Eğitimde Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanımı

Öğretmenlerin okul ortamında belli bir program ve plan çerçevesinde öğrencilere verdiği eğitimdir. Eğitim sonunda öğrenciler değerlendirmeye alınarak gösterdikleri ilerlemeler kayıt edilir.

Öğrenim çağı nüfusuna dönük örgütlenme olup bunun dışında kalan nüfusun eğitim gereksinimi ise yaygın yaygın eğitim örgütlenmesiyle karşılanmaktadır. Örgün eğitim, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında, belli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireyler için yapılan düzenli eğitimdir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yüksek öğretim kurumlarını kapsamaktadır.

Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden birinden ayrılmış olan bireylere ilgi ve gereksinim duydukları alanda örgün eğitim yanında veya dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümün olarak tanımlanabilir.

Bireylerin her an her yerde karşılaşabilecek oldukları bilgileri öğrenmelerine dayalı olan, bu öğrenmeler sonucunda değerlendirilmeye tabi tutulmadıkları ve belli bir sınırlılığı olmayan eğitim türüdür.

Geçmişte; bilginin değişmezliği ve kesinliği kabul edilir, eğitim bilgi yüklemek amacıyla verilir, öğrenme bilginin aktarılmasıyla gerçekleştirilir, eğitim öğretmen merkezlidir, ezbere dayalıdır, öğrenci edilgendir, değişmeyen toplumsam değerleri aktarma yoluyla bireyler yaşama hazırlanır, konu ve öğretmen merkezli anlayış söz konudur, klasik eserler, efsane ve hikayelerin yorumu önemlidir, akıllı üstün zekalı, elit, seçkin bireyler yetiştirme amacı taşır, öğretmen her şeyi bilir, öğrenci ise koşulsuz öğretmene itaat eder, katı disiplin anlayışı hakimdir, öğrenme zor bir süreçtir ve herkes başarılı olamaz, eğitim yaşama hazırlık sürecidir ve süreçte öğrenci vardır. Günümüzde ise, bilginin değişkenliği kabul edilir, bilgi gelecekte kullanmak için edinilir, öğrenme aktif katılımla geçekleşir, öğrenci merkezlidir, eğitim araştırmaya ve sorgulamaya dayanır, öğrenci aktiftir, değişime uyum sağlanır, öğrencinin bireysel gelişimi ve sorun çözme kapasitesinin geliştirilmesi söz konusudur, bugün ve gelecek ihmal edilmemelidir, tüm bireyleri kapasiteleri ölçüsünde geliştirme, herkesin öğrenebileceğine olan inanç esastır, öğretmen, öğrenci öğrenmelerini yönlendirir ve öğrencilerle birlikte öğrenir, demokrasi hakimdir – fiziksel ve psikolojik şiddete yer yoktur, bireyler kapasiteleri ölçüsünde sürekli eğitilir, eğitim yaşamın bir parçasıdır ve insan vardır.

Öğrenci odaklı eğitimin genel özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Eğitim içeriği öğrenci ilgilerine göre düzenlenir.
• Öğretimde problem çözme yöntemi esas alınır.
• Eğitimin içeriği yaşamdan kopuk değil, aksine yaşamın kendisidir.
• Öğretmenin görevi, rehberlik etmektir.
• Eğitimde demokratik ve insan haklarını ön plana çıkaran bir anlayış benimsenir.
• Dayak ve sindirme ile disipline etme anlayışı yerine, öğrencilerde kendi kendini kontrol etme (öz­denetim) yeterliği geliştirmek amaçlanır.

Öğrenci merkezli eğitim yaklaşımıyla öğrencilerde şu alanlarda gelişmeler hedeflenir:

• Mesaj uyandırma ve planlama
• Araştırma ve keşfetme
• Çözümleme ve derinleştirme
• Paylaşma ve yaşantıya uygulama

Geleneksel eğitimde; sınıf içi etkinlikler öğreticidir, öğretmen bilgi verici öğrenci dinleyicidir, dersler bilgi ağırlıklıdır, bilgi kazanımı ve hatırlama ve ezber bilginin birikmesine dayalıdır, başarı göstergesi zamana ve miktara göredir, ölçme ve değerlendirme genel ve normlara göredir, teknoloji kullanımı tekrar ve uygulamaya yöneliktir. Öğrenci merkezli eğitimde ise; sınıftaki etkinlikler etkileşimlidir, öğretmen katılımcı, teşvik edici ve güdüleyicidir, dersler ilişkiler ve iletişim ağırlıklıdır, bilgi kazanımı sorgulama ve buluşa dayalıdır, başarı göstergesi sürece, performans ve niteliğe göredir, ölçme ve değerlendirme bireysel ölçütler ve gelişime göredir ve teknoloji kullanımı iletişim, katılım ve bilgiye yöneliktir.

Geleneksel sınıfın özellikleri şöyle açıklanabilir:

• Öğretim programı temel becerileri vurgular ve parçalardan bütüne doğru ilerler.
• Öğretim programına katı şekilde bağlılık önemlidir.
• Temel materyal ders ve çalışma kitaplarıdır.
• Öğrenme tekrara dayalıdır.
• Öğretmenler öğrencilere bilgi sunarlar, öğrenciler bilginin alıcısıdırlar.
• Öğretmenin işlevi talimat vermek ve otoriteyi sağlamaktır.
• Değerlendirme testlere ve doğru cevaplara dayalıdır.
• Bilgi durağan olarak görülür.
• Öğrenciler tek çalışırlar.

Yapılandırmacı sınıfın özellikleri şöyle açıklanabilir:

• Öğretim programı önemli kavramları vur­gular ve bütünden parçalara doğru ilerler.
• Öğrencilerin ilgi ve sorunlarına önem verilir.
• Temel materyal birincil bilgi kaynakları ve öğrenci materyalleridir.
• Öğrenme etkileşimlidir, öğrencilerin ön bil­gileri üzerine kurulur.
• Öğretmen öğrencilerle diyalog kurar, öğ­rencilerin kendi bilgilerini yapılandırmala­rına yardımcı olur.
• Öğretmenin işlevi tartışma ve etkileşimi sağlamaktır.
• Değerlendirme testlere ek olarak öğrenci ça­lışmalarını, gözlemlerini, bakış açılarını da içerir. Ürün kadar süreç de önemlidir.
• Bilginin deneyimlerle değiştiği ve devingen olduğu kabul edilir.
• Grup çalışmaları esastır.

Yapılandırmacı öğretimle öğrencilere üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılması hedeflenir.

GISAS Projesi ortaöğretimde CBS yazılımlarının eğitim amacıyla kullanıldığı Avrupa’daki ilk büyük proje olma özelliğini taşımaktadır.

Eğitimde coğrafi bilgi sisteminin daha fazla kullanılabilmesi için aşağıda sıralananların dikkate alınması önerilebilir.

• Eğitimciler neyi, niçin yaptığını daha geniş alanlara ve etkili bir şekilde duyurmalıdır. Böylece toplumun her kesiminin coğrafi bilgi sisteminin eğitimdeki potansiyel faydalarının farkına varması, bu potansiyelin gerçekleşmesi için gerekli çalışmaları yapması sağlanabilir.
• Ortaöğretim kurumlarında coğrafi bilgi sistemi kullanımını artırmak için gerek öğretmenlerin yetiştirilmesi gerekse öğretim programlarının hazırlanması konularında Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurumlarının aktif bir rol üstlenmesi gerekmektedir.
• Coğrafi bilgi sistemini daha iyi tanıtabilmek için yüz yüze ve/veya web tabanlı eğitim programları düzenlenmelidir.
• Coğrafi bilgi sistemini kullanımını takip eden, destekleyen, eğitim imkânlarını genişletmeye çalışan CBS merke­zi kurulabilir, hatta bu merkez uluslararası düzeyde çalışabilir.
• Teknoloji kullanımını etkileyen önemli faktörlerden biri olan ekonomi düşünülmeli, toplumun alım gücü dikkate alınarak coğrafi bilgi sistemi teknolojisine erişimin maliyeti azaltılmalı, bunun için coğrafi bilgi sistemi teknolojilerine eğitim amaçlı erişimin ya ücretsiz ya da makul fiyatlarla olması sağlanmalıdır.
• Öğrenci merkezli eğitim-öğretim stratejileri daha fazla araştırılarak derslerde coğrafi bilgi sistemi teknolojilerinin kullanımı artırılmalıdır.
• Derslerde coğrafi bilgi sistemi kullanılmasına engel olan teknolojik alt yapı eksiklikleri giderilmelidir.
• Bireylerin günlük hayatta da rahatlıkla kullanabilecekleri web tabanlı coğrafi bilgi sistemini derslerde daha yaygın kullanılmalıdır.
• Teknoloji ile öğrenmek ve öğretmek eğitim-öğretim stratejileri arasına yer almalıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemi Eğitim Aşamaları Primati’nde dört aşama yer alır. Bunlar;

Coğrafi Bilgi Sistemi ile Araştırmak:  Verileri ve veri setlerini öğrencilerin kendilerinin oluşturarak, bunların yardımıyla coğrafi bilgi sisteminde çalıştıkları ve yeni bir ürün ortaya koydukları derslere dayanır.

Coğrafi Bilgi Sistemi ile Araştırmak:  Öğrencilerin öğretmen rehberliğinde coğrafi konunun öğrenimini coğrafi bilgi sisteminde gerçekleştirmeleri, onlara verilen bir veri tabanını kullanarak CBS yardımıyla o konuyu öğrenmeleridir.

Coğrafi Bilgi Sistemi ile Öğretmek:  Büyük ölçüde öğretmen merkezli olarak, mesela bir projektörün yardımıyla öğretmenin coğrafi bilgi sistemi kullanarak bir coğrafi konuyu öğretmesi veya tartışmasıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemini Öğretmek: Öğretmenin coğrafi bilgi sisteminin  ne olduğu, nasıl çalıştığı, ne gibi yararları olduğu ve nerelerde kullanıldığı hakkında eğitim vermesidir

Türkiye’de eğitim sisteminde coğrafi bilgi sisteminden yeterince faydalanılamamasının nedenleri şöyle açıklanmaktadır:

• Okulların teknik alt yapısının yetersiz oluşu
• Veri teminindeki zorluklar
• Coğrafi bilgi sistemini derslerde kullanılabilecek yeterli öğretmen olmayışı
• Ortaöğretimdeki coğrafya derslerinin az sayıda oluşu
• Öğreticilerin coğrafi bilgi sistemi kullanımı konusunda bilgi ve beceri eksikliği
• Coğrafi bilgi sistemi tabanlı oluşturulmuş eğitim materyali azlığı

Eğitim sisteminde coğrafi bilgi sistemini kullanmanın faydaları şöyle özetlenebilir.

• Öğrenci merkezli öğrenmeyi kolaylaştırır.
• Uzamsal düşünmeyi ve öğrenme becerisini gelişmesini sağlar.
• Farklı öğrenme stratejilerinde kullanılabilir.
• Öğrencilerin sosyal öğrenme gerçekleştirmesine katkıda bulunur.
• Yerel projeler hakkında yapılan çalışmalar, gerçek yaşantıda karşılaşılacak sorunlarda gerçekçi öğrenme tecrübesi kazanımını sağlar.
• Öğrenmenin disiplinler arası bir boyut kazanmasıyla kalıcı olmasını sağlar.
• Coğrafi bilgi sistemi kullanımı öğrencilerin teknoloji becerilerinde gelişme sağlar.
• Mekânsal öğrenmede bilgi ve becerilerin gelişimine katkıda bulunur.
• Öğrencilerin derste yüksek motivasyon göstermesini sağlar.
• Öğrencilerin araştırma becerilerini kullanmalarını artırır.

Eğitimin planlanmasında coğrafi bilgi sistemleri sıralanan amaçlarla kullanılabilir:

• Coğrafi bilgi sistemi bir araç olması nedeniyle, bu sistemin kurulması karar destek sistemi işlevini yerine getireceği anlamına gelmemektedir. Doğru değişkenler, doğru veriler ve doğru analizlerin yapılması durumunda doğru sonuçlar, karar almada yol gösterici sonuçları sunacaktır. Aksi takdirde kamuya yük olmaktan öteye gitmeyecektir.
• Verilerin MEBBİS’ten alınarak ham hâlde sunulması ve kullanılması bazı durumlarda yanıltıcı olacaktır. Bu nedenle hem ham verilerin görülebileceği hem de standardize edilmiş verilerin görülebileceği algoritmaların hazırlanması uygun olur. Örneğin ülke genelinde dağıtımı yapılan bilgisayar, tablet gibi teknolojik cihazların dağıtım sayıları istenirse ham veriler kullanılabilir. Ancak öğrencilere ulaştırılan teknolojik yatırımların yeterliliği istenirse bu durumda standardize etmek gerekir.
• Bina, derslik, spor salonu gibi fiziksel alanların planlanmasında nüfus öngörülerinden yola çıkılması daha etkili olacaktır. 10 yıllık nüfus öngörüsüne dayalı olarak gerekirse bina inşa etmek yerine bina kiralama gibi geçici çözümlerle mevcut durum iyileştirilebilir.
• Planlama yaparken kırsal alanlar ve şehir alanlarının koşullarının birbirinden farklı olduğu dikkate alınmalıdır. Ulaşım, iklim, mevsimlik tarım işçiliği, taşımalı eğitim gibi pek çok unsur eğitim sürecinde etkili olmaktadır. Bunlar da veri tabanına işlenecek doğru özniteliklerle çözülebilir.
• Öğretmen ihtiyacı MEB’in IKOP çalışmasından yararlanılarak ve CBS ile bütünleş­tirilerek çözümlenebilir. YÖK’ün Eğitim Fakültelerinin yapılandırılması çalışmaları için de yol gösterici olacaktır.
• Öğrenci başarıları ve başarı ile ilgili diğer değişkenler de bu sistem ile takip edilebilir ve ülke genelinde durum kıyaslamalarla değerlendirilebilir.
• Öğrencilerin hatta öğretmenlerin okullara atanmaları ile ilgili tampon bölge analiz­lerinin yapılması bu konudaki tartışmaları azaltabilecektir.
• Okul binaları ve dersliklerin planlaması yapılırken de bir okuldaki ve bir derslikteki öğ­renci sayısı önem arz etmektedir. Erişimde de eşitliği sağlamak için coğrafi bilgi sistemlerinden faydalanılabilir.

Coğrafi Bili Sisteminin kullanımına ilişkin amaçların yerine getirilebilmesi ve etkin bir şekilde kullanılabilmesi için yetkilendirme aşağıda açıklandığı gibi olmalıdır.

• Bakan, müsteşar ve müsteşar yardımcıları tüm ülkeyi ve tüm verileri
• Genel müdürler ve yardımcıları tüm ülkede kendileri ile ilgili verileri
• İl Milli Eğitim Müdürlükleri ise sadece kendi illerine ait tüm verileri görebilecek şekilde yetkilendirilebilir.
• Sistemin sahibi MEB’in en üst düzey yetkilileri ve karar alma mercileri olması güncel veriye ulaşılması ve kullanılmasını sağlayacaktır.
• Bakanlık üst düzey yöneticilerinin kullanacağı düşünülerek istenen sorgulara tek tuşla ulaşabilmeyi sağlayacak arayüzler hazırlanmalıdır.

 Mekânsal istatistikler ve mekânsal analiz, coğrafi bilgi sisteminin temel bir bileşenidir ve mekânsal kalıpları veya mekânsal ilişkileri açıklamak için kullanılırlar.

Okul yerlerinin planlanmasında coğrafi bilgi sisteminin kullanılarak karar verilmesinin yararları şöyle sıralanabilir.

• “MEB de verimlilik en üst düzeye ulaşabilir
• Okullar ülke gereksinimlerine ve gelecekteki nüfus gelişimine göre inşa edilebilir
• Donanım ülke geneline eşit dağıtılarak alt yapı ve donanımda fırsat eşitliği sağlanabilir
• Okul gereksiniminin olmadığı yerlere yatırım yapılması engellenerek etkin olmayan yatı­rımların önüne geçilebilir
• Öğretmenlerin ülke geneline dengeli dağılımı sağlanabilir
• Branşlara göre il bazında gelecek yılların öğretmen gereksinimlerinin belirlenmesi insan gücü yetiştirilmesini sağlayabilir
• İnsan kaynaklarında sağlanan denge ile eğitimin niteliği artabilir
• Taşra örgütlerinin yönetim kapasiteleri yükseltilerek çeşitli konularda yetki devri sağlanabilir
• Eğitimde verimlilik ve kalite artarken aynı zamanda sürekliliği de sağlanabilir