ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 5

Kabızlık ve boşaltım sorunlarına yönelik olarak lif içeriği zengin gıdaların (örneğin tam buğday ekmeği, kahverengi bulgur-makarna, fasulye, fındık, sebzeler ve meyveler) bireylerin günlük menülerinde olması gerekir. Doğru cevap D'dir.

Ortez, ayakta durma sehpası ve yürüteç gibi araç gereçler hareket ve poster sorunlarında kullanılan araç gereçlerdir. Doğru cevap A'dır.

Kızma ve uyarma çoklu yetersizliği olan bireylerin sağlığını ve psikososyal iyilik hâlini geliştirici unsurlardan birisi değildir. Doğru cevap C'dir.

Ülkemizde engelli bireylerin toplam nüfus içerisindeki payı % 12,29 olup (TÜİK, 2002), dünya genelindeki oranın (% 15) altında seyrettiği görülmektedir (WHO, 2011). Türkiye Engellilerin Sorun ve Beklentileri Araştırmasına göre çoklu engellilik oranı, tüm engel grupları içerisinde % 18 olarak açıklanmıştır (TÜİK, 2010). Çoklu engeli olan bireylerin yaklaşık yarısının % 70 ve üzeri engel derecesine sahip olduğu ve yaşın ilerlemesi ile birlikte çoklu engelliliğe sahip nüfus oranının artış gösterdiği görülmektedir. Türkiye’de çoklu engelliliğin ortaya çıkış nedeni olarak hastalık ve genetik bozuklukların yaklaşık % 76 olduğu, kazaların ise % 9,9 olduğu tespit edilmiştir (TÜİK, 2010).

En çok karşılaşılan ve çoklu yetersizliğe neden olan sendromlar arasında Rett sendromu, Angelman sendromu, Williams-Beuren sendromu, Prader-Willi sendromu, Cornelia de Lange sendromu, Sanfilippo sendromu, Fragile X sendromu, tuberoz sklerozis kompleksi ve diğerleri yer almaktadır.

Bilincin kaybolduğu krizlerde nöbet sırasında engelli birey yere yavaşça yatırtılır. Çevresindeki tehlikeli araç-gereçler kaldırılır. Başın altına yastık yerleştirilir. Bu sırada kişinin ağzına herhangi bir şey yerleştirilmez. Çok gerekli olmadıkça hareket ettirilmez. Kriz sırasında kişide oluşan istemsiz kol ve bacak hareketleri engellenmez. Epilepsi krizi geçiren kişi için genellikle acil yardım çağrılmaz. Ancak aşağıdaki durumlar söz konusu ise acil yardım (112) talep edilir: Kişide solunum durmuşsa (ağızdan ağza acil suni solunuma başlanır), bir krizden sonra diğer kriz başladıysa, kişi kriz sırasında ciddi yaralanma geçirdiyse, nöbet beş dakikadan daha uzun sürdüyse, çoklu yetersizliği olan bireyin daha önce hiç epilepsi krizi hikâyesi yoksa ve geçirilen nöbet daha önce geçirilen nöbetlere hiç benzemiyorsa acil yardım (112) talep edilir.

Aspirasyon sırasında çoklu yetersizliği olan bireyler herhangi bir belirti vermeyebilir ve akciğer dokusu zarar görerek çeşitli akciğer sorunları (örneğin bronşektazi, zatürre vb.) ve tam tıkanıklık sonucu boğulma gibi yaşamı tehdit edici durumlar oluşur. Bu bağlamda bakım personelinin çoklu yetersizliği olan bireylerin beslenme öğünleri sırasında olası aspirasyon tehlikesine ilişkin belirtileri bilmesi önemlidir. Bu belirtiler; beslenmeyle birlikte öksürük, yemek yemeyi istememe ve yemek öğünlerinde güçlük çıkarma, yemek zamanı aşırı ağlama, beslenme süresinin uzaması, sıvı alımı sonrası hırıltı, tekrarlı göğüs enfeksiyonları, şişeyle beslenme sırasında mavimsi cilt rengi (oksijen düzeyinde düşüş) ve göğüs filminde yaygın değişikliklerdir.

Gelişimsel yetersizliklerden etkilenen çocukların ortak kulak iltihabına ilişkin riski yüksek olup, üst solunum yolu enfeksiyonu gibi ilişkili olduğu durumlardan dolayı enfeksiyon orta kulağa taşınır. Down sendromu, OSB, Fragile X sendromu, Williams sendromu, Turner sendromu ve diğer bazı sendromlardan etkilenen çocuklar orta kulak enfeksiyonu için daha yüksek riske sahiptir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin sağlığını ve psikososyal iyilik hâlini geliştirici unsurlardan bazıları hareket ve egzersiz, hoşa giden aktiviteler, duyusal uyarımlar, sosyal etkileşim ve pozitif ilişki, seçim fırsatlarının oluşturulması, bakım personeli ve aile üyelerini destekleme olarak belirtilmiştir.  D şıkkında olan “Bireye verilen maddi destek” çeldirici olarak konulmuştur.

Fiziksel aktivite; istirahat düzeyinin üzerinde enerji harcanarak iskelet kasları tarafından ortaya çıkarılan vücut hareketleridir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yetersizliği olan bireylerin bireysel özellikleri ve gereksinim duyduğu duyular temelinde hazırlanan duyusal müdahale teknikleri ergoterapist tarafından planlanan bir program ile bireylere uygulanır.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin iyilik halini geliştirmede bağımsızlık ve kendini yönetme becerileri kazandırma oldukça önemlidir. Bireyin iyilik hâlini destekleyici uygulamalar (örneğin oyun, fiziksel aktivite, müzik dinleme veya film izleme gibi serbest zaman etkinlikleri vb.) arasından bireyin seçim yapmasını sağlamaya yönelik fırsatlar ve alternatifler oluşturmaya gereksinim vardır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Özellikle yeni geliştirilen sağlık bakım modeli üç ana bileşeni kapsamaktadır. Bunlar; sağlığı geliştirmek ve iyilik halini artırmak, temel sağlık bakım koordinasyonunu sağlamak ve aile/bakım personeline sağlık ve bakım eğitimi sunmaktır. Ekonomik açıdan destek sağlamak bu unsurlardan biri değildir.  Doğru cevap D şıkkıdır.

En genel anlamda çoklu engellilik birden fazla engele aynı anda sahip olma durumu olarak tanımlanabilir.

Konuşabilmek için önce duymak gereklidir. Bu nedenle işitme kaybı olan bir bebeğe erken tanı konulmadığında dil gelişimi, psiko-sosyal gelişim, çevreye uyum ve iletişimde gecikmeler ortaya çıkmaktadır.

Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı'nın 2002 yılında yaptığı “Türkiye Özürlüler Araştırması” adlı çalışmada bu grupta yer alan bireylerin sayılarına ilişkin bazı veriler elde edilmiştir. Buna göre Türkiye’de yetersizlikten etkilenmiş bireylerin %11,75’i iki çeşit yetersizliğe, %2,52’si üç çeşit yetersizliğe, %0,61’i dört çeşit yetersizliğe, %0,21’i ise beş çeşit yetersizliğe sahiptir.

Çok engelli bireyler, birbirlerinden farklı yetersizlik türlerinden etkilendikleri ve etkilenme dereceleri çok farklılık gösterdiği için bu bireylerin genel özelliklerinden bahsetmek zordur. Aşağıda problem yaşadıkları bazı temel alanlar yer almaktadır (Şafak, 2012): 

1. Öğrenme hızları yavaştır. 

2. Öğrenilenleri genelleme ve sürdürmede güçlük yaşarlar. 

3. Genellikle ciddi iletişim sorunları vardır. 

4. Davranış ve sosyal becerilerde güçlük yaşarlar. 

5. Dikkat sürelerinde ve dikkat için ipuçlarını anlamada güçlük yaşarlar. 

6. Gözlemler yoluyla ve rastlantısal öğrenmede güçlükleri vardır. 

7. Kendi davranışlarını yönetme ve kontrol etmede, onları değerlendirmede ve kendini pekiştirmede güçlükleri vardır. 

8. Fiziksel sorunlarına eşlik eden motor gelişim sorunları vardır.

Görme engelli olup normal gelişim gösteren bir birey Braille alfabesi gibi bazı alternatif teknikler kullanarak akranlarının öğrendiği şeyleri öğrenebilir ancak görme engeline ek olarak zihinsel engelli olan bireyde öğrenme daha yavaştır. Dolayısıyla eğitilebilir düzeyde zihin engeline sahip görme engelli bireylere Braille alfabesi kesinlikle öğretilmelidir.

Doğum Öncesi Engel Nedenler; 

• Çeşitli kromozomal nedenler 

• Akraba evliliği 

• Hamilelik süresince yetersiz beslenme 

• Soy geçmişinde kalıtımsal hastalık olması 

• Hamilelik yaşının (çok küçük ya da büyük) uygun olmaması 

• Hamilelikte doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanılması 

• Hamilelikte annenin sigara, alkol, uyuşturucu kullanması 

• Hamilelikte iyonize röntgen ışınlarına maruz kalınması 

• Ana baba arasındaki kan uyuşmazlığı 

• Hamilelikte ateşli, bulaşıcı hastalık geçirme 

• Hamilelikte kaza geçirilmesi veya travmaya maruz kalınması 

• Hamilelikte aşırı stres veya zehirlenmeye maruz kalınması 

• Hamilelikte sağlık kontrollerinin ve yapılması gereken testlerin yaptırılmaması 

• Hamilelikte gereken vitamin ve minerallerin eksikliği 

• Annenin yüksek tansiyon, kalp veya şeker hastalığı gibi hastalıklarının bulunması 

• Fazla veya sık aralıkta hamile kalınması veya doğum yapılması

Doğum Anındaki Engel Nedenleri: 

• Doğumda bebeğin oksijensiz kalması
• Doğumun erken veya güç olması 

• Bebeğin düşük doğum ağırlığında doğması 

• Doğumda bebeğin travma geçirmesi 

• Doğumun sağlık kuruluşunda, sağlık personeli tarafından gerçekleştirilmemesi