COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN KULLANIM ALANLARI II

Isı Haritası; bir olayın büyüklüğünü iki boyutta renk olarak gösteren bir veri görselleştirme tekniğidir.

Salgın takibi, coğrafi bilgi sistemleri tarihçesinde kayda geçen ilk çalışmalardandır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri ve dönemin ürün özellikleri kategorizasyonu yapıldığında Coğrafi Bilgi Sistemleri tarihçesi içinde yer alan bölümler; Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde öncü dönem, Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde hükümet destekli deneysel dönem, Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde ticari dönem ve Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde kullanıcı hakimiyeti dönemidir.

Tarihsel olarak 1950’lerin ortasından 1970’lerin ortalarına kadar süren Coğrafi Bilgi Sistemleri tarihçesi içinde yer alan dönem Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde öncü dönemdir.

Avrupa’da Amerika’nın aksine çok sayıda haritalama kurumu mevcut olduğu Coğrafi Bilgi Sistemleri tarihçesi içinde yer alan dönem Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde hükümet destekli deneysel dönemdir.

Fotoğraflardan cismin geometrik özellikleri hakkında bilgi edinilmesine fotogrametri denir.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde büyük veri konsepti temel olarak hacim olarak büyük olma, hızlı olma, belirli bir şablona uyma zorunluğunun olmaması ve doğru olma özelliklerini gösterir.

Asgari düzeyde bir HADOOP ekosisteminde küme kaynak yönetimi ve iş zamanlama iskeleti olan yazılım Hadoop YARN’dır.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde nesnelerin internetinde ana bölümlerden biri olan toplanan verileri güvenli bir biçimde ilgili uygulamaya yönlendiren birim ağ katmanıdır.

Belli bir otorite olmadığı için hiçbir paydaş ağın özelliklerini kendi isteğine göre şekillendiremez olması blokzincir teknolojisinin güvenli temel özelliğidir.

Tarihte belki CBS konusunda görebileceğimiz ilk çalışma 1832 yılında Paris’te başlayan kolera salgını ısı haritasını yapan Charles Picquet’in çalışması olmuştur. Daha sonrasında kayda bir CBS çalışması olarak geçebilecek bir başka çalışma ise 1854 yılında John Snow’un, Picquet’in izinden giderek Londra’da başlayan kolera salgınının sıcak noktalarını, mülk sınırlarını, yolları ve su yollarını haritalaması ve bu yolla kolera salgınının sebebini bulup salgını bitirmesidir (McLeod, 2000). Günümüz Coğrafi Bilgi Sistemlerinin atası kabul edilebilecek ilk vektör tabanlı sistem 1963 yılında Roger Tomlinson tarafından yapılan Kanada Coğrafi Bilgi Sistemi’dir (Waters, 2018).

Coğrafi Bilgi Sistemleri tarihçesinin bu dönemi 1980’lerin başları ile sonları arasına denk düşmektedir. 1981 yılında Esri firması ilk ticari CBS yazılımı olan ARC/INFO yazılımını tanıtmıştır (ESRI, 2020). 1986 yılında ise PC’ler için olan PC ARC/INFO yazılımını tanıtmıştır. ARC/INFO yazılımının en önemli özelliklerinden biri konumsal ve öznitelik verilerini ayrı ayrı işleyebilmesidir (Waters, 2018).1988 yılında ise, Amerika Ulusal Bilimler Kurumu öncülüğünde birçok üniversitenin katılımı ile bir birlik kurulmuş ve bu birlik günümüzde dahi kullanılan CBS veri formatlarının standartları ve dijital haritaların standartları hakkında oldukça geniş çalışmalar ve yaygınlaştırma faaliyetleri yapmıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde kullanıcı hakimiyeti dönemi içinde gerçekleşen önemli olaylardan biri de Amerika Nüfus Sayım bürosunun Coğrafi Bilgi Sistemlerinin öncü döneminde kullanmaya başladığı DIME dosya sisteminden TIGER (Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing) dosya sistemine
geçmesidir (Mark et al., 1997).

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde öncü dönemdeki kavramsal gelişmelerin en önemlilerinden biri overlay yani “katman pastası” modelinin ortaya konmasıdır. Bu dönemde ortaya çıkan bir başka önemli kavram da Brian Berry tarafından ortaya konan coğrafi veri matrisidir (B. J. L. Berry, 1964).

Hükümet destekli dönemde CBS ile sıkça kullanılan bazı kavramlardan bahsetmek gereklidir. Bu kavramlar:
1. Yerölçümü: Genellikle yeryüzü üzerinde olduğu varsayılan 3 (üç) boyutlu noktalar ağı ile üç boyutlu
noktaların birbirlerine göre konum ve açılarının hesaplanması tekniğidir.
2. Uzaktan Algılama: Bir cisim hakkında o cisme fiziksel temas etmeden bilgi edinme yöntemidir.
3. Görüntü İşleme: Bir imge üzerinde uygulanan sinyal işleme yöntemleri ile o imge üzerinde bulunan özelliklerin bulunması yöntemidir.
4. Fotogrametri: Tarihte kullanılan ilk uzaktan algılama yöntemi olan fotogrametri fotoğraflardan cismin geometrik özellikleri hakkında bilgi edinilmesidir.
5. Bilgisayar Destekli Çizim ve Bilgisayar Destekli Haritalama (CAD/CAM): Bilgisayar teknolojilerini kullanarak çizim yapma ve haritalandırma olgusudur.
6. Otomatikleştirilmiş Haritacılık: Bilgisayar destekli cihazlar kullanarak harita oluşturma sürecidir.

Coğrafik Bilgi Sistemlerinde Kullanıcı Hakimiyeti Dönemi içerisinde CBS ile alakalı olarak sıkça kullanılan bazı kavramlara dikkat etmek gereklidir. Bunlar:
1. Kartografik Modelleme: Bir alanın birden fazla tematik katmanının üretildiği, işlendiği ve analiz edildiği süreci ifade etmektedir.
2. Harita Cebiri: CBS’de toplama, çıkarma vb. cebirsel işlemleri kullanarak benzer boyutlardaki iki veya daha fazla raster katmanının yeni bir raster katmanı oluşturmasına izin veren bir dizi işlemdir.
3. Geomatik: ISO/TC 211 standart serisinde “coğrafi verilerin veya coğrafi bilgilerin toplanması, dağıtılması, depolanması, analizi, işlenmesi, sunulmasıyla ilgili disiplin” olarak tanımlanır (ISO, 1994).

Kartografik Modelleme: Bir alanın birden fazla tematik katmanının üretildiği, işlendiği ve analiz edildiği süreci ifade etmektedir. "e" seçeneği doğru cevaptır.

Otomatikleştirilmiş Haritacılık: Bilgisayar destekli cihazlar kullanarak harita oluşturma sürecidir. 

Masaüstü Bilgisayarlarda Haritalama: Masaüstü bilgisayarlarla yapılan dijital haritalama fonksiyonlarının kullanımıdır.

Konumsal Sorgulama: CBS yazılımları kullanılarak yapılan konum ve öznitelik sorgularının bütünüdür.
Otomatikleştirilmiş Haritalama ve Tesis Yönetimi: Otomatikleştirilmiş haritalama ve haritalar üzerinde belirtilmiş tesislerin yönetimidir.

Harita Cebiri: CBS’de toplama, çıkarma vb. cebirsel işlemleri kullanarak benzer boyutlardaki iki veya daha fazla raster katmanının yeni bir raster katmanı oluşturmasına izin veren bir dizi işlemdir.

Yapay zekâ denildiğinde yapay zekâ kavramının çok çeşitli alt konuları bulunmakla beraber CBS ile en alakalı konular yapay sinir ağları ve bulanık
mantık konularıdır. Öte yandan Coğrafi Bilgi sistemlerinde verinin saklanması ve makul sürelerde işlenebilmesi için Büyük Veri konsepti ortaya konmuştur. Büyük verinin depolanması ve işlenmesinde kullanılan araç setlerinden biri HADOOP ekosistemidir.

DAG, DBFT, PBFT, LPos, PoET DPos, PoI, Poc, PoA, PoB gibi uygulamalar Konum kanıtında sıklıkla kullanılmaktadır.