COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN KULLANIM ALANLARI II

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) kavramı bünyesinde üç kelimeyi bulundurmaktadır: Coğrafya, bilgi ve sistem. Coğrafya yeryüzünde oluşan tüm süreçler ve özellikleri insan etkileşimi ile ilgilenir. Bilgi, coğrafi bilgi sisteminin kalbi durumundadır ve büyük oranda verinin saklanması ve analiz edilmesini kapsar. Sistem ise bilgisayar, veri ve insan arasındaki ilişkiler ağını sorular sorarak ve yeni yanıtlar keşfederek anlatan bir yapıdır (Ludwig and Audet, 2000:88). 

Şehir CBS’sinin özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir: 

1. Planlama: Çeşitli veri setlerini üst üste çakıştırarak anlam yükler. 

2. Yönetim: Çok fazla sayıdaki karşılıklı etkileşimi analiz eder. 

3. Veri: Şehir yapısındaki tüm verileri bir veri tabanında birleştirir. 

4. Organizasyon: Şehir içerisindeki faaliyetler arasında güçlü iş birliği ağı kurar. 

5. Gündelik yaşam: Hayatın içinde birçok sorunu çözmeye yardımcı olur. 

Coğrafi Bilgi Sistemleri kamuda özellikle merkezi yönetimlerin çok kriterli mekansal karar-destek süreçlerinde: Tapu kadastro bilgi sistemi, kent bilgi sistemi, belediye altyapı yönetimi, şehir planlama ve imar yönetimi, ulaşım, madencilik, ormancılık uygulamaları, acil durum yönetim sistemleri, tarımsal havza planlamaları, suç ve sağlık CBS analizleri alanlarında; özel sektör tarafından çevrim içi turizm atlasları, araç takip sistemleri, filo yönetim sistemleri, mekânsal müşteri/ pazar analizleri gibi alanlarda ve son savunma sanayinde ikmal, operasyonel planlama süreçlerinde mekânsal olayların tanımlanması, ileriye yönelik projeksiyon ve modellemelerinin yapılmasında etkin bir şekilde kullanılmaktadır.

Ulaşım planlama çalışmalarında coğrafi bilgi sistemleri sayesinde; 

a. Ulaşıma yönelik tüm altyapı ve üstyapı donanımlarının en iyi şekilde analiz edilebilmesi 

b. Tüm ulaşım projeleri için anlık bilgiye ulaşabilme ve güncelleme 

c. Ulaşım sistemini oluşturan tüm konumsal trafik ve ulaşım verilerinin bir veri tabanında depolanması ve analiz imkânı sunması 

d. Kent Coğrafi Bilgi Sistemi, adres numarataj sistemi, kent rehberi ve altyapı bilgi sistemi gibi sistemlerle entegre edilerek sorgulama ve analiz yapılabilme imkânı 

e. Trafik yoğunluk analizleri, rota analizleri ve CBS tabanlı tematik ve amaca yönelik analiz haritalarının oluşturulabilmesi

f. Karayollarının trafik işaretleri, lambaları, tüneller, köprüler, kaldırımlar ve birçok ulaşım envanterinin akıllı harita ortamına taşınmasında 

g. Kara yollarının planlanmasında, yol güvenlik analizlerinde, trafik yoğunluğunun azaltılarak akıllı ulaşım sistemlerinin kurulmasında ve etkili bir biçimde yönetilmesinde 

h. Filo yönetimi, araç takip sistemleri ve güzergâh analizlerinde 

i. Deniz ve demir yolu ulaşımının planlanmasında 

j. Toplu ulaşım sistemlerinin yönetilmesi, planlanması ve bu durumlara yönelik yatırımlara yön verilmesinde CBS son derece etkin rol oynamaktadır. 

Adres Kayıt Sistemi (AKS)’nin hayata geçirilmesi ile birlikte; 

a. Nüfus sayımlarının evden yapılma zorunluluğu ortadan kalkmıştır. 

b. Adres verilerinin tek merkezden standartlara uygun bir şekilde yönetilmesi ve paylaşılması sağlanmıştır. 

c. Yerleşim yeri bazında güncel nüfusun nitelik ve niceliklerine ilişkin güvenilir istatistiklerin üretilmesi sağlanmıştır. 

d. Adres kayıtlarının doğru tutulmamasından, yanlış adres beyan edilmesinden, bilgi kirliliğinden ya da adres bileşenlerinin çok sık değişmesi sonucu ortaya çıkan adres karmaşası yüzünden oluşan ekonomik kayıplar önlenmiştir. 

e. Seçmen kütüklerinin oluşturulması ve güncelleştirilmesindeki ek maliyet yükü ortadan kalkmıştır. 

f. Sağlık, eğitim, vb. kamu hizmetleri sistem üzerinde tutulan veriler kullanılarak zaman ve maliyet efektif bir şekilde planlanmaya ve uygulanmaya başlanmıştır. 

g. Tahsilatlar için gönderilen tebligatların ilgilisine adres eksikliği nedeniyle geç ulaşması ya da hiç ulaşmamasından kaynaklanan gelir kaybı ve kaçaklar önlenerek vergi gelirlerinin artırılması sağlanmıştır. 

h. Kent bilgi sistemlerinin altyapısında kullanılması sağlanmıştır. 

i. Kamu yatırımlarının planlanması ve uygulanması gerçek veriler ışığında olacağından kayıp ve kaçaklar önlenmiştir (NVİ, 2020). 

Oluşturulan engelli yoğunluk haritaları ile engellilerin yoğun olduğu bölgelerde özel parklar oluşturulabilir, engelli ulaşım hatları yapılabilir, engellilere yönelik birçok çeşit faaliyet planlanabilir. 

Bu çalışmanın hayata geçirilmesindeki temel bileşenler aşağıdaki gibidir; 

a. İmar planları 

b. Numarataj bilgileri 

c. Kadastro ve mülkiyet bilgileri 

d. Yapım projelerine ait mimari projeler 

e. Güncel ve yüksek çözünürlükte ortofotolar 

f. Kent mobilyaları 

g. Hizmet alanları bunlardan bazılarıdır. 

Adres bileşenleri: Numaralama işlemlerinde kullanılan unsurlardan; posta kodları, il, ilçe, bucak, köy ve mezra isimleri, mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak isimleri ile sabit tanıtım numarası ve bina numarası gibi adres verileri ile tanımlanan coğrafi konum, kişisel ve kurumsal adres bilgisine ulaşmak için gerekli olan bilgileri ifade eder (Adres Kayıt Sistemi, 2020). 

Taşınmaz yönetim bileşenleri; belediye tapu bilgileri, mülkiyet geometrileri, idari sınırlar, kiracı veya ecrimisil kişi bilgileri, taşınmaz fotoğrafları, kiralama başlangıç ve bitiş tarihlerinden oluşmaktadır. 

Park ve bahçe hizmetlerinde coğrafi bilgi sistemleri kullanımının belediyelere faydaları; 

a. Çalışılacak alanın belirlenmesi ve haritalanması 

b. Çalışma alanı hesabı ve haritalarının çıkarılması 

c. Analiz edilebilir ve sorgulanabilir veri setlerinin oluşturulması 

d. Belediye içindeki tüm coğrafi veriler ile entegrasyon ve analiz imkânı 

e. Çalışma ve uygulamalara esas uygun yer seçimi 

f. Çalışma alanlarının envanter listesinin ve haritalarına anlık olarak ulaşabilme 

g. İhale hazırlık süreçlerinde anında ölçüm imkânı sunma 

h. Günlük rutin işler için CBS’ye göre personel dağılımı yaparak karar vermeye yardımcı olma 

i. Personel yapılanması ve çalışma bölgelerinin sorumlu personellerini sisteme entegre etme gibi birçok faydası vardır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, kent sorunlarını ve kent karmaşasını çözmeye çalışır. Mekânsal sorunların çözümü için tasarlanmış; mekânla ilgili verilerin toplanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesi için kullanılan donanım, yazılım, veri ve yöntemler bütünüdür. Kısaca yalnızca ham veri bulunmaz.

Şehir CBS’sinin özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir: 1. Planlama: Çeşitli veri setlerini üst üste çakıştırarak anlam yükler. 2. Yönetim: Çok fazla sayıdaki karşılıklı etkileşimi analiz eder.  3. Veri: Şehir yapısındaki tüm verileri bir veri tabanında birleştirir.  4. Organizasyon: Şehir içerisindeki faaliyetler arasında güçlü iş birliği ağı kurar. 5. Gündelik yaşam: Hayatın içinde birçok sorunu çözmeye yardımcı olur.

Şehir, tarımsal olmayan üretimin yapıldığı ve tüm üretimin denetlendiği, dağıtımın kontrol edildiği, belirli teknolojinin beraberinde getirdiği büyüklük, yoğunluk, farklılaşma ve bütünleşme düzeylerine varmış yerleşme türüdür.

Akıllı şehir; mevcut tüm bilgilerin birlikte ele alınması ve kullanımı ile şehir faaliyetlerinin daha iyi anlaşılması, kontrol edilmesi ve sınırlı kaynağın etkin kullanılmasıdır.  Akıllı bir şehir yapısının kurulması için mekâna dayalı tüm verilerin sistemli varlığı gerekmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri bu aşamada akıllı şehirlerin altyapısının kurulması aşamasında önemli role sahiptir.

CBS, kamu ve özel sektör tarafından kullanımı giderek artmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri kamuda özellikle merkezi yönetimlerin çok kriterli mekansal karar-destek süreçlerinde: Tapu kadastro bilgi sistemi, kent bilgi sistemi, belediye altyapı yönetimi, şehir planlama ve imar yönetimi, ulaşım, madencilik, ormancılık uygulamaları, acil durum yönetim sistemleri, tarımsal havza planlamaları, suç ve sağlık CBS analizleri alanlarında; Özel sektör tarafından çevrim içi turizm atlasları, araç takip sistemleri, filo yönetim sistemleri, mekânsal müşteri/pazar analizleri gibi alanlarda ve son savunma sanayinde ikmal, operasyonel planlama süreçlerinde mekânsal olayların tanımlanması, ileriye yönelik projeksiyon ve modellemelerinin yapılmasında etkin bir şekilde kullanılmaktadır.

Şehirsel su yönetimi, önemli sorunlardan biri olan kayıp kaçak kullanımının engellenmesi, abonelerin konumsal bazlı su tüketimlerinin tespit edilebilmesi, mutlak koruma havzalarındaki veya içme suyu havzalarındaki kaynaklardan numuneler alınarak saha çalışmalarının gerçekleştirilmesi, arıza tespit çalışmalarının daha kolay hâle gelmesi, altyapıya yönelik planlama ve çalışmalar organize edilirken yine sistem karar vericilere önemli ölçüde yardımcı olmaktadır.

Ulaşım planlama çalışmalarında, ulaşıma yönelik tüm altyapı ve üstyapı donanımlarının en iyi şekilde analiz edilebilmesi, tüm ulaşım projeleri için anlık bilgiye ulaşabilme ve güncelleme, ulaşım sistemini oluşturan tüm konumsal trafik ve ulaşım verilerinin bir veri tabanında depolanması ve analiz imkânı sunması, trafik yoğunluk analizleri ve  rota analizlerine yönelik analiz haritalarının oluşturulabilmesinde etkin rol oynar.

Numarataj işlemleri yapılacak olan bir yapının mimari projesi ilçe belediyesinin imar müdürlüğüne gelir. Mimari proje ruhsat servisine gitmeden önce numrataj birimine getirilir. Belediye kent bilgi sistemi sayesinde ada, parsel, mahalle, cadde sokak bileşenleri kullanılarak harita üzerinden konum tespiti yapılır. Yetkili numarataj personeli, AKS girerek mimari projedeki bağımsız bölümler ve dış kapı numarasını belediye harita veri tabanına göre sistemden seçerek oluşturur. Mimari projede yapılacak binaya tanımlanan adres, mimari projenin ilgili kısmına yazılarak ruhsat bölümüne gönderilir. Tüm yasal harçlar ve resmi işlemler artık bu adres üzerinden yürütülmeye başlanır. Yapı ruhsat işlemleri bu süreçten sonra başlamış olur. Yapı tamamlandıktan sonra bu yapıya en başta verilen kapı numara levhası montajı yapılır. Eğer yeni yapılan bölgede sokak tabelası yok ise adres ve numarataj yönetmeliği esaslarınca cadde, sokak, bulvar, meydan (CSBM) tabelası da montaj ettirilir.

Adres Kayıt Sistemi (AKS); Vatandaşları ve Türkiye’de yaşayan yerleşik yabancıların yerleşim yeri ve diğer adres bilgilerinin elektronik ortamda merkezi bir yapı içerisinde güncel olarak tutulması ve adres konusundaki dağınıklığa son verilmesini sağlayan bir e-devlet projesidir.

Park ve bahçe hizmetlerinde coğrafi bilgi sistemleri kullanımının belediyelere birçok faydası vardır. Bunlar: a. Çalışılacak alanın belirlenmesi ve haritalanması b. Çalışma alanı hesabı ve haritalarının çıkarılması c. Analiz edilebilir ve sorgulanabilir veri setlerinin oluşturulması d. Belediye içindeki tüm coğrafi veriler ile entegrasyon ve analiz imkânı e. Çalışma ve uygulamalara esas uygun yer seçimi f. Çalışma alanlarının envanter listesinin ve haritalarına anlık olarak ulaşabilme g. İhale hazırlık süreçlerinde anında ölçüm imkânı sunma h. Günlük rutin işler için CBS’ye göre personel dağılımı yaparak karar vermeye yardımcı olma i. Personel yapılanması ve çalışma bölgelerinin sorumlu personellerini sisteme entegre etme.