ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Bağımsız yaşam becerilerinin ilk basamağını özbakım becerileri oluşturmaktadır. Yeme, içme,
giyinme, soyunma ve tuvalet becerileri yaşamın ilk yıllarında edinilen ve tüm yaşam boyunca kullanılan özbakım becerileridir. Cevap: C şıkkıdır.

Kişisel bakım becerileri; günlük yaşamımızda kullandığımız temel becerilerdir. Kişisel bakım becerileri;
• Yemek yeme becerileri,
• Tuvalet becerileri,
• Giyinme ve kişisel temizlik becerileri ve
• Eşyaların temizliği/bakımı olarak sınıflandırılmaktadır.

Cevap: B şıkkıdır.

Çoklu engelli bireyler için kişisel bakım beceri öğretim programı geliştirme ve uygulama aşamasında, aşağıda sıralanan kriterler göz önünde bulundurulmalıdır:
• Ekip üyeleri ile işbirliği içinde olmak
• Bireyin içinde bulunduğu kültüre, yaş ve gelişim
düzeyine uygun, aynı zamanda sosyal olarak
geçerli öğretim süreçlerine yer vermek
• Akranları sürece dâhil etmek
• Uyarlamalara yer vermek
• Etkili bir değerlendirme sürecine yer vermek ve
değerlendirme sonuçlarını kullanmak
• Öğretim için uygun ortamları ve süreleri belirlemek
• Etkili bir öğretim yöntemi seçmek.

Cevap: A şıkkıdır.

Özel eğitim öğretmenlerinin ekip içerisinde; (a) ekip toplantılarının yeri ve zamanını planlama, (b)
toplantıda alınan kararları kaydetme ve (c) ekibin öğretimsel önerileri doğrultusunda uygulamalar
yapma gibi görevleri bulunmaktadır. Cevap: B şıkkıdır.

Fizyoterapistler ise çoklu engelli bireylere kişisel bakım becerilerinin öğretiminde; araç-gereç uyarlamaları ve bireye uygun duruşun (postür düzenlemesi) verilmesi konusunda destek olurlar. Cevap: D şıkkıdır.

Beceri öğretiminde değerlendirme sürecine yer vermek aşağıdaki nedenlerden dolayı önemli ve gereklidir.
Değerlendirme sayesinde;
Bireyin sergileyebildiği beceriler belirlenir.
Bireyin sergileyemediği ya da eksik olarak gerçekleştirdiği beceriler belirlenir.
Bireyin öğrenmediği becerilerin hangilerinin,şu anda ve gelecekte içinde bulunacağı ortamlarda
öncelikli beceriler olduğu belirlenir.

Bireyin beceriyi nasıl sergileyeceği (hangi beceri basamaklarını gerçekleştirerek) belirlenir.
Bireyin kazandığı beceriyi akıcı bir şekilde gerçekleştirip gerçekleştiremediği belirlenir.

Bireyin kazandığı beceriyi farklı ortamlarda gerçekleştirip gerçekleştiremediği belirlenir.
Bireyin öğretim süreci sonucunda sağladığı ilerleme ortaya koyulur.
Öğretim sürecinde herhangi bir değişiklik yapmaya gereksinim olup olmadığı belirlenir.

Cevap: E şıkkıdır.

Tüm beceri öğretim yaklaşımı; zincirleme bir becerinin (örneğin pantolon giyme) tüm beceri basamaklarının bireye tek seferde gösterilerek beceriyi öğretmeyi hedefleyen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımın avantajı, bireyin becerinin işlevsel sonucunu görmesine fırsat vermesidir. Dezavantajı ise çok fazla sayıda beceri basamağı bulunan karmaşık becerilerin kazanılmasının bu yaklaşımla çok uzun zaman almasıdır. Cevap: A şıkkıdır.

Akıcılık aşaması, bireyin becerinin nasıl gerçekleştirileceğini anladığı ancak beceriyi sürekli olarak uygun bir şekilde gerçekleştirebilmesi için daha fazla alıştırma yapmaya gereksinim duyduğu öğrenme aşamasıdır. Bu aşamada bireyler edindikleri becerileri akıcı şekilde sergileyebilmek için güdülenmeye gereksinim duyarlar. Cevap: D şıkkıdır.

Tuvalet eğitimine başlayabilmek için üç temel ön koşul özellik bulunmaktadır. Bu özellikler,
merkezî sinir sisteminin ve kasların olgunlaşmasıyla doğrudan bağlantılıdır. Tuvalet eğitimi için gerekli öz koşul özellikler;
• Tuvalet sıklığı konusunda istikrarlı olma,
• Gün içerisinde 1-2 saatlik sürelerle kuru
kalma ve
• Takvim yaşının 2 yaş veya daha fazla olması
şeklinde sıralanmaktadır.
Genel olarak tuvalet eğitimine hazır hâle gelen çocuklar, gün içerisinde bir kez bağırsak boşaltımı,
üç- beş defa da mesane boşaltımı gerçekleştirmektedirler. Tuvalet eğitimine başlayabilmek için,
mesane ve bağırsak tepkileri gün içerisinde tahmin edilebilir aralıklarla oluşmalıdır. Cevap B şıkkıdır.

Yemek yeme becerileri gelişimsel olarak aşağıdaki
sıralamayı izlemektedir:
• Başkasına bağımlı olarak beslenme (kaşık dudaklarına dokundurulduğunda ağzını açma ve yiyeceği yutma),
• Parmakları kullanarak yeme,
• Kaşık kullanarak yeme,
• Bardaktan sıvı içme,
• Çatal kullanma,
• Bıçak kullanarak yiyecekleri sürme ve kesme,
• Yiyecek servis etme,
• Yemeğin üzerine tuz, baharat ve soslar ekleme,
• Yemek masasında görgü kurallarına uyma.

Cevap : A şıkkıdır.

Kişisel bakım becerileri:

• Yemek yeme becerileri,
• Tuvalet becerileri,
• Giyinme ve kişisel temizlik becerileri ve
• Eşyaların temizliği/bakımı olarak sınıflandırılmaktadır.

Çoklu engelli bireyler için kişisel bakım beceri öğretim programı geliştirme ve uygulama aşamasında, aşağıda sıralanan kriterler göz önünde bulundurulmalıdır: • Ekip üyeleri ile işbirliği içinde olmak • Bireyin içinde bulunduğu kültüre, yaş ve gelişim düzeyine uygun, aynı zamanda sosyal olarak geçerli öğretim süreçlerine yer vermek • Akranları sürece dâhil etmek • Uyarlamalara yer vermek • Etkili bir değerlendirme sürecine yer vermek ve değerlendirme sonuçlarını kullanmak • Öğretim için uygun ortamları ve süreleri belirlemek • Etkili bir öğretim yöntemi seçmektir.

Çoklu engelli bireylere kişisel bakım becerilerinin öğretiminde yer verilebilecek uyarlamalar aşağıda sıralanmıştır:

• Bireyin özelliklerine göre uyarlanmış araç-gereçlere yer verme (örneğin daha kolay kullanım için tasarlanmış diş fırçaları, kaşık ve bardaklar) • Uyarlanmış açma/kapama düğmeleri veya otomatik çalışan cihazlar (örneğin düğmesine basılarak çalışan saç kurutma makineleri, harekete duyarlı olarak çalışmaya başlayan şarjlı diş fırçaları) • Bir etkinlik içerisindeki beceri basamaklarının değiştirilmesi (örneğin çocuğun dengesini kurabilmesi için iç çamaşırını indirdiği sırada klozete oturmasına izin vermek gibi) • Kişisel destekte bulunmak (örneğin birey çatalla yemek yerken çatalı batırabilmesi için elini yönlendirmek gibi) Çoklu engelli bireylere kişisel bakım becerilerinin öğretiminde yer verilebilecek uyarlamalar aşağıda sıralanmıştır: • Bireyin özelliklerine göre uyarlanmış araç-gereçlere yer verme (örneğin daha kolay kullanım için tasarlanmış diş fırçaları, kaşık ve bardaklar) • Uyarlanmış açma/kapama düğmeleri veya otomatik çalışan cihazlar (örneğin düğmesine basılarak çalışan saç kurutma makineleri, harekete duyarlı olarak çalışmaya başlayan şarjlı diş fırçaları) • Bir etkinlik içerisindeki beceri basamaklarının değiştirilmesi (örneğin çocuğun dengesini kurabilmesi için iç çamaşırını indirdiği sırada klozete oturmasına izin vermek gibi) • Kişisel destekte bulunmak (örneğin birey çatalla yemek yerken çatalı batırabilmesi için elini yönlendirmek gibi)

Beceri öğretiminde değerlendirme sürecine yer vermek aşağıdaki nedenlerden dolayı önemli ve gereklidir. Değerlendirme sayesinde;

• Bireyin sergileyebildiği beceriler belirlenir. • Bireyin sergileyemediği ya da eksik olarak gerçekleştirdiği beceriler belirlenir. • Bireyin öğrenmediği becerilerin hangilerinin, şu anda ve gelecekte içinde bulunacağı ortamlarda öncelikli beceriler olduğu belirlenir. • Bireyin beceriyi nasıl sergileyeceği (hangi beceri basamaklarını gerçekleştirerek) belirlenir. • Bireyin kazandığı beceriyi akıcı bir şekilde gerçekleştirip gerçekleştiremediği belirlenir. • Bireyin kazandığı beceriyi farklı ortamlarda gerçekleştirip gerçekleştiremediği belirlenir. • Bireyin öğretim süreci sonucunda sağladığı ilerleme ortaya koyulur. • Öğretim sürecinde herhangi bir değişiklik yapmaya gereksinim olup olmadığı belirlenir.

Edinim aşaması: Öğrenmenin bu aşamasında birey, herhangi bir destek olmadığında becerinin nasıl gerçekleştirileceğini bilemez durumdadır (değerlendirme sonuçlarında beceri basamaklarını %0 ile %60 doğrulukta gerçekleştirir). Öğrenmenin bu aşamasında amaç, bireye beceri basamaklarının nasıl gerçekleştirileceğine yönelik olarak mümkün olan en üst düzeyde bilgi sağlamaktır.

Geleneksel tuvalet öğretim yönteminde tuvalet öğretimi denemeleri mesane ve bağırsakların doğal sürecinde dolu olduğu zamanlarda gerçekleştirilmektedir.

Tuvalet becerisinin ilk aşaması olan tuvalet sıklığının düzenli hale gelmesi aşamasında birey tuvaletini belirli periyotlarla düzenli olarak yapmayı öğrenmektedir. Bu aşamada, birey olası tuvalet zamanlarında kendisine hatırlatıldığında veya tuvalete gitmesi için destek olunduğunda kuru kalmaya başlar.

Bu tuvalet öğretim yönteminin “hızlandırılmış” olarak betimlenmesinin sebebi, öğretim programının yüksek yoğunlukta sunulması ve öğrencilerin tuvalet becerisi performanslarında hızlı değişimlerin yaşanmasıdır. Hızlandırılmış tuvalet öğretim yöntemi her ne kadar avantajlı bir yöntem olarak gözükse de bu yöntem hakkında bazı soru işaretleri de bulunmaktadır. Hızlandırılmış tuvalet öğretim yöntemi ile ilgili çekinceler; (a) sıvı miktarının artırılmasının birey için tehlikeli olabileceği, (b) tuvalet öğretimi sırasında öğrencinin diğer öğretim fırsatlarından tamamen mahrum edildiği, (c) tuvalet öğretimi sırasında öğrencinin tipik gelişim gösteren akranlarıyla yaşayacağı olası iletişim fırsatlarından mahrum edildiği, (d) tüm bu ayrıştırmanın öğrenci için aşırı bir ceza durumu oluşturabileceği olarak sıralanmaktadır.

Yemek yeme becerisi için ön koşul beceriler; emme, dudaklarını kapalı tutabilme, yutma, ısırma ve çiğneme becerilerinin yanı sıra boğazına yemek takıldığında öğürme refleksi olarak sıralanmaktadır.

Çoklu engelli bireylerin bir gün içerisinde gerçekleştirmeleri beklenen giyinme ve kişisel temizlik becerileri; • Diş fırçalama, • Saç düzeltme ve tarama, • El ve yüz yıkama, • Duş alma veya banyo yapma, • Deodorant kullanma, • Giyinme, • Soyunma ve • Mevsime uygun giysiler seçme olarak sıralanmaktadır.