ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Yetersizliğin doğasına
bağlı olarak gelişen tıbbi problemler, kronik
hastalıkları ve ölüme neden olan sağlık sorunlarını
doğurmaktadır. Örneğin tiroid bozuklukları, obezite,
epilepsi, duyusal sorunlar, ruhsal sağlık sorunları,
bunama, kas-iskelet sorunları, kalp-solunum
hastalıkları vb. Ancak zihinsel yetersizliği şiddetli
düzeyde olan bireylerin hareket güçlüklerine sahip
olması, bu hastalıkların ve sağlık sorunlarının ortaya
çıkışını kolaylaştırmakta ve yaşam süresini sınırlandırmaktadır.

Williams-Beuren sendromlu bireyler orta ve üzeri şiddette zihinsel yetersizliğe sahip olup endokrin sistem sorunları (hipotiroid), kalp-dolaşım sistemi problemleri (yüksek tansiyon, aort darlığı), sindirim sistemi sorunları (kronik kabızlık), duyu-nöral işitme kayıpları, glikoz tolerans anormalliği ve diğer sağlık sorunlarına sahip olabilmektedir.

Fragile X sendromlu bireylerde görülen semptomlar (hastalık belirtisi) arasında konnektif doku anormalliklerine bağlı kalp kapağı sorunları, skolyoz (omurga eğrilikleri), eklem gevşekliği, testislerde genişleme ve diğer belirtiler görülmektedir. Ayrıca Fragile X sendromlu bireylerin bazıları dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, OSB ve Prader-Willi sendromuna sahip bireylerin özelliklerini de sergilediğinden dolayı, bu ilave gelişimsel sorunlar sağlık bakım gereksinimlerini daha da artmaktadır.

Tuberoz sklerozis kompleksine sahip bireylerin bazıları OSB ve zihinsel yetersizlik belirtileri gösterip ilerleyici akciğer hastalıkları, epilepsi, böbrek kistleri ve diğer sağlık sorunları sergileyebilmektedir.

Fragile X sendromlu bireylerde görülen semptomlar (hastalık belirtisi) arasında konnektif doku anormalliklerine bağlı kalp kapağı sorunları, skolyoz (omurga eğrilikleri), eklem gevşekliği, testislerde genişleme ve diğer belirtiler görülmektedir.

Epilepsi, beyinde hızlı ve bozulmuş elektrokimyasal ateşleme sonucu davranış ve bilinç işlevlerinde, duyusal ve motor işlevlerde ani ve beklenmedik değişikliklerdir.

Önleme aşamasında; her zaman epilepsi nöbetini engellemek mümkün olmayabilir. Nöbeti tetikleyebilecek faktörlerin ortaya çıkarılması engellenebilir. Örneğin stres, yorgunluk, öğün atlama, sıvı ve tuz alımında yetersizlik gibi faktörler engellenmelidir.

Koruma aşamasında; bakım personeli epilepsi nöbeti sırasında düşme riskine karşı koruyucu tedbirler alır. Örneğin çevresel düzenlemelere dikkat edilir. Merdiven basamak sayısının az olması, basamak yüksekliğini azaltma, rampa eğiminin evrensel normlara uygun olması (% 5), mobilyaların köşelerinin sivri olmaması ve kaplanması, zeminin yumuşak malzeme ile döşenmesi gibi mimarı düzenlemeler yapılarak nöbet sırasında olası düşme riskinin sonuçları hafifletilir. Çoklu yetersizliği olan serebral palsili bireyler esneklik, kas kuvveti, solunum işlevleri, kaba motor beceriler ve yürüyüş gelişimi için su içi aktivitelerden yararlanmaktadırlar. Havuz ortamında epilepsi krizi geçirebilecek bu bireyler için koruma amacıyla birebir çalışma, başın su üzerinde pozisyonlanması, sığ suda çalışma ve yakın olma gibi koruma önlemleri alınır.

Epilepsi krizi geçiren kişi için genellikle acil yardım çağrılmaz. Ancak aşağıdaki durumlar söz konusu ise acil yardım (112) talep edilir: Kişide solunum durmuşsa (ağızdan ağza acil suni solunuma başlanır), bir krizden sonra diğer kriz başladıysa, kişi kriz sırasında ciddi yaralanma geçirdiyse, nöbet beş dakikadan daha uzun sürdüyse, çoklu yetersizliği olan bireyin daha önce hiç epilepsi krizi hikâyesi yoksa ve geçirilen nöbet daha önce geçirilen nöbetlere hiç benzemiyorsa acil yardım (112) talep edilir.

Bakım personelinin çoklu yetersizliği olan bireylerin beslenme öğünleri sırasında olası aspirasyon tehlikesine ilişkin belirtileri bilmesi önemlidir. Bu belirtiler; beslenmeyle birlikte öksürük, yemek yemeyi istememe ve yemek öğünlerinde güçlük çıkarma, yemek zamanı aşırı ağlama, beslenme süresinin uzaması, sıvı alımı sonrası hırıltı, tekrarlı göğüs enfeksiyonları, şişeyle beslenme sırasında mavimsi cilt rengi (oksijen düzeyinde düşüş) ve göğüs filminde yaygın değişikliklerdir.

“Çok engellilik” diğer bir ifade ile “çoklu yetersizlik” sadece bir bozukluğa yönelik özel eğitim programlarına yerleştirilerek çözülemeyen çoklu nedenlerin kombinasyonu veya “eşlik eden bozukluklar” olarak tanımlanmakta olup zihinsel, fiziksel veya iletişim bozukluklarına sahip bireylerin tek bir kategori yerine iki alanda gruplandırılmasıdır. Doğru cevap D'dir.

En çok karşılaşılan ve çoklu yetersizliğe neden olan sendromlar arasında Rett sendromu, Angelman sendromu, Williams-Beuren sendromu, Prader-Willi sendromu, Cornelia de Lange sendromu, Sanfilippo sendromu, Fragile X sendromu, tuberoz sklerozis kompleksi ve diğerleri yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Fragile X sendromlu bireylerde görülen semptomlar arasında konnektif doku anormalliklerine bağlı kalp kapağı sorunları, skolyoz (omurga eğrilikleri), eklem gevşekliği, testislerde genişleme ve diğer belirtiler görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Epilepsi, beyinde hızlı ve bozulmuş elektrokimyasal ateşleme sonucu davranış ve bilinç işlevlerinde, duyusal ve motor işlevlerde ani ve beklenmedik değişikliklerdir. Doğru cevap B'dir.

Bilincin kaybolduğu krizlerde nöbet sırasında engelli birey yere yavaşça yatırtılır ve çevresindeki tehlikeli araç-gereçler kaldırılır. Doğru cevap E'dir.

Bireyin, baktığı yere doğru, en doğru baş ve görme açısında konumlanması gerekir. Görme kaybı olan bireylere az aydınlatma yerine net bir ışık kaynağı ile yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Nesneler, arkasında yer alan nesnelerden renk açısından belirgin olarak ayırt edilir olmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin solunum sorunlarından birisi de boğulmadır. Aspirasyon sırasında çoklu yetersizliği olan bireyler herhangi bir belirti vermeyebilir ve akciğer dokusu zarar görerek çeşitli akciğer sorunları (örneğin bronşektazi, zatürre vb.) ve tam tıkanıklık sonucu boğulma gibi yaşamı tehdit edici durumlar oluşur. Doğru cevap A'dır.

Tüple beslenme çoklu yetersizliği olan bireylerde yutma sorunlarına ilişkin müdahale yaklaşımlarının yeterli olmadığı şiddetli vakalarda ve beslenme sorunlarının engellenmesi için ağız yoluyla beslenme dışındaki seçeneklerden biridir. Doğru cevap E'dir.

Önleyici yöntemler; çoklu yetersizliği olan bireye sıvının gün boyu menü planında olduğu gibi ana ve ara öğünlerde düzenli olarak verilir. Bireye sözel veya alternatif iletişim yoluyla su isteme becerisi öğretilir. Suyu bağımsız içmesi için bardak kullanma becerisi öğretilir. Doğru cevap B'dir.

Olası faktörler arasında kas-iskelet sistemini veya diğer sistemleri (boşaltım, sindirim) ilgilendiren ağrı, çevresel faktörler (bakım personelinin değişmesi, kurum bakımı altında olup oda arkadaşının değişmesi vb.), sindirim sorunları, uyuma pozisyonu, duygu durum değişiklikleri ve kronik sorunlarına yönelik reçete edilen ilaçlarda (epilepsi, antipsikotik ilaçlar vb.) bazı değişiklikler sıralanabilir. Doğru cevap D'dir.