ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 7

Beceri analizi, karmaşık ya da çok basamaklı davranış ya da becerilerin küçük, öğretilmesi kolay alt beceri basamaklarına ayrılmasıdır ve dört tür beceri analizi gerçekleştirilebilir. Bunlar; yapılış sırasına göre beceri analizi, gelişimsel aşamaya göre beceri analizi, güçlük düzeyine göre beceri analizi ve becerinin yapısal analizidir. Öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi sürecinde kullanılan beceri analizi türü, becerinin en son adımdan ilk adıma doğru sıralanmasını içeren ileriye doğru zincirlemedir.  Tek fırsat ve çok fırsat yöntemi ise performans alma yöntemleridir. Doğru cevap B'dir.

Pekiştirme sürekli pekiştirme ve aralıklı pekiştirme olmak üzere iki biçimde gerçekleştirilebilir. Aralıklı pekiştirme tarifesi oranlı ve zaman aralıklı olmak üzere iki biçimde uygulanabilmektedir. Oranlı pekiştirme ise kendi içinde sabit oranlı ve değişken oranlı; zaman aralıklı pekiştirme ise kendi içinde sabit zaman aralıklı ve değişken zaman aralıklı olarak iki biçimde uygulanabilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Doğrudan öğretim, öğretimi yapılacak içeriğin ardışık şekilde sıralanması, öğrencinin tam katılımı, öğretmenin düzeltici dönütler vermesi, ipuçlarının düzenlenmesi, ipuçlarının uygulanması ve geri çekilmesi anlamına gelmektedir. Bu süreçte öğretim yapılmaya başlandığında  bütün sorumluluk öğretmende iken, öğretim ilerledikçe sorumluluk, öğretmenden öğrenciye geçmektedir.Doğrudan öğretim güdüleme, model olma, rehberli uygulamalar ve bağımsız uygulamlar olmak üzere dört basamaktan oluşmaktadır. Rehberli uygulama, öğretmenin daha önceden belirlenen ipucu ya da ipuçları ile öğretimi gerçekleştirmesidir. Doğru cevap C'dir.

Beceri ve kavraların en iyi biçimde öğrenmenin öğretim sırasında yapılan yanlışlardan ziyade, öğretim sırasındaki olumlu yanıtlar ve alıştırmalar aracılığıyla gerçekleştiği varsayımına dayalı öğretim yöntemleri yanlışsız öğretim yöntemleri olarak adlandırılmaktadır. Toplum dokuz yanlışsız öğretim yöntemi yer almaktadır. Bunlar; eşzamanlı ipucuyla öğretim, sabit bekleme süreli öğretim, artan bekleme süreli öğretim, davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim, davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim, aşamalı yardımla öğretim, ipucunun giderek arttırılması ile öğretim, ipucunun giderek azaltılması ile öğretim ve uyaran ipuçları ve uyarlamalarıdır.  Etkinlik temelli öğretim yanlışsız öğretim yöntemlerinden biri değildir. Etkinlik temelli öğretim davranışla doğal ve anlamlı bir ilişkide olan davranış önesi ve sonrası uyaranların kullanıldığı, çocuğa doğal ortamda öğrenme fırsatları sunan, çocuğun ilgilerinden yola çıkarak belirlenen işlevsel ve genellenebilen amaçların günlük rutinler ve planlanmış oyun etkinlikleri içerisine gömülerek öğretildiği bir öğretim düzenlemesidir. Doğru cevap cevap E'dir.

Öğretimi gerçekleştirilen bir becerinin genellenmesi, becerinin öğretimin yapıldığı ortamdan başka ortamlarda, başka araçlarla, başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılmasıdır. Buna göre beceri ya da davranış için ortam genellemesi, başka araçlara genelleme,  kişiler arası genelleme ve yönergenin genellenmesi şeklinde  dört farklı genelleme söz konusudur. Doğru cevap C'dir.

Öğretimi gerçekleştirilen bir becerinin genellenmesi, becerinin öğretimin yapıldığı ortamdan başka ortamlarda, başka araçlarla, başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılmasıdır. Buna göre beceri ya da davranış için ortam genellemesi, başka araçlara genelleme,  kişiler arası genelleme ve yönergenin genellenmesi şeklinde  dört farklı genelleme söz konusudur. Öğrencinin okul ortamında öğretmeni tarafından öğretimi gerekleştirilen bir beceriyi, öğretim ortamından farklı olarak ev ortamında sergiliyor olması kesin olarak ortam genellemesini gerçekleştirebildiğini gösterirken; öğretmeni tarafından öğretimi gerçekleştirilen bir beceriyi annesi varlığında gerçekleştiriyor olması ise kişi genellemesini kesin olarak gerçekleştirebildiğini göstermektedir.  Doğru cevap D'dir.

Pekiştireçler birincil pekiştireçler ve ikincil pekiştireçler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Birincil pekiştireçler bireyler için biyolojik olarak önem taşıyan yaşamsal gereksinimleri karşılayan pekiştireçlerdir. İkincil pekiştireçler ise yaşam gereksinimlerini karşılamayan ancak bireyler üzerinde olumlu etki yaratan pekiştireçlerdir. İkincil pekiştireçler nesne pekiştireci, ayrıcalıklı pekiştireçler, etkinlik pekiştireçleri, sosyal pekiştireçler ve sembol pekiştireçlerdir. Buna göre oyuncak bebek nesne pekiştireci, günün sınıf başkanı olma ayrıcalıklı pekiştireç, yıldız kazanma sembol pekiştreci ve sarılma ise sosyal pekiştireç örnekleridir ve hepsi ikincil pekiştireçlerdir. Ancak çikolata yiyeyecek-içecek pekiştirecidir ve birincil pekiştireç örneğidir. Doğru cevap E'dir.

Özel gereksinimli bireylerin eğitim almalarındaki temel amaç bireyin ihtiyaçları doğrultusunda
bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmeleridir. Bağımsız yaşam becerileri, günlük hayatta kullanılan giyinme, yemek yeme, telefonla konuşma gibi akademik olmayan becerileri kapsadığı gibi akademik becerileri de kapsamaktadır.

Öncelikle öğrenci, beceri listelerinin olduğu formlar ile değerlendirilir.
Bu formlar kaba değerlendirme formları, gelişim envanterleri
ve akademik beceriler için ders programlarında yer alan kazanımlar
olabilir. Daha sonra aile ile görüşme yapılarak, öğrencinin hangi becerileri
ne düzeyde gerçekleştirdiği ve ailenin çocuğunun öncelikle hangi
becerileri kazanmasını istediğiyle ilgili bilgi toplanır. Ayrıca öğrencinin zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ortamların özellikleri ve öğrencinin bu ortamlarda günümüzde ve gelecekte ne tür becerilere sahip olması gerektiği saptanır.

İki tür beceri vardır:
• Tek basamaklı beceriler: Başlangıcı ve bitişi kolay ayırt edilebilen becerilerdir. Nesne ismi söyleme, tabela okuma vb. gibi beceriler tek basamaklı becerilere örnektir. 
• Zincirleme beceriler: Birkaç davranışın bir araya gelerek daha karmaşık bir davranış oluşturmasıdır.
Çorap giyme, bardaktan su içme, el yıkama, diş fırçalama, düğme ilikleme, fermuar açma gibi beceriler ise zincirleme becerilere örnektir. 
Yukarıda açıklandığı şekilde öğrenci için en işlevsel olan beceri belirlenerek bu becerilerden biri ya da birden fazlası öğretilmek üzere belirlenir.

Karmaşık ya da çok basamaklı davranış ya da becerilerin küçük, öğretilmesi kolay alt beceri basamaklarına ayrılması olarak tanımlanan analiz türü beceri analizidir.

Çorap giyme, kazak katlama gibi becerilerin son basamaklarının uygulanması daha kolaydır. Özel gereksinimli bireylere öğretim sunulurken basitten karmaşığa doğru ilkesi ile hareket edilmesi sebebi ile öğrencinin beceriyi en kolay öğrenebileceği zincirleme yaklaşımı seçilmelidir.  Eğer öğrenci beceri basamaklarının yarısından fazlasını gerçekleştiremiyor ya da öğrencinin birçoğunda fiziksel yardım veya model olmaya ihtiyacı olduğu belirlenirse bu durumda beceri tersine zincirleme yöntemine göre basamaklandırılıp öğrencinin tersine zincirleme yöntemine göre var olan performans düzeyi ayrıntılı olarak belirlenir ve öğretim planı tersine zincirleme yöntemine göre yapılır.

Öğretilmesi hedeflenen becerinin yapısal olarak analiz edilmesinin ardından, öğrencinin performans düzeyi belirlenir. Bunun için becerinin ilk basamağından itibaren tüm basamaklarda öğrenciye yönerge sunulur. Öğrencinin yönergeyi gerçekleştiremediği basamağa gelindiğinde durulur ve kalan basamaklar değerlendirilmez. Öğretmen bu noktada öğrencinin yönergeyi yerine getirmediği basamaktan itibaren kalan basamakları öğretmeyi hedefler.

Becerinin belli bir niteliğe uygun şekilde tamamlanmış olmasının gerekli görüldüğü durumlarda becerinin niteliğine ilişkin ölçütlere göre aşamalandırılmasıdır. Örneğin performans düzeyi 25 sözcük olarak belirlenmiş öğrencinin bir dakikada okuduğu sözcük sayısının 50 olması için aşağıdaki şekilde bir analiz yapılabilir:
• Öğrenci dakikada 30 sözcük okur.
• Öğrenci dakikada 35 sözcük okur.
• Öğrenci dakikada 40 sözcük okur.
• Öğrenci dakikada 45 sözcük okur.
• Öğrenci dakikada 50 sözcük okur.

Öğretilmesi hedeflenen beceriye ilişkin amaç yazımında mutlaka bulunması gereken öğeler birey, davranış, koşul ve ölçüttür.

Öğrencilere beceri öğretimi sırasında en çok sevdiği ve bu öğrencide en etkili olabilecek pekiştireç, öğretime başlanmadan önce belirlenmelidir. Bunun için öğrencinin kendisi ve ailesi ile birebir görüşülebilir, öğrenci doğal ortamda gözlemlenebilir, öğrencinin öğretmenine sorulabilir veya öğrenciyle birebir denemeler gerçekleştirilebilir.

Yanlışsız öğretim, beceri ve kavramları en iyi biçimde öğrenmenin öğretim sırasında yapılan hatalarla değil, öğretim sırasındaki olumlu yanıtlar ve alıştırmalar aracılığıyla gerçekleştiği varsayımından hareket edilerek geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Yanlışsız öğretim yöntemleri ile öğrencilere öğretim sırasında hata yapmalarına izin verilmeden öğretim gerçekleştirilmeye çalışılır.

Yeme, içme, giyinme, soyunma ve tuvalet becerileri yaşamın ilk yıllarında edinilen ve tüm yaşam boyunca kullanılan öz bakım becerileridir.

Akıcılık aşaması, bireyin becerinin nasıl gerçekleştirileceğini anladığı ancak
beceriyi sürekli olarak uygun bir şekilde gerçekleştirebilmesi için daha fazla alıştırma yapmaya gereksinim duyduğu öğrenme aşamasıdır. Bu aşamada
bireyler edindikleri becerileri akıcı şekilde sergileyebilmek için güdülenmeye gereksinim duyarlar.

Öğretimin zorluğunu üst seviyeye çıkarmak güdülenme düzeyini arttıran bir yöntem değildir.