ÇOKLU ENGELLİLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 17

Doğum Öncesi Engel Nedenler;

Çeşitli kromozomal nedenler

Akraba evliliği

Hamilelik süresince yetersiz beslenme

Soy geçmişinde kalıtımsal hastalık olması

Hamilelik yaşının (çok küçük ya da büyük) uygun olmaması

Hamilelikte doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanılması

Hamilelikte annenin sigara, alkol, uyuşturucu kullanması

Hamilelikte iyonize röntgen ışınlarına maruz kalınması

Ana baba arasındaki kan uyuşmazlığı

Hamilelikte ateşli, bulaşıcı hastalık geçirme

Hamilelikte kaza geçirilmesi veya travmaya maruz kalınması

Hamilelikte aşırı stres veya zehirlenmeye maruz kalınması

Hamilelikte sağlık kontrollerinin ve yapılması gereken testlerin yaptırılmaması

Hamilelikte gereken vitamin ve minerallerin eksikliği

Annenin yüksek tansiyon, kalp veya şeker hastalığı gibi hastalıklarının bulunması

Fazla veya sık aralıkta hamile kalınması veya doğum yapılması

Doğru seçenek D'dir.

Doğum Anındaki Engel Nedenleri;

Doğumun erken veya güç olması

Bebeğin düşük doğum ağırlığında doğması

Doğumda bebeğin travma geçirmesi

Doğumun sağlık kuruluşunda, sağlık per- soneli tarafından gerçekleştirilmemesi

Doğru seçenek D'dir.

Doğum Sonrası Engel Nedenleri;

Bebeğin yetersiz beslenmesi

Bebeğin gerekli testlerinin ve sağlık kont- rollerinin yaptırılmaması

Bebeğin aşılarının düzenli olarak yaptırıl- maması

Ağır doğum sarılığı

Doğum sonrası bebeğin ağır ve ateşli hastalık geçirmesi

Ev, iş, trafik kazaları

Zehirlenme türleri

Doğal afetler

Ailenin ve çevrenin eğitimsizliği nedeniyleyanlış müdahalede bulunulması

Bireylerin ihmal ve istismar edilmesi

Doğru seçenek C'dir.

Çok engelli bireyler, birbirlerinden farklı yetersizlik türlerinden etkilendikleri ve etkilenme dereceleri çok farklılık gösterdiği için bu bireylerin genel özelliklerinden bahsetmek zordur. Aşağıda problem yaşadıkları bazı temel alanlar yer almaktadır:

Öğrenme hızları yavaştır.

Öğrenilenleri genelleme ve sürdürmede güçlük yaşarlar.

Genellikle ciddi iletişim sorunları vardır.

Davranış ve sosyal becerilerde güçlük yaşarlar.

Dikkat sürelerinde ve dikkat için ipuçlarını anlamada güçlük yaşarlar.

Gözlemler yoluyla ve rastlantısal öğrenmede güçlükleri vardır.

Kendi davranışlarını yönetme ve kontrol etmede, onları değerlendirmede ve kendini pekiştirmede güçlükleri vardır.

Fiziksel sorunlarına eşlik eden motor gelişim sorunları vardır.

Doğru seçenek A'dır.

Zihin ve işitme yetersizliği olan çoklu engelli bir çocuğun işitme ile birlikte hafıza süreçlerinde de problemler yaşadığı ifade edilebilir. Doğru seçenek E'dir.

Görme engelli bir çok birey zihin engeli tanısı almadığı gibi zihin engeli tanısı alan bir çok bireyin de kavrama süreçlerinde problemler yaşadığı bilinmektedir. Ancak görme ve zihin engelli bir çocuğun eğitiminde işitsel destekli eğitim sunumu önemlidir. Doğru seçenek B'dir.

Kavrama ve anlama problemleri yaşayan zihin engelli bir çocuğun bu engeline ek olarak fiziksel engellilik durumu olması durumunda seçeneklerden A'da yer alan etkinliği gerçekleştirmesi daha zordur. Doğru seçenek A'dır.

Serebral palsi, spina bifida ve kas bozukluğu genellikle fiziksel engele ek olarak görme engelinin bulunduğu durumlardır (American Foundation for the Blind, 2018). Doğru seçenek B'dir.

Görme ve işitme engellilik görülme olasılığı düşük ve kendi içerisinde çok değişkenlik
gösteren bir engel durumudur. Bir bireyin görme ve işitme engelli olarak değerlendirilebilmesi için ciddi iletişim ve gelişim problemleri yaşamasının yanı sıra, farklı ortam ve eğitim uyarlamalarına ihtiyaç duyması gerekmektedir. Ancak engel durumunun düzeyi bireyden bireye farklılık göstermektedir. Bir kısmı çok kısıtlı düzeyde duyabilir ya da işitebilirken büyük bir kısmında bu engellerine ek olarak
fiziksel, tıbbi ve/veya bilişsel sorunlar görülebilmektedir. Görme ve işitme engelli bireylerin %90’ı bir ya da birden fazla ek engele ya da sağlık problemine sahip olduğu için çoğu zaman görme ve işitme engelli yerine çoklu engelli olarak adlandırılmaktadırlar. Görme ve işitme engelli bireyler yalnızca görme ya da yalnızca işitme engeli olan bireylerden farklı eğitim yöntemlerine gereksinim duyarlar (Killoran, 2007). Özellikle görme ve işitme engellilik durumu doğuştan olduğunda doğal öğrenme ve iletişimfırsatları, ileri düzeyde sınırlı olmaktadır (Killoran, 2007; Reimer & Siemonsma-Boom, 2013). Görme ve işitmeengellilik erken doğum ya da çeşitli doğum komplikasyonlarına bağlı oluşabileceği gibi başka birçok sebebe de sahip olabilir. Çocukluk ve ergenlik döneminde menenjit, beyin zedelenmesi ya da kalıtıma bağlı olarak dha gelişebilir (Killoran, 2007). Amerika’da ve diğer ülkelerde uzmanlar engel düzeyi ağır görme ve işitme engelli bireylerin sayılarının arttığını ifade etmektedirler. Bu durum tıptaki ilerlemelere bağlı olarak erken doğan ve sağlık problemleri ciddi olan bebeklerin hayatta kalma oranlarının artmasından kaynaklanmaktadır. 

Doğru seçenek A'dır.

Epilepsi, beyinde hızlı ve bozulmuş elektrokimyasal ateşleme sonucu davranış ve bilinç işlevlerinde, duyusal ve motor işlevlerde ani ve beklenmedik değişikliklerdir. Epilepsi için risk oluşturan durumlar genetik yatkınlık, doğum öncesi, doğum sırası ve sonrası çeşitli faktörlerdir (enfeksiyon, kafa travması, toksik maddelere maruz kalma, oksijen yetmezliği vb.). Epilepsi, şiddetli ve çoklu yetersizliği olan bireylerde oldukça yaygın olup genel popülasyondan otuz kat daha sık görülmektedir

Görme kaybı olan bireylere az aydınlatma yerine net bir ışık kaynağı ile yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Parlayan veya göz alıcı aydınlatma yeterli aydınlatma anlamına gelmemektedir. Örneğin metal veya parlak yüzeyler parlamaya yol açarak görme kaybını artırır.

İşitme bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken orta hızda bir tempoyla ve yeterli bir tonda ve bağırmadan ifadeler oluşturulmalıdır. İfadelerin anlaşılıp anlaşılmadığı çoklu yetersizliği olan bireylerin yüzü ve vücut dili izlenerek belirlenebilir. İfadelerin anlaşılmadığı ve muğlak yüz ve vücut dilinde kelimeler tekrarlanmalıdır.

Serebral palsili bireylerde kas tonus bozuklukları sonucu başın öne doğru düşmesi ağız kapamayı güçleştirmektedir. Aşırı salya üretimi genellikle ağzı kapatmada yaşanan güçlükler sonucu gerçekleşip aşırı salya bu kötü baş-boyun duruşu, dil hareketleri ve diş anormallikleriyle ilişkilidir. Bu sorunla mücadele için tedavi seçenekleri arasında fizyoterapi, cerrahi veya reçete edilen ilaçlar yer almaktadır. Dişlerde erozyon özellikle zihinsel yetersizliği olan bireylerde sıkça görülmektedir. Bu erozyon bakteri plağı, travma veya mekanik faktörlerle ilişkili olmayıp daha çok asit çözünmesinin kimyasal süreci sonucunda sert diş dokusunda geriye dönüşü olmayacak şekilde gerçekleşmesiyle ilişkilidir.

Yutma güçlüğünü yansıtan belirtiler arasında acil olanlar; zatürre, göğüs enfeksiyonu, tam tıkanıklık sonucu boğulma, her yemekte veya sıvı aldığında öksürme, ani kilo kaybı, vücut kitle indeksinin 15’in altına düşmesi, yeme ve içme becerilerinde ani değişiklikler ve yeme ve içme sırasında solunum güçlüğü yaşanmasıdır.

Beslenme sırasında çoklu yetersizliği olan bireylerin yutma sorunlarını yönetebilmek için bazı telafi edici stratejileri uygulamak yararlı olabilir. Bunlar;

• Güvenli yutmayı desteklemek üzere yetersizliği olan bireyde duruş değişiklikleri yapma

• Öğün zamanlarında fiziksel olarak bireyi destekleme

• Yiyeceklerin sertliğini ve kıvamını değiştirme

• İçilen sıvıları yoğunlaştırma

• Az ve sık yemek gibi öğün sürecini değiştirme

• Masa, sandalye yüksekliği, oturma açısı vb. konularda çevresel düzenleme yapma

• Çatal-kaşık gibi araçları kullanıcıya uygun olan biçimde değiştirme

Yukarıda sıralanan telafi edici yöntemleri sağlık ekibinden (dil-konuşma terapisti, hemşire, diyetisyen, fizyoterapist, ergoterapist) öğrenen ve bu yöntemleri uygulamaya özen gösteren bakım personelinin yeme ve içme hususunda sağlık ekibinin önerdiği talimatnameye riayet etmesi de beklenmektedir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin sağlığını ve psikososyal iyilik hâlini geliştirici unsurlardan bazıları aşağıda sıralanmaktadır: 

• Hareket ve egzersiz

• Hoşa giden aktiviteler

• Duyusal uyarımlar

• Sosyal etkileşim ve pozitif ilişki

• Seçim fırsatlarının oluşturulması

• Bakım personeli ve aile üyelerini destekleme.

Tüple beslenme uygulaması sırasında dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmakta, çoklu yetersizliği olan bireylerin yakın çevresindeki aile, bakım personeli ve diğer kişilerin bu hususlar konusunda bilgili olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar: 

• Bakım personeli hizmet verdiği kişinin ağız yoluyla mı tüple mi beslendiği konusunda bilgi sahibi olmalıdır.

• Tüple beslenme öncesi bakım personeli burun yoluyla yapılan beslenme için tüpün doğru yerde pozisyonlanıp pozisyonlanmadığını kontrol etmelidir.

• Tüple beslenmek için yetersizliği olan birey sırtüstü yatmaya devam edecekse en az 300 eğimle yatış pozisyonu değiştirilmelidir. Oturma pozisyonunda tüple beslenebilir.

• Tüple beslenme sırasında besin içeriği yavaş bir hızla bireye verilmelidir. Ancak tüple hızlı beslenmesi bazı istenmeyen yan etkilere yol açabilir. Örneğin kramp, ishal, mide bulantısı, kusma, reflü ve besin içeriğinin soluk borusuna ve akciğerlere kaçması.

• Tüpün yüksek yere yerleştirilmesi yerçekiminin etkisiyle besin içeriğinin akış hızını artırır. Daha yavaş hızda beslenme için yerçekimi etkisini azaltmak amacıyla daha alçak yere besin çantası asılmalıdır.

Sıvı kaybı durumunda çoklu yetersizliği olan bireyler akranları gibi bazı belirtiler sergileyebilir. Bunlar; koyu idrar, baş ağrısı, sık idrar yolu enfeksiyonu, hafif bilinç bulanıklığı, yorgunluk, idrarda azalma veya idrara çıkmamadır. Çoklu yetersizliği olan birey 24 saat hiç idrar çıkışı sağlamamış ise bu bir sıvı kaybı durumunu yansıtabilir ve bu nedenle doktora başvurulmalıdır.

Ülkemizde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde çoklu engellilik “birden fazla alanda yetersizlik” olarak ifade edilmiş ve “Birden fazla alanda görülen yetersizlik nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır.