıyla yazıldığı bilinmektedir. Aristo’dan sonra hitabet konusunda çalışan en büyük düşünürlerden biri de Cicero’dur. Cicero, döneminin en önemli Romalı hatibi, avukatı ve politikacısı olarak tanınmaktadır. En önemli eserlerinden biri olan ‘De re publica’da siyaset felsefesine dair görüşlerini belirtmiştir. Söylevin eski Yunan’da ortaya çıkmasının ardından pek çok düşünür bu kavramı ele alarak geliştirmeye çalışmış ve araştırmalar yaparak eserler ortaya koymuşlardır. Bu düşünürlerden birisi de Farabi’dir. Aristo’nun ve Platon’un eserlerinden etkilenerek söylev konusunda araştırmalar yapan Farabi, ‘Fusulül Medeni’ isimli yapıtında, iyi bir devlet adamının sahip olması gereken özellikleri sıralarken güzel söz söyleme yeteneğinden ayrıca bahsetmiştir.

“Mektup”, kelime olarak Arapçada “yazılı nesne, yazılmış şey” anlamına gelmektedir.

Mektup; bir haberi, dileği, duyguyu birine iletmek için kullanılan; konu sınırlaması olmadan bütün hayatı içine alabilen; yazanın iç dünyasını, dünyaya ve hayata bakışını yansıtan bir yazı türü ve iletişim aracıdır.

Bu türün elde bulunan en eski örnekleri Mısır firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ XV.-XIV. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy arşivinde bulunan mektuplardır.

Mektuplar; özel mektup, iş mektubu ve edebî- felsefi mektup olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Edebî ve Felsefi Mektuplar: Herhangi bir düşüncenin, görüşün açıklanması; bir tezin savunulması için yazılan mektuplardır.

Dilimizde, mektup karşılığı olarak kullanılan kelimelerin fazlalığı dikkat çekmektedir. Dostluk, kardeşlik, sevgi belirten mektuplara; “muhabbetname” “meveddetnâme”, “uhuvvetnâme”; rütbe olarak astın üste yazdığı mektuplara; “arıza”, “şukka”; alçak gönüllüğü göstermek için bazen “varakpâre” dendiği görülmektedir. Âşık edebiyatında mektuba; “kağıt”, “gam yükü”, “gönül dili”, “çile bohçası” şeklinde isimler verilmiştir.

Bir kişinin topluluk karşısında bir düşünce ve inancı savunmak ve onu topluluğa aşılamak amacıyla yaptığı etkili konuşmaya söylev (nutuk) denir. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te etkili söz söyleme sanatı olarak geçmektedir. Söylev sanatına “hitabet”, söyleyene de “hatip” denir.

Metnin giriş bölümünde amaç dile getirilir. İsteğe bağlı olarak dikkat çekmek amacıyla bu bölümde bir özdeyiş, bir olay ya da bir anıya yer verilebilir. Gelişme bölümünde ise konu ayrıntılı olarak ele alınır. Konuyla ilgili tezler ileri sürülür, düşünceler dile getirilir, örnekler verilir, belgeler, kanıtlar sunulur. Karşıt görüşler ele alınarak çürütülmeye çalışılır. Ele alınan konuyla ilgili olarak kesin bir yargıda bulunulmaya çalışılır. Sonuç bölümü söylevin en önemli bölümüdür. Konuyla veya öne sürülen tezle ilgili yargılar, olabildiğince çarpıcı ve etkili şekilde bu bölümde toparlanır.

Bilimsel ve Kültürel Söylev: Belli bir kültürel derinliğe sahip düşünce adamları ve sanatçıların farklı fikir, sanat ve kültür konularında verdikleri konferanslar, genele açık bilimsel toplantı, panel ve sempozyumlarda yapılan akademik konuşmalar bu gruba girmektedir.

Yakın tarihimiz için en önemli söylev örneği Mustafa Kemal Atatürk tarafından önce kaleme alınmış, sonra kendisi tarafından okunmuş olan Nutuk’tur. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’unu 15–20 Ekim 1927 yılında Cumhuriyet Halk Fırkasının İkinci Kurultayı’nda günlük ortalama 6 saat olmak üzere toplam 36 saat 31 dakikada okumuştur.

“Mektup”, kelime olarak Arapçada “yazılı nesne, yazılmış şey” anlamına gelmektedir. Mektup; bir haberi, dileği, duyguyu birine iletmek için kullanılan; konu sınırlaması olmadan bütün hayatı içine alabilen; yazanın iç dünyasını, dünyaya ve hayata bakışını yansıtan bir yazı türü ve iletişim aracıdır. En eski haberleşme araçlarından biri olan mektup, sosyal yaşantımızda sıkça başvurduğumuz yazılı bir anlatım türüdür. İnsanların duygu ve düşüncelerini, çevrelerinde olup bitenleri yakınlarına bildirme ihtiyacından doğmuştur. Birbirleriyle ilişkisi olan insanların karşılıklı olarak yazdıkları özel mektuplarla, herhangi bir düşüncenin, görüşün açıklandığı mektuplar edebiyatın inceleme alanına
girmektedir (Kavcar ve diğerleri, 2009, 228). Edebiyatın en eski türlerinden biri olan mektubun yazıyla yaşıt olduğu söylenebilir. Yazının bulunuşuyla birlikte mektuplaşmalar da başlamıştır. Ancak Latin yazarı Ciceron’un bu türe kimliğini kazandırdığı bilinmektedir (Özdemir, 1981, 167). Bu türün elde bulunan en eski örnekleri Mısır firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ XV.-XIV. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy  arşivinde bulunan mektuplardır. 

Mektuplar yalın ve içtendir. Konu alanları sınırsızdır. Yaşamın ve yaşanılanların değişik yönleri (gözlemler, duygular, dedikodular, haberler, düşünceler, yorumlar, kaygılar, korkular, özlemler, istekler vb.) mektupların konusu olabilir. Dil ve anlatım özellikleri bakımından toplumsal yaşamın değişik görünümlerinden kesitler sunduğu için bir bakıma tarih belgesi niteliği taşırlar (Özdemir, 2007, 198-199). Yazanın iç ve dış yaşamından seçilmiş kareler,
haberler, çevresi üzerine yaptığı gözlemler, yorumlar mektubun konusu içinde yer alabilir. Tıpkı günlük ve anılar gibi mektuplarda da yazar kendisini içinde yaşadığı ortamdan soyutlayamaz; kendisiyle birlikte çevresini ve o zaman dilimini de anlatır. Temel özelliklerinin doğallık, yalınlık ve içtenlik oldukları söylenebilir (Özdemir, 1981, 165-166).

Nutuk’un; 1927, 1934, 1950, 1963, 1973, 1978, 1984 yıllarında Türkçe baskıları yapılmıştır. 1927 yılında İtalyanca ve Almancaya, 1929 yılında Fransızca ve İngilizceye çevrilmiştir.

İş Mektupları: Özel kişilerle iş kurumları veya iş kurumları ile özel kişiler arasında, işle ilgili olarak yazılan mektuplardır. Bu mektuplarda, konusu ne olursa olsun bir iş veya hizmet söz konusudur. Bu bir sipariş, satış, borç alıp verme isteği, bilgi isteme veya bir konuda şikayet olabilir

Tanzimat Dönemi’nde Abdülhak Hâmit, Namık Kemal ve Muallim Naci’nin bu türde eserler verdikleri görülmektedir. Servet-i Fünûn Dönemi’nde, sanatçıların özel mektupları kitap hâlinde yayımlanmamıştır. Sanatçıların kimi mektuplarına değişik dergi ve kitaplarda rastlanmaktadır. II. Meşrutiyet’ten sonra, toplum yaşamında birbirini kovalayan ağır olayların etkisiyle önemli kişiler arasında yazılmış mektuplar Tanzimat Dönemi’ndeki gibi fazla değildir. Ömer Seyfettin ile Ziya Gökalp’in mektupları ancak Cumhuriyet Dönemi’nde yayımlanma olanağı bulmuştur (Kaplan, 1999, 7).

Bilimsel ve Kültürel Söylev: Belli bir kültürel derinliğe sahip düşünce adamları ve sanatçıların farklı fikir, sanat ve kültür konularında verdikleri konferanslar, genele açık bilimsel toplantı, panel ve sempozyumlarda yapılan akademik konuşmalar bu gruba girmektedir. Fazıl Ahmet Aykaç’ın Hitabeler (1934), Necip Fazıl Kısakürek’in Müdafaalarım (1946) ve Sahte Kahramanlar (1976) bu türün ilk akla gelen örnekleri arasında yer almaktadır. Hamdullah Suphi Tanrıöver, Osman Yüksel Serdengeçti’nin bu türde örnekler verdiği bilinmektedir.

Söylevler çok çeşitli konularda verilebilir. Ortak özellik, bir topluluk karşısında söylenmek için hazırlanmış ve söylenmiş olmasıdır. Söylevlerde öncelikle konu ve amaç belirlenir; hitap edilecek toplumun kültür, bilgi ve görgü seviyesi göz önüne alınır. Konuya uygun malzemeler, inandırıcı kanıtlar toplandıktan sonra konuyla ilgili incelemeler ve gözlemlere geçilir. Gereken ön hazırlıklar bittikten sonra fikirlerin önem sırasına göre öncelikleri belirlenir ve konu belli bir plana oturtulur. Metnin giriş bölümünde amaç dile getirilir. İsteğe bağlı olarak dikkat çekmek amacıyla bu bölümde bir özdeyiş, bir olay ya da bir anıya yer verilebilir. Gelişme bölümünde ise konu ayrıntılı olarak ele alınır. Konuyla ilgili tezler ileri sürülür, düşünceler dile getirilir, örnekler verilir, belgeler, kanıtlar sunulur. Karşıt görüşler ele alınarak çürütülmeye çalışılır. Ele alınan konuyla ilgili olarak kesin bir yargıda bulunulmaya çalışılır. Sonuç bölümü söylevin en önemli bölümüdür. Konuyla veya öne sürülen tezle ilgili yargılar, olabildiğince çarpıcı ve etkili şekilde bu bölümde toparlanır (Emir, 1986, 318).

Yakın tarihimiz için en önemli söylev örneği Mustafa Kemal Atatürk tarafından önce kaleme alınmış, sonra kendisi tarafından okunmuş olan Nutuk’tur. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’unu 15–20 Ekim 1927 yılında Cumhuriyet Halk Fırkasının İkinci Kurultayı’nda -günlük ortalama 6 saat olmak üzere- toplam 36 saat 31 dakikada okumuştur. Atatürk, bu nutku ile Türk tarihinin 1919-1927
yılları arasındaki 8 yıllık dönemin olaylarını belgeleri ile ortaya koymuştur. Uzunluğundan dolayı bazı araştırmacıların “altı günlük nutuk”, “uzun süreli nutuk” gibi ifadelerle tanımladığı Nutuk’ta Atatürk, bir yandan milletine hesap verirken diğer yandan da milletini çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarırken yapacağı yenilikleri ve bunları gerçekleştirirken uygulanacak yöntemleri anlatmaya çalışmıştır (Eren, 2008, 3).

Özel Mektuplar; birbirleriyle yakın ilişki içinde olan insanlar arasında gidip gelen mektuplardır. Mektubun içeriği sadece yazan ve yazılanı ilgilendirmektedir. Aynı zamanda bu tür mektupların gizliliği vardır. Bu gizlilik kanunlarla korunmaktadır. Özel mektuplar akla gelebilecek her konuda yazılabilirler. Yakınlar ve tanıdıklarla haberleşme mektupları; teşekkür, başsağlığı, özür dileme, davet, tebrik mektupları; tebrikler, bayram ve yılbaşı tebrikleri bu grubun içine girmektedir.