ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Çoklu engellilik konusundaki yetersizlikler içerisinde Down sendromu yer almamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Çoklu engellilerin ortak özellikleri arasında günlük yaşam becerilerinde desteğe ihtiyaç duyma vardır. Doğru cevap  B'dir.

Sağlığa ilişkin özellikler arasında cevap yer almaktadır. Albüminüri çoklu engellilerin yaşadıkları problemlerden değildir. Doğru cevap C'dir.

Doğum öncesi ve bebeklik dönemleri fiziksel gelişimin en hızlı olduğu dönemlerdir. Şıklarda doğum öncesi dönem olmadığı için cevap bebeklik dönemidir.  Doğru cevap A'dır.

Davranışsal özellikler başlığı altında kendini ifade etmeye çalışan çoklu engelli bireylerin özellikleri açıklanmıştır. Bu özellikler arasında konuşmaya gayret etme olumlu bir davranış biçimidir. Doğru cevap D'şıkkıdır.

0-3 yaş aralığında birey kişi ve olaylarla etkileşime girerek deneyim kazanır. Bu yaşta en hızlı gelişim gösterilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Öğrencinin sağlık problemleri konusunda hassas olmaları olumlu davranışlardandır. Doğru cevap C'dir.

Çok engelli bireylerin zeka puanları genellikle 25-40 puan aralığındadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Motor beceriler biliş terimini oluşturan kavramlardan değildir. Bilişsel beceriler, motor beceriler ile bütünsel olarak gelişir. Doğru cevap D'dir.

Birey toplum ile ne kadar sosyal etkileşime girerse o kadar dil gelişimi olumlu yönde olur. Doğru cevap A'dır.

ÇOKLU ENGELLİLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
• Tıbbi problemler
• Sözel dili anlamada güçlük
• Sınırlı ilgi
• Algılama ve hafıza güçlükleri
• Düşük benlik algısı
• Fiziksel hareketlerde güçlük
• Günlük yaşam becerilerinde desteğe ihtiyaç duymadır (Nakken ve Vlaskamp, 2002; Nakken ve Vlaskamp, 2007

SAĞLIĞA İLİŞKİN ÖZELLİKLER
Çoklu engellilerin doğumundan itibaren sağlık problemleri sıkça görülür. Çoklu engellilerin yaşadıkları problemler; görme ve işitme problemleri, epilepsi nöbetleri, yarık damak/dudak, kalp hastalıkları diyabet, hemofili, multiple skleroz (MS), eklem hastalıkları, uyku bozuklukları, kabızlık, obezite, diş yapısının bozulması gibi birçok hastalık çeşitli araştırmalarda belirtilmiştir. (Durduran, ve Bodur, 2009; Jan ve Freeman, 2004; Mednick, 2002). Çoklu engellilerle çalışan eğitimcilerin bu bireylerin yaşayabilecekleri sağlık problemleri konusunda hassas olmaları gerekmektedir. Aileler hem yaşadıkları stres hem de çok engelli bir bireyle sürekli beraber olmalarından dolayı hastalıkların belirtilerini fark edemeyebilirler. Bu durumda eğitimcilerin ailelere uyarıda bulunması gerekmektedir. Ek olarak çoklu engelliler sağlık problemleri nedeniyle sık sık ameliyat olabilirler. Bu durumda hem ameliyat hem de iyileşme döneminde geçirilen sürede çok engelli bireyler eğitim ortamlarından uzak kalabilmektedir. Bu süreç hem eğitimciyi eğitimlerin planlanması aşamasında sıkıntı yaratmakta hem de bireyin gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir (Çetin, 2016).

FİZİKSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Fiziksel gelişim bedeni oluşturan kas, beyin ve sinir, sindirim, dolaşım, boşaltım, solunum vb. sistemlerin gelişimini, kilonun artışını, kemiklerin gelişimini, dişlerin çıkmasını ve değişmesini kapsar. Fiziksel gelişimin en hızlı olduğu dönem bebeklik dönemidir. Bu dönemdeki gelişim gelecek yıllardaki gelişimin temelini oluşturur. Çoklu engellilerin bebeklik döneminde yaşadığı nöbetler, akciğer ve solunum sorunu gibi sağlık sorunları fiziksel gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum da çok engelli bireylerin fiziksel gelişiminin normal gelişim gösteren bireylerden ve hatta diğer engel gruplarından geride seyretmesine yol açmaktadır (Westling ve Fox, 2004). Bu durum işiten, gören, fiziksel ve zihinsel özellikleri normal seyir gösteren bireylere göre çoklu engellileri dezavantajlı yapmaktadır. Çoklu engellilerin fiziksel yetersizliklerinden dolayı kas kontrolü sınırlıdır. Bu sınırlılık da yeme, giyinme, soyunma, diş fırçalama, saç tarama ve tuvalet becerileri gibi özbakım becerilerini bağımsız gerçekleştirmelerini zorlaştırmaktadır (Lowman, 2004).

MOTOR GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Bireyin çevresini keşfetmesi, fiziksel gelişimine paralel olarak ilerleyen motor gelişimi ile başlar. Motor gelişim, bireyin hayatı boyunca sergilediği motor davranışlarındaki değişikliktir. Bireyin fiziksel olarak büyümesi ve merkezî sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizması isteme bağlı hareketlilik kazanır. Birey hareketlilik kazandıkça çevresini tanımaya çalışır. Her tanıma fırsatında bireyin duyu organları, zihin becerileri ve kasları birlikte çalışır. Söz konusu süreçte birey hareketlerini tekrar ederek pratik yapar. Yaptığı pratikler sayesinde motor performansta kalıcı değişiklikler meydana gelir. Bu kalıcı değişikliklere motor öğrenme denir. Bireyin motor öğrenme seviyesi yaptığı pratikle artar ve bireyin motor performansının sürekli olarak gözlenmesi ile bu seviye anlaşılır (Schmidt ve Wrisberg, 2004). Ancak çok engelli bireylerin duyu organları, zihin faaliyetleri veya kasları normal seyrinde çalışmadığı için bu tanıma fırsatlarından yeterli düzeyde yararlanamaz. Bu yüzden hareket etme, yürüme, tutma, kavrama, beslenme gibi motor becerilerin sergilenmesi gereken durumlarda normal gelişim gösteren bireylerden düşük performans sergiler (Tekin-İftar, 2005). Bu bireyler genellikle düzgün postür duruşunda ve bağımsız hareket etmede güçlük yaşarlar ve bu sebeple tekerlekli sandalye veya koltuk değneği kullanabilirler (Mergler vd., 2012).

DAVRANIŞSAL ÖZELLİKLER
Çoklu engellilerin bir kısmı ilgi ve ihtiyaçlarını normal gelişim gösteren bireyler gibi gösteremedikleri için farklı davranış kalıplarıyla kendini ifade etmeye çalışabilir. Bu davranışlar kimi zaman sallanma, elini yüzünün önünde sallama, parmak emme, diş gıcırdatma gibi davranışlar olabilir. Kimi zaman ise ısırma, kendine sert bir cisimle vurma, kemirme gibi kendine zarar verici davranışlar olabilir (Akçamete, 1991; Poppes, Van der Putten, veVlaskamp, 2010;Tekin-İftar, 2005). Uygun olmayan davranışların azaltılmasında aile bireyleri kimi zaman çaresiz kalabilmektedir. Bu durumda eğitimcilerin davranışın ortaya çıkma nedenlerini araştırması gerekmektedir. Ayrıca eğitimcinin uygun azaltma tekniklerini kullanarak ve bunları aileye öğreterek aile yaşam kalitesinin artmasına yardımcı olması gereklidir. Örneğin Seval hem zihin yetersizliğine hem de fiziksel yetersizliğe sahip bir bireydir. Çok sınırlı iletişim becerisine sahip olan Seval on yaşına gelmesine rağmen konuşma becerisini kazanamamıştır. Son üç dört yıldır Seval sağ elinin baş ve işaret parmağını ağzına sokmaktadır. Ağzına soktuğu zamanlarda da öne arkaya doğru sallanmaktadır. Seval’in ailesi ilk başlarda bu davranışları hoş görse de daha sonra bu davranışın önüne geçmek için akıllarına gelen her şeyi denemişlerdir. Ancak Seval bu davranışları sergilemeye ısrarla devam etmiştir. Seval’in bu davranışlarının özelliklerini anlamanın en iyi yolu davranışı çok iyi irdelemek, bu davranışın bireye ne kadar ilginç geldiğini kavramak ve bireyin
diğer davranışlarıyla karşılaştırılması gerekir. Bu durumda bazen ailelerin üstesinden gelemeyeceği bir hal alabilmektedir. Bu tür durumlarda öğretmen ya da bir uzmandan bir an önce destek almak davranışların kronikleşmeden önlemlerin alınması için önemlidir.

SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Sosyal ve duygusal gelişimin temelleri bireyin dünyaya geldiği ilk yılda atılır ve tüm yaşam boyu devam eder. Sosyal ve duygusal gelişimin yaşam boyu devam eden bir süreç olmasına karşın en hızlı geliştiği dönem 0-3 yaş aralığıdır. Bu dönemde birey çevresindeki kişi ve olaylarla etkileşime girerek deneyim kazanır. Bu gelişim üzerinde etkili olan iki önemli faktör mizaç ve bağlılıktır. Birey genetik altyapısında getirdiği mizacı ile günlük hareket seviyesini, düzenini, çevreye uyumunu ve sosyal etkileşimlerini belirler. İkinci faktör olan bağlılık aile ile çocuk arasında yaşanan bağdır. Bu bağ çocuğun çevre ile kurduğu iletişimini etkiler. Özellikle anne ile bebek arasında kurulan bağ bebeğin çevre ile etkileşimini yakından etkilemektedir. Yaşamın ilk yılında başlayıp devam eden bir süreç olsa da çok engelli bireyler sosyal ve duygusal gelişimde güçlükler yaşamaktadırlar.

BİLİŞSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Bebeğin dünyaya gelişi ile dış dünyayı anlamlandırma çabası başlar. Bu çaba bebeğin duyu organları ve içsel zihin süreçleri olarak tanımlayabileceğimiz biliş ile yürütülür. Bilişin içeriği dikkat, algı, bellek, okuma-yazma, problem çözmeden oluşmaktadır (Bayhan ve Artan, 2007).

Çoklu engelli bireylerin ortak özellikleri;

Çok engelli bireylerin zeka puanlarının (IQ) genellikle 25-40 puan, ağır düzeyde çok engelli bireylerin zeka puanlarının ise 0-25 aralığında olduğu belirtilmektedir (Downing ve Peckham-Hardin, 2006).

DİL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
İnsanoğlu topluluk halinde yaşayan, gereksinimlerini karşılamak ve yaşamını sürdürmek için çevresindeki bireylerle iletişim kurmak zorunda olan sosyal bir varlıktır (Ege, 2006). Çoklu engellilerin iletişim kurmada kullanılan dil ve yüz ifadelerinde bozukluklar olabilir. Bu bozukluklar dilin gelişimi ve yapısında gerçekleştiğinde bireylerin çevresindeki kişilerle iletişim kurması daha da zorlaşır. Bu duruma ek olarak çok engelli bireylerin çevresindeki bireylerle az etkileşime girmesi onda bir deneyim eksikliği yaratmış olabilir. Bu iki durumda da çok engelli bireyler konuşmayı anlamlı bir şekilde kullanmada sınırlılıklar gösterebilirler (Nakken ve Vlaskamp, 2002). Bu sınırlılığı aşmak için de çok engelli bireyler göz hareketleri, dokunma, yüz ifadeleri, mimikler, bilgisayar ya da konuşmayı destekleyici cihazlar kullanabilmektedirler (Chen, Klein ve Haney, 2007; Copley ve Ziviani, 2004; Schepis ve Reid, 1995).