ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Bunu sağlayan elbette ki müziğin kendi içinde taşıdığı temel bileşenlerdir. Ses, zaman, doku, yapı ve dinamikler gibi alt bileşenleri bünyesinde barındıran müzik, dinlendiğinde ya da icra edildiğinde insan beyninde yoğun bir nörolojik etkileşim ağı yaratır.
• Bu bileşenlerden ses, beyinde ince ya da kalın, inici ya da çıkıcı, sıralı ya da atlayıcı, ezgisel ya da armonik açıdan işlem görürken,
• Zaman bileşeni, birim vuruşun kaça bölündüğünü ifade eden ritmik kalıplar, temponun hızlı ya da yavaş oluşu, veya zaman birimlerinin gruplanışı ile beyni meşgul eder.
• Müziğin doku bileşeni müziğin tek sesli ya
da çok sesli algılanmasının beyinde yarattığı
etkiye işaret ederken,
• Yapı bileşeni müziğin içindeki bölümlerin
birbiriyle ilişkisi ve tekrarlanışı ile ilişkilendirilebilir.
• Son olarak müziğin dinamik bileşeni dinlenen ezginin yüksekten alçağa, farklı düzeylerde duyuluşu ile ilgilidir.

İç bileşenleri arasında zaman, ritim, yapı ve dinamikleri barındıran müzik,
1-dil ve iletişim alanı ile etkileşime geçtiğinde söz, şiir gibi dil ögeleriyle buluşur. Böylelikle tekerlemeler ve şarkılar oluşur ve sesletimden bir adım öteye geçerek sözel içeriği bünyesinde barındıran bir şarkı söyleme etkinliği olarak karşımıza çıkar.
2- fiziksel ve psiko-motor alan ile etkileşime geçtiğinde hareket ögesi ile birleşerek yaratıcı hareket ve dans etkinliği olarak uygulanır.
3- hareket ögesi ile birleştiğinde oluşan bir başka etkinlik de çalgı çalma etkinlikleridir. Bu etkinliklerde küçük ve büyük motor beceriler ile eşgüdümlü hareket becerileri müzikal düzlemde sergilenme olanağı bulur.
4- hareket ve dil ile birleştiğinde ise bedensel kullanımı içeren beden dili ve beden perküsyonu etkinliği olarak uygulanır.

Müziğin Eğitsel Amaçlı Kullanımı 
• Öğretmen 
• Öğrenci 
• Amaç “eğitim”
• Eğitsel Etkinlikler 
• Eğitsel Yaklaşımlar

Müzik ve eğitim ilişkisini ele aldığımızda farklı yerleşimlerden bahsetmek mümkündür. Müzik ile eğitim ilişkisi (a) müzik yolu/aracılığıyla eğitim, (b) müziğe doğru eğitim, (c) müzik içinde eğitim ve (d) müzik ile eğitim şeklinde 4 temel düzlemde incelenebilir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin rehabilitasyonunda müziğin kullanımına ilişkin genel amaçlar;

Bireyin temel ihtiyaçlarını karşılamak

Bireyde kendi-lik duygusunu geliştirmek

Kişiler arası ilişki kurmak veya var olan ilişkileri yeniden yapılandırmak

Belirli becerilerin geliştirilmesi

Patolojik bir davranışın giderilmesi

Müziğin güzelliğine karşı farkındalık ve hassasiyet geliştirmek

Farklı terapistler farklı yaklaşımları benimsemektedir. (Yaratıcı yaklaşım, yeniden yaratımsal yaklaşım, doğaçlamaya dayalı yaklaşım, davranışçı yaklaşım, eğitsel yaklaşım, tedavisel yaklaşım, analitik yaklaşım, reseptif yaklaşım gibi.) Tüm bu yaklaşımları bu ünitede anlatmak mümkün olmadığından, yalnızca doğrudan çoklu yetersizliği olan bireylerle uygulanması en uygun yaklaşımlara kısaca yer verilecektir.

Bruscia’nın (1989) belirlediği 4 farklı müzik terapi yaklaşımından biri olan reseptif (alıcı) müzik terapi yaklaşımı çoklu yetersizliği olan bireyler ile kullanıma uygun olan bir diğer yaklaşımdır. Özellikle yetersizliklerin sayı ve seviye olarak oldukça ağır düzeyde yaşandığı durumlarda alıcı müzik terapi en kullanıma uygun olan yaklaşımdır. Aktif katılımın şart olmadığı ya da eser miktarda katılımın takdir gördüğü bu yaklaşımda, hastanın canlı ya da kayıttan bir müziği dinlemesi ve bu deneyime suskunlukla, sözlü şekilde veya diğer ifade biçimlerini kullanarak tepki vermesi amaçlanmaktadır. Dinleme deneyimi genellikle müziğin fiziksel, duygusal, zihinsel, estetik veya manevi yönlerine odaklanır ve hasta’nın tepkileri deneyimin terpötik amacına göre düzenlenir. Aynı zamanda, belirli bir duygusal ya da fiziksel tepkiyi rahatlatmak ya da uyarmak için kullanılabilir.

Reseptif müzik terapi yaklaşımında dinleme deneyimi, müziğin fiziksel, duygusal, zihinsel, estetik veya ruhani yönlerine odaklanabilir ve hastanın tepkileri deneyimin terapötik amaçlarına göre tasarlanabilir. Bu amaçlar şu şekilde sıralanabilir (Bruscia, 1998):
• Alıcılığı (farkındalığı) desteklemek,
• Belirli bedensel tepkiler uyandırmak,
• Bireyi uyarmak ya da sakinleştirmek,
• İşitsel/motor beceriler geliştirmek,
• Duyumsal durumlar ve deneyimler sağlamak,
• Diğerlerinin fikir ve düşüncelerini keşfetmek,
• Hafızayı, hatırlamayı ve geriye dönüşleri
kolaylaştırmak,
• Hayaller ve imgelemler uyandırmak,
• Bireyi bir topluluğa ya da sosyo-kültürel bir
gruba bağlamak,
• Yoğun ve ruhani deneyimleri tetiklemek.

Reseptif yöntemlerin kullanıldığı etkinlikler arasında arasında duyusal uyarım, hareket ve olumlayıcı dinleme sayılabilir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerle “motor işlevleri artırmada” müziğin terapötik kullanımına ilişkin
uygulama örneği
Çoklu yetersizliği olan bireylerin çoğu işlevsel motor becerilerde oldukça sınırlıdırlar. Yürüyemeyen ve hareket edemeyen bu bireyler, eklem ve kaslarındaki işlevleri korumak ya da artırmak için çeşitli hareket egzersizlerine ihtiyaç duyarlar. Ancak bazı bireyler sahip oldukları yüksek kas tonusuna sahip olduklarından bu egzersizlerin gerçekleştirilmesi oldukça zor -ve acılı- olmaktadır. Bu noktada müziğin fizyolojik etkisinden faydalanılabilir. Fon olarak kullanılan uygun bir müzik seçimi ile kas tonusu azaltılabilir ve bireyin çeşitli hareketlere tepki vermesi kolaylaştırılabilir. Müzik-hareket deneyimlerine katılmak konusunda bu bireylere destek verilerek normal hareket örüntülerine rehberlik etmek yoluyla beden duruş farkındalığı ve beden bölümlerine ilişkin farkındalık artırılabilir. Kas tonusunun azaltılmasını kolaylaştırmanın yanı sıra müzikal uyaran, bireyin uygun duruşu ve pozisyonu koruması için teşvik ve motivasyon görevi görebilir. Buna ek olarak yapılan hareketler sırasında ortaya çıkan ağrı ve acıların hissedilmesini azaltmak için yine müzikten faydalanılabilir. Müzik ile yapıldığında zorlu hareketlerin verdiği acının olduğundan daha az hissedildiği, etkinlik süresinin de olduğundan daha kısa algılandığına ilişkin araştırma verileri bulunmaktadır.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin eğitiminde müzik, özel eğitimde kullanılan öğretim yaklaşımları (etkinlik temelli öğretim/gömülü öğretim gibi) ile iş birliği içinde bir “alternatif öğretim yaklaşımı” olarak kullanılabileceği gibi bir “geçiş, boş zaman, oyun etkinliği” olarak da planlanabilir. Aynı zamanda özel eğitim sürecinde müzikten bir “motivasyon kaynağı”, “bir öğretim aracı”, öğretim sürecinde ihtiyaç anında “bir ipucu”, “bir pekiştireç” ve “bir ödül” olarak da yararlanılabilir. Doğru cevap E'dir.

Müziğin çoklu yetersizliği olan bireyler ile “eğitsel” amaçlı kullanımı içerisinde müziğin “bireysel, sosyal, kültürel ve terapötik” işlevlerine işaret eden noktalar da karşımıza çıkabilir. Her birey kendine özgü olduğundan toplumsal değil, bireysel işlevden söz etmek daha doğrudur. Doğru cevap A'dır.

Müzik yolu/aracılığıyla eğitimde kullanılacak temel etkinlikler, sadece bireysel değil hem bireysel hem grup ile şarkı söyleme, bireysel ya da grup ile enstrüman çalma, ritmik çalışmalar, yaratıcı hareket ve dans etkinlikleridir. Ancak müzik terapide gruptan ziyade her birey ile terapist-hasta ilişkisi içinde terapötik amaçlı müzik uygulamalrı yapılır. Doğru cevap E'dir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin rehabilitasyonunda müziğin kullanımına ilişkin genel amaçlar; bireyin temel ihtiyaçlarını karşılamak, bireyde kendilik duygusunu geliştirmek, belirli becerilerin geliştirilmesi, patolojik bir davranışın giderilmesi, müziğin güzelliğine karşı farkındalık ve hassasiyet geliştirmek, kişiler arası ilişki kurmak veya var olan ilişkileri yeniden yapılandırmaktır. Doğru cevap C'dir.

Davranışçı yaklaşımda müzik, çoklu yetersizliği olan bireyin hedeflenen olumlu davranışlarında artış sağlama ve pekiştirme, olumsuz davranışlarında azalma ve değişim sağlamak amacıyla kullanılır. Doğru cevap B'dir.

Reseptif müzik terapi yaklaşımında dinleme deneyimi, müziğin fiziksel, duygusal, zihinsel, estetik veya ruhani yönlerine odaklanabilir ve hastanın tepkileri deneyimin terapötik amaçlarına göre tasarlanabilir. Bu amaçlar şu şekilde sıralanabilir:

Alıcılığı (farkındalığı) desteklemek,

Belirli bedensel tepkiler uyandırmak,

Bireyi uyarmak ya da sakinleştirmek,

İşitsel/motor beceriler geliştirmek,

Duyumsal durumlar ve deneyimler sağlamak,

Diğerlerinin fikir ve düşüncelerini keşfetmek,

Hafızayı, hatırlamayı ve geriye dönüşleri kolaylaştırmak,

Hayaller ve imgelemler uyandırmak,

Bireyi bir topluluğa ya da sosyo-kültürel bir gruba bağlamak,

Yoğun ve ruhani deneyimleri tetiklemek. Terapötik amaçları olan bu yaklaşımda müziğin notalarını öğretmek bir amaç değildir. Doğru cevap D'dir.

Müziğin terapötik kullanımında aktif yöntem tercih edildiğinde yeterlilikleri doğrultusunda bireyin şarkı söyleme, çalgı çalma, müzik yaratma, doğaçlama gibi etkinliklerin birine ya da birden çoğuna yalnız kendi veya grup üyeleri ile birlikte aktif olarak katılması söz konusudur. Aktif katılımın şart olmadığı ya da eser miktarda katılımın takdir gördüğü reseptif yöntemlerde, hastanın canlı ya da kayıttan bir müziği dinlemesi ve bu deneyime suskunlukla, sözlü şekilde veya diğer ifade biçimlerini kullanarak tepki vermesi amaçlanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Müzik ile hareket etkinlikleri çoklu yetersizliği olan bireyler için hareket kontrolü ve koordinasyon geliştirmek, beden imaj hissi ve bedensel farkındalık geliştirmek için de oldukça yararlıdır. Bu amaçlarla yapılabilecek etkinlikler; müziğe pasif hareketle tepki verme, eylem şarkıları, hareket taklit şarkı ve dansları, belirli beden bölümlerini hareket ettiren şarkılar ve danslar, tüm bedeni belirli şekillerde hareket ettiren şarkılar ve danslar, müziğe yaratıcı hareketle tepki verme, müzik ile rahatlama egzersizleridir. Bir şarkıyı dinleme motor beceriyi desteklemez. Doğru cevap E'dir.

Zaman bileşeni, birim vuruşun kaça bölündüğünü ifade eden ritmik kalıplar, temponun hızlı ya da yavaş oluşu, veya zaman birimlerinin gruplanışı ile beyni meşgul eder. Doğru cevap B'dir.

Çoklu yetersizlik, en az üç değil, iki veya daha çok yetersizliğin birlikte görüldüğü bir yetersizlik durumudur. Doğru cevap D'dir.