ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Öğrencinin öğretilmesi planlanan beceri ile ilgili performansı ve beceri basamaklarını uygulamayı öğrenirken ihtiyaç duyacağı yardım düzeyini doğru belirleyebilmek için dört farklı beceri analizi yapılmaktadır (Uysal, 2004):
• Yapılış sırasına göre beceri analizi
• Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi
• Güçlük düzeyine göre beceri analizi
• Becerinin yapısal analizi

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Bazı becerilerin uygulanmasındaki ilk adımlar daha kolay olduğu için ileriye zincirleme yönteminden yararlanılır. Bazı becerilerin ise son basamaklarının uygulanması daha kolaydır. Özel gereksinimli bireylere öğretim sunulurken basitten karmaşığa doğru ilkesi ile hareket edilmesi sebebi ile öğrencinin beceriyi en kolay öğrenebileceği bir zincirleme yöntemi seçilmelidir. Öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi esnasında ileri zincirleme yöntemi uygulanır. Eğer öğrenci beceri basamaklarının yarısından fazlasını gerçekleştiremiyor ya da öğrencinin birçoğunda fiziksel yardım veya model olmaya ihtiyacı olduğu belirlenirse bu durumda beceri tersine zincirleme yöntemine göre basamaklandırılıp öğrencinin tersine zincirleme yöntemine göre varolan performans düzeyi ayrıntılı olarak belirlenir ve öğretim planı tersine zincirleme yöntemine göre yapılır. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Bireyler için biyolojik olarak önem taşıyan yaşamsal gereksinimleri karşılamaya
yönelik pekiştireçlerdir. Bu pekiştireçler yiyecek içecek pekiştireci (çikolata, patlamış mısır, gazlı içecek vs,) ve duyusal pekiştireçlerdir (oyun hamuru ile oynamak, çizgi film izlemek vs,). Doğru yanıt D seçeneğidir.

Doğrudan öğretim yöntemi dört basamaktan oluşmaktadır:
• Güdüleme
• Model olma
• Rehberli uygulamalar
• Bağımsız uygulamalar

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Hazırlanan öğretim programına göre öğretim gerçekleştirildikten sonra, her öğretim oturumunun sonunda beceri basamaklarının öğrenci tarafından ne düzeyde gerçekleştirilebildiği belirlendiği basamak öğretimin değerlendirilmesidir.  Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Etkinlik Temelli Öğretim: Davranışla doğal ve anlamlı bir ilişki içinde olan davranış öncesi ve sonrası uyaranların kullanıldığı, çocuğa doğal ortamda öğrenme fırsatları sunan, çocuğun ilgilerinden yola çıkılarak belirlenen işlevsel ve genellenebilen amaçların günlük rutinler ve planlanmış oyun etkinliklerinin içerisine gömülerek öğretildiği bir öğretim düzenlemesidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Öğretmenlerin uygulayabileceği dokuz farklı yanlışsız öğretim yöntemi bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Sabit bekleme süreli öğretim
• Eşzamanlı ipucuyla öğretim
• Artan bekleme süreli öğretim
• Davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim
• Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim
• Aşamalı yardımla öğretim
• İpucunun giderek artırılmasıyla öğretim
• İpucunun giderek azaltılmasıyla öğretim
• Uyaran ipuçları ve uyarlamaları

Dolayısıyla sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Verilen tanımların hepsi doğrudur. O halde sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Doğrudan öğretim, öğretimi yapılacak içeriğin ardışık şekilde sıralanması, öğrencinin tam katılımı, öğretmenin düzeltici dönütler vermesi, ipuçlarının düzenlenmesi, ipuçlarının uygulanması ve geri çekilmesi anlamına gelir. Doğrudan öğretim yöntemi dört basamaktan oluşmaktadır. Bunlar güdüleme, model olma, rehberli uygulamalar ve bağımsız uygulamalar şeklinde sıralanmaktadır. Rehberli uygulamalar; öğretmenin öğrenciye daha önceden belirlenen ipucu/ ipuçları ile öğretimi gerçekleştirmesidir. O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Davranış ya da beceriler iki gruba ayrılmaktadır; tek basamaklı beceriler ve zincirleme beceriler. Tek basamaklı beceriler başlangıcı ve bitişi kolay ayırt edilebilen becerilerdir. Zincirleme beceriler ise, birkaç davranışın bir araya gelerek daha karmaşık bir davranışı oluşturmasıdır. Elma resmi gösterildiğinde "elma" deme, ışığı yakma, söz almak üzere parmak kaldırma ve araba resimleri arasından kırmızı olanı gösterme tek basamaklı becerilere örnektir. Kağıt üzerindeki düz çizgiyi makasla kesme becerisi ise birden fazla tek basamaklı becerinin (örn.,makası alma, uyun şekilde tutma ve kesme) gelmesinden oluşan zincirleme bir beceridir. Doğru cevap E'dir.

Beceri analizi, karmaşık ya da çok basamaklı davranış ya da becerilerin küçük, öğretilmesi kolay alt beceri basamaklarına ayrılmasıdır. Öğrencinin kendisine öğretilmesi planlanan beceriye ilişkin performansını ve beceri basamaklarını gerçekleştirebilmek üzere ihtiyaç duyacağı yardım düzeyini doğru belirleyebilmek üzere dört tür beceri analizi gerçekleştirilebilir. Bunlar; yapılış sırasına göre beceri analizi, gelişimsel aşamaya göre beceri analizi, güçlük düzeyine göre beceri analizi ve becerinin yapısal analizidir. Doğru cevap C'dir.

Beceri analizi yapılış sırasına göre beceri analizi, gelişimsel aşamaya göre beceri analizi, güçlük düzeyine göre beceri analizi ve becerinin yapısal analizi olmak üzere dört faklı şekilde gerçekleştirilebilmektedir. İleriye zincirleme yöntemi ve geriye zincirleme yöntemi yapılış sırasına göre beceri analizi yöntemleridir. Yapılış sırasına göre beceri analizi becerinin uygulanmasında izlenen adımların sıralanmasıdır. Beceri basamaklarının en baştan en sona doğru sıralanması ileriye zincirleme yöntemi, en son adımdan ilk adıma doğru sıralanması ise geriye doğru zincirleme yöntemi olarak tanımlanmaktadır.  Doğruluk düzeyine göre becerinin yapısal analizi ise becerinin yapısal analizinin gerçekleştirme türlerinden biridir. Doğru cevap A'dır.

Pekiştirme sürekli pekiştirme ve aralıklı pekiştirme olmak üzere iki biçimde gerçekleştirilebilir. Aralıklı pekiştirme tarifesi oranlı ve zaman aralıklı olmak üzere iki biçimde uygulanabilmektedir. Oranlı pekiştirme ise kendi içinde sabit oranlı ve değişken oranlı; zaman aralıklı pekiştirme ise kendi içinde sabit zaman aralıklı ve değişken zaman aralıklı olarak iki biçimde uygulanabilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Doğrudan öğretim, öğretimi yapılacak içeriğin ardışık şekilde sıralanması, öğrencinin tam katılımı, öğretmenin düzeltici dönütler vermesi, ipuçlarının düzenlenmesi, ipuçlarının uygulanması ve geri çekilmesi anlamına gelmektedir. Bu süreçte öğretim yapılmaya başlandığında  bütün sorumluluk öğretmende iken, öğretim ilerledikçe sorumluluk, öğretmenden öğrenciye geçmektedir.Doğrudan öğretim güdüleme, model olma, rehberli uygulamalar ve bağımsız uygulamlar olmak üzere dört basamaktan oluşmaktadır. Rehberli uygulama, öğretmenin daha önceden belirlenen ipucu ya da ipuçları ile öğretimi gerçekleştirmesidir. Doğru cevap C'dir.

Beceri ve kavraların en iyi biçimde öğrenmenin öğretim sırasında yapılan yanlışlardan ziyade, öğretim sırasındaki olumlu yanıtlar ve alıştırmalar aracılığıyla gerçekleştiği varsayımına dayalı öğretim yöntemleri yanlışsız öğretim yöntemleri olarak adlandırılmaktadır. Toplum dokuz yanlışsız öğretim yöntemi yer almaktadır. Bunlar; eşzamanlı ipucuyla öğretim, sabit bekleme süreli öğretim, artan bekleme süreli öğretim, davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim, aşamalı yardımla öğretim, ipucunun giderek arttırılması ile öğretim, ipucunun giderek azaltılması ile öğretim ve uyaran ipuçları ve uyarlamalarıdır.  Etkinlik temelli öğretim yanlışsız öğretim yöntemlerinden biri değildir. Etkinlik temelli öğretim davranışla doğal ve anlamlı bir ilişkide olan davranış önesi ve sonrası uyaranların kullanıldığı, çocuğa doğal ortamda öğrenme fırsatları sunan, çocuğun ilgilerinden yola çıkarak belirlenen işlevsel ve genellenebilen amaçların günlük rutinler ve planlanmış oyun etkinlikleri içerisine gömülerek öğretildiği bir öğretim düzenlemesidir. Doğru cevap cevap E'dir.

Öğretimi gerçekleştirilen bir becerinin genellenmesi, becerinin öğretimin yapıldığı ortamdan başka ortamlarda, başka araçlarla, başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılmasıdır. Buna göre beceri ya da davranış için ortam genellemesi, başka araçlara genelleme,  kişiler arası genelleme ve yönergenin genellenmesi şeklinde  dört farklı genelleme söz konusudur. Doğru cevap C'dir.

Öğretimi gerçekleştirilen bir becerinin genellenmesi, becerinin öğretimin yapıldığı ortamdan başka ortamlarda, başka araçlarla, başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılmasıdır. Buna göre beceri ya da davranış için ortam genellemesi, başka araçlara genelleme,  kişiler arası genelleme ve yönergenin genellenmesi şeklinde  dört farklı genelleme söz konusudur. Öğrencinin okul ortamında öğretmeni tarafından öğretimi gerekleştirilen bir beceriyi, öğretim ortamından farklı olarak ev ortamında sergiliyor olması kesin olarak ortam genellemesini gerçekleştirebildiğini gösterirken; öğretmeni tarafından öğretimi gerçekleştirilen bir beceriyi annesi varlığında gerçekleştiriyor olması ise kişi genellemesini kesin olarak gerçekleştirebildiğini göstermektedir.  Doğru cevap D'dir.

Pekiştireçler birincil pekiştireçler ve ikincil pekiştireçler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Birincil pekiştireçler bireyler için biyolojik olarak önem taşıyan yaşamsal gereksinimleri karşılayan pekiştireçlerdir. İkincil pekiştireçler ise yaşam gereksinimlerini karşılamayan ancak bireyler üzerinde olumlu etki yaratan pekiştireçlerdir. İkincil pekiştireçler nesne pekiştireci, ayrıcalıklı pekiştireçler, etkinlik pekiştireçleri, sosyal pekiştireçler ve sembol pekiştireçlerdir. Buna göre oyuncak bebek nesne pekiştireci, günün sınıf başkanı olma ayrıcalıklı pekiştireç, yıldız kazanma sembol pekiştreci ve sarılma ise sosyal pekiştireç örnekleridir ve hepsi ikincil pekiştireçlerdir. Ancak çikolata yiyeyecek-içecek pekiştirecidir ve birincil pekiştireç örneğidir. Doğru cevap E'dir.

Özel gereksinimli bireylerin eğitim almalarındaki temel amaç bireyin ihtiyaçları doğrultusunda
bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmeleridir. Bağımsız yaşam becerileri, günlük hayatta kullanılan giyinme, yemek yeme, telefonla konuşma gibi akademik olmayan becerileri kapsadığı gibi akademik becerileri de kapsamaktadır.

Öncelikle öğrenci, beceri listelerinin olduğu formlar ile değerlendirilir.
Bu formlar kaba değerlendirme formları, gelişim envanterleri
ve akademik beceriler için ders programlarında yer alan kazanımlar
olabilir. Daha sonra aile ile görüşme yapılarak, öğrencinin hangi becerileri
ne düzeyde gerçekleştirdiği ve ailenin çocuğunun öncelikle hangi
becerileri kazanmasını istediğiyle ilgili bilgi toplanır. Ayrıca öğrencinin zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ortamların özellikleri ve öğrencinin bu ortamlarda günümüzde ve gelecekte ne tür becerilere sahip olması gerektiği saptanır.