ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 16

Müzik ve eğitim ilişkisini ele aldığımızda farklı yerleşimlerden bahsetmek mümkündür. Müzik ile eğitim ilişkisi (a) müzik yolu/aracılığıyla eğitim, (b) müziğe doğru eğitim, (c) müzik içinde eğitim ve (d) müzik ile eğitim şeklinde 4 temel düzlemde incelenebilir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin rehabilitasyonunda müziğin kullanımına ilişkin genel amaçlar;

Bireyin temel ihtiyaçlarını karşılamak

Bireyde kendi-lik duygusunu geliştirmek

Kişiler arası ilişki kurmak veya var olan ilişkileri yeniden yapılandırmak

Belirli becerilerin geliştirilmesi

Patolojik bir davranışın giderilmesi

Müziğin güzelliğine karşı farkındalık ve hassasiyet geliştirmek

Doğru cevap E'dir.

Farklı terapistler farklı yaklaşımları benimsemektedir. (Yaratıcı yaklaşım, yeniden yaratımsal yaklaşım, doğaçlamaya dayalı yaklaşım, davranışçı yaklaşım, eğitsel yaklaşım, tedavisel yaklaşım, analitik yaklaşım, reseptif yaklaşım gibi.) Tüm bu yaklaşımları bu ünitede anlatmak mümkün olmadığından, yalnızca doğrudan çoklu yetersizliği olan bireylerle uygulanması en uygun yaklaşımlara kısaca yer verilecektir.

Bruscia’nın (1989) belirlediği 4 farklı müzik terapi yaklaşımından biri olan reseptif (alıcı) müzik terapi yaklaşımı çoklu yetersizliği olan bireyler ile kullanıma uygun olan bir diğer yaklaşımdır. Özellikle yetersizliklerin sayı ve seviye olarak oldukça ağır düzeyde yaşandığı durumlarda alıcı müzik terapi en kullanıma uygun olan yaklaşımdır. Aktif katılımın şart olmadığı ya da eser miktarda katılımın takdir gördüğü bu yaklaşımda, hastanın canlı ya da kayıttan bir müziği dinlemesi ve bu deneyime suskunlukla, sözlü şekilde veya diğer ifade biçimlerini kullanarak tepki vermesi amaçlanmaktadır. Dinleme deneyimi genellikle müziğin fiziksel, duygusal, zihinsel, estetik veya manevi yönlerine odaklanır ve hasta’nın tepkileri deneyimin terpötik amacına göre düzenlenir. Aynı zamanda, belirli bir duygusal ya da fiziksel tepkiyi rahatlatmak ya da uyarmak için kullanılabilir.

Reseptif müzik terapi yaklaşımında dinleme deneyimi, müziğin fiziksel, duygusal, zihinsel, estetik veya ruhani yönlerine odaklanabilir ve hastanın tepkileri deneyimin terapötik amaçlarına göre tasarlanabilir. Bu amaçlar şu şekilde sıralanabilir (Bruscia, 1998):
• Alıcılığı (farkındalığı) desteklemek,
• Belirli bedensel tepkiler uyandırmak,
• Bireyi uyarmak ya da sakinleştirmek,
• İşitsel/motor beceriler geliştirmek,
• Duyumsal durumlar ve deneyimler sağlamak,
• Diğerlerinin fikir ve düşüncelerini keşfetmek,
• Hafızayı, hatırlamayı ve geriye dönüşleri
kolaylaştırmak,
• Hayaller ve imgelemler uyandırmak,
• Bireyi bir topluluğa ya da sosyo-kültürel bir
gruba bağlamak,
• Yoğun ve ruhani deneyimleri tetiklemek.

Reseptif yöntemlerin kullanıldığı etkinlikler arasında arasında duyusal uyarım, hareket ve olumlayıcı dinleme sayılabilir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerle “motor işlevleri artırmada” müziğin terapötik kullanımına ilişkin
uygulama örneği
Çoklu yetersizliği olan bireylerin çoğu işlevsel motor becerilerde oldukça sınırlıdırlar. Yürüyemeyen ve hareket edemeyen bu bireyler, eklem ve kaslarındaki işlevleri korumak ya da artırmak için çeşitli hareket egzersizlerine ihtiyaç duyarlar. Ancak bazı bireyler sahip oldukları yüksek kas tonusuna sahip olduklarından bu egzersizlerin gerçekleştirilmesi oldukça zor -ve acılı- olmaktadır. Bu noktada müziğin fizyolojik etkisinden faydalanılabilir. Fon olarak kullanılan uygun bir müzik seçimi ile kas tonusu azaltılabilir ve bireyin çeşitli hareketlere tepki vermesi kolaylaştırılabilir. Müzik-hareket deneyimlerine katılmak konusunda bu bireylere destek verilerek normal hareket örüntülerine rehberlik etmek yoluyla beden duruş farkındalığı ve beden bölümlerine ilişkin farkındalık artırılabilir. Kas tonusunun azaltılmasını kolaylaştırmanın yanı sıra müzikal uyaran, bireyin uygun duruşu ve pozisyonu koruması için teşvik ve motivasyon görevi görebilir. Buna ek olarak yapılan hareketler sırasında ortaya çıkan ağrı ve acıların hissedilmesini azaltmak için yine müzikten faydalanılabilir. Müzik ile yapıldığında zorlu hareketlerin verdiği acının olduğundan daha az hissedildiği, etkinlik süresinin de olduğundan daha kısa algılandığına ilişkin araştırma verileri bulunmaktadır.

İki tür beceri vardır:
• Tek basamaklı beceriler: Başlangıcı ve bitişi kolay ayırt edilebilen becerilerdir. Nesne ismi söyleme, tabela okuma vs.
• Zincirleme beceriler: Birkaç davranışın biraraya gelerek daha karmaşık bir avranış oluşturmasıdır. Çorap giyme, bardaktan su içme vs.

Özel gereksinimli birey için öğretilecek beceriye karar verilmesinin ardından, becerinin ne şekilde, hangi koşullarda öğretileceği, öğrenci bu beceriyi hangi düzeyde gerçekleştirirse öğrendi olarak kabul edileceği belirlenir. Bunun için yapılacak 3 temel iş şu şekildedir:
• Öğrencinin var olan performans düzeyinin belirlenmesi
• Öğretim programının hazırlanması ve öğretimin yapılması
• Öğretimin değerlendirilmesi

Öğrencinin öğretilmesi planlanan beceri ile ilgili performansı ve beceri basamaklarını uygulamayı öğrenirken ihtiyaç duyacağı yardım düzeyini doğru belirleyebilmek için dört farklı beceri analizi yapılmaktadır (Uysal, 2004):
• Yapılış sırasına göre beceri analizi
• Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi
• Güçlük düzeyine göre beceri analizi
• Becerinin yapısal analizi

Öğrencinin beceriyi tam olarak öğrenebilmesi için ne tür bilgilendirmenin, hangi yolla yapılacağının belirlenmesidir (Uysal, 2004). Örneğin diş fırçalama becerisi için aşağıdaki belirtildiği gibi sunum şekline göre beceri analizi yapılabilir:
• Silinebilir bir kâğıttaki (asetat kâğıdı gibi) diş resmini gerçek diş fırçası ile fırçalar.
• Büyük diş maketi üzerindeki dişleri gerçek diş fırçası ile fırçalar.
• Oyuncak bebeğin dişlerini gerçek diş fırçası ile fırçalar.
• Kendi dişlerini fırçalar.

Öğrencinin öğretilmesi hedeflenen beceriye ilişkin var olan performansının belirlenmesinin ardından, beceri öğretim programı hazırlanır. Beceri öğretim programında aşağıdaki ögeler bulunur
(Varol, 2007):
• Amaçlar
• Öğretim ortamı ve materyaller
• Pekiştireçler
• Öğretim zamanı
• İpucu işlem süreçleri ve öğretim yöntemleri
• Öğretimdeki ilerlemelerin kaydedilmesi
• Kazanılan becerilerin sürekliliğinin sağlanması
• Kazanılan becerilerin genellenmesi

Özel eğitimde öğrencilere öğretilmesi ya da kazandırılması hedeflenen her amaçta olduğu üzere, beceri öğretiminde de pekiştirmeden yararlanılır.
Pekiştireçler iki türlü olabilir:
Birincil Pekiştireçler: Bireyler için biyolojik olarak önem taşıyan yaşamsal gereksinimleri karşılamaya yönelik pekiştireçlerdir. Bu pekiştireçler yiyecek içecek pekiştireci (çikolata, patlamış mısır, gazlı içecek vs,) ve duyusal pekiştireçlerdir (oyun hamuru ile oynamak, çizgi film izlemek vs,).
İkincil Pekiştireçler: Yaşamsal gereksinimleri karşılamayan ancak bireyler üzerinde olumlu etki yaratan pekiştiremlerdir. Bu pekiştireçler nesne pekiştireci (oyuncak, kalem vs,), ayrıcalıklı pekiştireçler (takım kaptanı olma, ev ödevinin yarısını yapma vs,), etkinlik pekiştireçleri (sinemaya gitme, tablette oyun oynama vs,), sosyal pekiştireçler (“Aferin” denmesi, çak yapılması vs,) ve sembol pekiştireçlerdir (yıldız, gülen surat gibi şekiller çizilmesi, yapıştırılması vs,). Bu açıklamalardan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Model olma, beceri basamağının nasıl uygulanması gerektiğinin öğretmen tarafından bizzat uygunarak öğrenciye gösterilmesidir. Örneğin çorap giyme becerisinin öğretiminde öğretmenin de önünde bir çorap olması ve öğrenciye çorabın nasıl giyileceğini bizzat kendisinin çorabı giyerek göstermesidir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Yukarıda belirtilen yanlışsız öğretim yöntemleri de dâhil olmak üzere dokuz farklı yanlışsız öğretim yöntemi bulunmaktadır:
• Sabit bekleme süreli öğretim
• Eşzamanlı ipucuyla öğretim
• Artan bekleme süreli öğretim
• Davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim
• Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim
• Aşamalı yardımla öğretim
• İpucunun giderek artırılmasıyla öğretim
• İpucunun giderek azaltılmasıyla öğretim
• Uyaran ipuçları ve uyarlamaları

Bu açıkalamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Doğrudan öğretim yöntemi dört basamaktan oluşmaktadır:

• Güdüleme

• Model olma

• Rehberli uygulamalar

• Bağımsız uygulamalar

Doğru yanıt D seçeneğidir.