CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ - Deneme Sınavı - 14

Cumhuriyet nesrinin en geniş, en zengin kısmını edebî nesirler oluşturur. Belli bir sanat endişesi ve yeteneğine sahip yazarların kaleminden çıkan edebî nesirler, diğer amaçlarının yanında, okuyucuya estetik haz vermek amacıyla kaleme alınırlar. Onlarda dil, olabildiğince kusursuz ve hatasız bir biçimde kullanılır. Kelimelere temel anlamlarının yanında bilinen veya bilinmeyen yan anlamlar yüklenir. Benzetme, istiare, tezat, mecaz, kinaye gibi çeşitli edebiyat sanatlarına sahip olan dil, günlük dilin çok üstünde bir zenginlik ve derinlik kazanır. Bir başka ifadeyle edebiyat eserinde dil, günlük dille aynı kaynaktan beslenmesine veya aynı dil unsurlarını kullanmasına rağmen, ondan oldukça farklı ve başka bir dildir. Söz konusu farklılık, dil veya dil unsurlarının farklı biçim ve tarzda kullanılmasından; onlara farklı anlam, ses, çağrışım ve duygu değerleri yüklenmesinden; onların yeni ve orijinal tamlamalara dönüştürülmesinden kaynaklanır.

Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi yazarlar, Tanzimat nesrinin oluşmasında önemli katkıları bulunan isimlerdir. Sinan Paşa ise Süslü Nesir döneminde eser vermiş bir yazardır. bu nedenle doğru yanıt D seçeneğidir.

III. seçenekte verilen bilgi yanlıştır çünkü 1940 sonrası Türk nesrinde birtakım gelişme ve değişmeler olur. Bu değişmelerin başında, Arapça ve Farsça kökenli kelimelerin atılıp yerine türetilen yeni kelimelerin nesir dilinde yer alması gelir. Bu  nedenle doğru yanıt C seçeneğidir.

Mehmet Kaplan: “Türkiye’nin en mühim kültür davası, hiç şüphesiz, dil davasıdır. O, bütün davaların başında gelir. Onu hâlletmedikçe, kültürle alâkalı diğer meselleri hâlletmeye imkân yoktur.” (Kaplan,1988, 66). Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Yüzyıllar içinde yaşamın hemen her alanında kullanılarak gelişip zenginleşen dilin birçok farklı kullanımı söz konusudur. Bunlar:
Sözlü Dil/Konuşma Dili, Yazılı Dil/Yazı Dili, Manzum Dil, Mensur Dil, Günlük Dil, Edebiyat Dili ve Bilim Dilidir. Basın dili bu kullanımlardan birisi değildir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Edebî nesir; masal, efsane, menkıbe, halk hikâyesi, roman, hikâye, tiyatro, deneme gibi pek çok türü kapsar. Edebî olmayan nesir ise bilimsel ve didaktik eserler ile günlük hayatın değişik alanlarında karşımıza çıkar. Sanat endişesi taşımayan bu nesir, edebî nesre göre, daha açık ve açıklayıcıdır. Öncelik, bilgi ve değerlerin açık ve anlaşılır biçimde okuyucu/dinleyiciye aktarılmasıdır. Köşe yazılarında sanat endişesi yoktur. Doğru cevap C seçeneğidir.

III. ve IV seçenekte verilen bilgiler edebi nesrin özelliğidir. Bilimsel ve öğretici nesir açık ve yalındır. İçerdiği bilgiyi açıklayıcı ve öğretici nitelik taşır. Amacı, işaret edenle edilen arasında tam bir uygunluk kurmaktır. Bu nedenle okuyucunun dikkatini kendi üzerine çekmeden işaret ettiği şeye, açık ve kesin bir biçimde götürür. Kelimeler bütünüyle temel anlamlarında kullanır. Ayrıca ilim dilinin kendine has “terim”leri vardır. bu nedenle doğru yanıt A seçeneğidir.

Cumhuriyet öncesinde konuşma dilinde kullanılmayan Arapça, Farsça kelime ve tamlamalarla yüklü, kapalı bir dil ile eserler veren Ahmet Haşim, Cenap Şahabettin gibi şair ve yazarlar, Cumhuriyet sonrasında dillerini daha anlaşılır bir düzeye getirirler. Halit Ziya Uşaklıgil de daha önceden kaleme aldığı romanlarının dilini sadeleştirme gereksinimi duyar. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Çeşitli kişi ve olaylara dair dinî ve tasavvufi menkıbeleri anlatan eserlere Menakıpname denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği Kâbusnâme Sade Nesre örnektir. Nâimâ’nın Tarih’i, Katip Çelebi’nin Mîzân’ül-Hak’ı, Evliya
Çelebi’nin Seyahatnâme’si, Koçi Bey’in Risale’si ve bazı dinî eserler, fetvalar, sefaretnameler, orta nesrin örnekleridir. Sinan Paşa’nın Tazarrunâme’si ise Süslü Nesir örneğidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

B seçeneğinde verilen bilgi Tanzimat nesri için değil Orta nesir için geçerlidir. Orta nesirde temel amaç, sanat yapmaktan çok düşüncenin okuyucuya iletilmesidir.

Dilde özleştirme çalışmalarının bir sonucu olarak Türkçeden pek çok kelime atılırken kelime hazinesi daraltılmış, yeni nesillerin Hüseyin Rahmi, Halide Edib, Yakup Kadri, Refik Halit, Mehmet Âkif, Yahya Kemal gibi yazar ve şairlerin eserlerini bile anlamalarını zorlaştırmıştır. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

İlk ciddi Türkçe sözlük olan Şemsettin Sami’nin hazırladığı Kamus-ı Türkî 1901 yılında yayımlanmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Okuyucuya estetik haz vermek amacıyla kaleme alınan nesir türü edebî nesirdir. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Terim: Bir kelime veya kelime grubunun, sözlük anlamının dışında ve belli bir bilim dalı veya meslek sahasında kullanılmak üzere yeni bir anlam kazanmasıdır. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Nesir kavramı eski dilde “inşâ, mensûr, mensûre”
kelimeleriyle karşılanırken yakın dönemde “düzyazı” kelimesiyle karşılanmaktadır.

Manzum
Nazım hâlinde; yani vezinli ve kafiyeli biçimde söylenmiş söz.

Uygur dönemi nesri ise Maniheizm ve Budizm çerçevesinde şekillenen metinlerde (Irk
Bitig, Altun Yaruk, Prens Kalyanamkara ve Papam Kara Hikâyesi, Sekiz Yükmek) ifadesini bulmuştur.

Veysî ve Nergisî’nin kalemlerinde en üst noktaya ulaşan süslü nesir, Âşık Çelebi, Hasan Çelebi, Sâlim, Safayî tezkirelerinde; Hoca Sadedin ve Karaçelebizâde Abdülaziz tarihlerinde; Sinan Paşa’nın Tazarrunâme’sinde örneklerini bulmuştur.

Unutulmuş (arkaik) Türkçe kelimelerin diriltilmeye çalışılmaması.