Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Şehir

Coğrafi Bilgi Sistemlerini daha basit olarak tanımlarsak mekânsal sorunların çözümü için  tasarlanmış; mekânla ilgili verilerin toplanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesi için kullanılan donanım, yazılım, veri ve yöntemler bütünüdür.

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) kavramı bünyesinde üç kelimeyi bulundurmaktadır: Coğrafya, bilgi ve
sistem. Coğrafya yeryüzünde oluşan tüm süreçler ve özellikleri insan etkileşimi ile ilgilenir. Bilgi, coğrafi bilgi sisteminin kalbi durumundadır ve büyük oranda verinin saklanması ve analiz edilmesini kapsar. Sistem ise bilgisayar, veri ve insan arasındaki ilişkiler ağını sorular sorarak ve yeni yanıtlar keşfederek anlatan bir yapıdır. 

Şehir: “Tarımsal olmayan üretimin yapıldığı ve tüm üretimin denetlendiği, dağıtımın kontrol edildiği, belirli teknolojinin beraberinde getirdiği büyüklük, yoğunluk, farklılaşma ve bütünleşme düzeylerine varmış yerleşme türüdür.”

Şehir CBS’sinin özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
1. Planlama: Çeşitli veri setlerini üst üste çakıştırarak anlam yükler.
2. Yönetim: Çok fazla sayıdaki karşılıklı etkileşimi analiz eder.
3. Veri: Şehir yapısındaki tüm verileri bir veri
tabanında birleştirir.
4. Organizasyon: Şehir içerisindeki faaliyetler
arasında güçlü iş birliği ağı kurar.
5. Gündelik yaşam: Hayatın içinde birçok sorunu çözmeye yardımcı olur.

Verileri yönetmek bakımından CBS önemli avantajlar ortaya koymaktadır. Çok fazla sayıdaki
farklı verilerin sistematik biçimde depolanmasına, analiz edilmesine, sorgulanmasına, görüntülenmesine ve farklı biçimlerde çıktı almaya imkân sunar. Yaşadığınız şehirdeki binlerce hatta yüz binlerce bina, binlerce yol ve milyonlarca görüntüyü düşünün bunların yönetilebilmesi ancak CBS gibi bir sistem ile mümkün olur. CBS’yi sadece veri yönetimi olarak görmemek gerekir. Aynı zamanda her düzey yönetici içinde iyi bir yönetim ve karar verme aracıdır. Yöneticilere sunulan anlamsal akıllı haritalar, onların konuyu daha geniş açıyla görmesini ve düşünmesini sağlar böylelikle karar verme sürecinde hem bilimsel altlıklara dayanarak hem de etkin bir karar verme gerçekleşir. Örneğin bir zincir market şubesi düşünelim. Bu market yaşadığınız ile, ilçeye veya yerleşim yerine bir şube açmak istesin. Bu marketi açacağı konumlarda ulaşım imkânları, otopark koşulları, müşteri profili ve çevresel koşullar gibi etkenler şirket müdürü tarafından önemli kriterler olsun. Şimdi tüm bu kriterleri tek bir haritada birleştirerek yaşadığınız yerleşim yerinin uygun konumlarını şirket müdürüne verdiğinizde ve market şubesinin yeri bu analizlere göre seçildiğinde şirket için iyi bir karar destek sistemi dakikalar içinde oluşturulmuş olur. 

Akıllı şehir; mevcut tüm bilgilerin birlikte ele alınması ve kullanımı ile şehir faaliyetlerinin daha iyi
anlaşılması, kontrol edilmesi ve sınırlı kaynağın etkin kullanılmasıdır. 

Bilgisayara dayalı teknolojik gelişmelerle birlikte coğrafi bilgi sistemleri de hayatın birçok alanında kullanılmaya başladı. Hayatımızın her alanına giren CBS, kamu ve özel sektör tarafından kullanımı giderek artmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri kamuda özellikle merkezi yönetimlerin çok kriterli
mekansal karar-destek süreçlerinde: Tapu kadastro bilgi sistemi, kent bilgi sistemi, belediye altyapı yönetimi, şehir planlama ve imar yönetimi, ulaşım, madencilik, ormancılık uygulamaları, acil durum
yönetim sistemleri, tarımsal havza planlamaları, suç ve sağlık CBS analizleri alanlarında; özel sektör
tarafından çevrim içi turizm atlasları, araç takip sistemleri, filo yönetim sistemleri, mekânsal  müşteri/pazar analizleri gibi alanlarda ve son savunma sanayinde ikmal, operasyonel planlama süreçlerinde mekânsal olayların tanımlanması, ileriye yönelik projeksiyon ve modellemelerinin yapılmasında etkin bir şekilde kullanılmaktadır.

Şehir hayatında kullanılan bazı coğrafi bilgi sistemlerine yönelik hizmetleri maddeler hâlinde sıralayacak olursak;
• Yerel yönetim hizmetleri
• Telekom şebeke yönetim hizmetleri
• Elektrik dağıtım ve şebeke yönetim hizmetleri
• Su ve kanalizasyon şebeke yönetim hizmetleri
• Doğalgaz şebeke ve dağıtım hizmetleri
• Pazarlama ve dağıtım hizmetleri
• Ulaşım planlaması ve trafik yönetim hizmetleri
• Afetlere hazırlık ve afet yönetimi hizmetleri
• Şehir planlama hizmetleri
• Turizm hizmetleri
• Sosyal yaşamı geliştirmeye yönelik hizmetler

Telekom CBS sürecini şu şekilde sıralayabiliriz;

a) yazılım

b) sayısal altlık verilerin hazırlanması

c) veri toplama ve sayısallaştırma işlemlerinin tamamlanması

d) entegrasyon. 

Elektrik dağıtım şebekelerinin daha akılcı kullanılabilmesi ve yönetilebilmesi, kayıp kaçak giderlerinin azaltılması, kesinti süre sayılarının azaltılması maksadıyla akıllı şebeke yapısına geçmek için coğrafi bilgi sistemleri geliştirilmeye başlanmış ve uygulamaya sunulmuştur.

Coğrafi Bilgi Sistemleri doğalgaz dağıtım şirketlerine;
a. Doğalgaz altyapı sistemine ait tüm verilere sayısal ortamda ulaşılabilir.
b. Altyapıya yönelik istatistikler alınırken ve yatırımlar günlük olarak takip edilebilir. 
c. Grafik ve sözel bilgiler mekânsal olarak eşlendiği için her türlü çapraz sorgulama ve
analiz yapılabilir.
d. Yapılan analizler ışığında şirketin yatırım stratejilerine yön verebilmektedir.
e. CBS’ye dayalı numarataj bilgi sistemleri ile ortak çalışabilmektedir.
f. Hasar tespit çalışmalarına katkı sağlayarak hizmet kalitesi arttırılmaktadır.
g. İnsandan, zamandan ve maliyetten tasarruf edilir

faydalar sağlamaktadır. 

Doğalgaz şirketlerinin kullandığı coğrafi bilgi sistemlerinde, bağlantı borularının cinsi, markası, boru metrajları ve bağlantı elemanları, regülatörler, vanalar, servis kutuları, abone bilgileri gibi bilgiler mekânsal veri tabanında tutulmaktadır

Ulaşım planlama çalışmalarında coğrafi bilgi sistemleri sayesinde;
a. Ulaşıma yönelik tüm altyapı ve üstyapı donanımlarının en iyi şekilde analiz edilebilmesi
b. Tüm ulaşım projeleri için anlık bilgiye ulaşabilme ve güncelleme
c. Ulaşım sistemini oluşturan tüm konumsal trafik ve ulaşım verilerinin bir veri tabanında depolanması ve analiz imkânı sunması
d. Kent Coğrafi Bilgi Sistemi, adres numarataj sistemi, kent rehberi ve altyapı bilgi sistemi gibi sistemlerle entegre edilerek sorgulama ve analiz yapılabilme imkânı
e. Trafik yoğunluk analizleri, rota analizleri ve CBS tabanlı tematik ve amaca yönelik analiz haritalarının oluşturulabilmesi

f. Karayollarının trafik işaretleri, lambaları, tüneller, köprüler, kaldırımlar ve birçok ulaşım envanterinin akıllı harita ortamına taşınmasında
g. Kara yollarının planlanmasında, yol güvenlik analizlerinde, trafik yoğunluğunun azaltılarak akıllı ulaşım sistemlerinin kurulmasında ve etkili bir biçimde yönetilmesinde
h. Filo yönetimi, araç takip sistemleri ve
güzergâh analizlerinde
i. Deniz ve demir yolu ulaşımının planlanmasında
j. Toplu ulaşım sistemlerinin yönetilmesi,
planlanması ve bu durumlara yönelik yatırımlara yön verilmesinde CBS son derece
etkin rol oynamaktadır.

Şehir planlama hizmetleri; Çevre Düzeni Planı planlama çalışması belirlenen amaçlar ve hedefler
doğrultusunda veri tabanı tasarımı ve verilerin toplanması süreci ile başlar. Toplanan verilerin çakıştırılarak analiz edilmesi ile devam eder. Planlama açısından bu aşamalar planların doğru yönlendirmesi bakımından son derece önemlidir. Planlama sürecindeki farklı verilerin değerlendirilebilmesi ancak sistemli bir çerçevede mümkün olabilir. Şehir planlamada mekâna dayalı tüm verilerin doğru değerlendirilebilmesi için çok iyi yönetilmesi gerekmektedir. Bunun için doğal özelliklerin ve beşeri çevrenin, ekonomik ve kültürel yapı gösterge verilerinin sayısal ortamda depolanması gerekmektedir. Bu kadar kapsamlı verilerin sistemli bir şekilde depolanabilmesi ancak veritabanı oluşturularak mümkündür. Bu veri tabanında tutulan sözel ve grafik veriler birbirleriyle ilişkilendirildiğinde veri çeşitliliği ve çokluğu ancak bu şekilde anlam kazanır. Bu ilişkilendirmeler ile grafik ve sözel veriler bir araya gelerek CBS’nin mantığını oluşturur. Planlamanın analiz ve sentez süreçlerinde çeşitli sorgulamalar, mekânsal çakıştırmalar ve sınıflamaların kullanılması  gerekmektedir. Anlaşılacağı üzere planlamada üç temel adım olan verilerin depolanması, ilişkilendirilmesi ve etkin kullanılması aşamalarında CBS’nin sunduğu imkânlara dayanır. 

Kent bilgisi, altyapıdan üstyapıya, planmadan sağlığa, güvenlik hizmetlerinden ulaşım hizmetlerine,
eğitimden turizme kısacası kent hayatındaki tüm unsurlardır

Kent Bilgi Sistemi (KBS) kullanımının belediyelere faydaları;
a. Zaman, maliyet ve personelden tasarruf
b. Hizmet kalitesininin artırılması
c. Kurumsal hafızanın oluşturulması
d. Şeffaflık
e. Verimliliğin artırılması
f. Akılcı karar verme imkânı sağlaması
g. Gelir kayıp kaçaklarını azaltır veya engeller.
h. Gelir artırılmasına katkı sağlar.
i. Vatandaş ile belediye arasındaki iletişimi
güçlendirir.
j. Kaçak yapılaşma ile ilgili tespitleri kolaylaştırır.
k. Kamulaştırma iş ve işlemlerini kolaylaştırarak
kamulaştırma giderlerinin azaltılmasını sağlar.
l. Belediye taşınmazlarına ait kira, ecrimisil ve
ruhsat gelirleri gibi gelir kalemlerinin takibini kolaylaştırır.
m. Su şebeke hizmetlerindeki abone bilgisi, arıza
tespiti gibi iş süreçlerini daha verimli hâle getirir
n. Su kayıp kaçaklarının kontrol altına alınmasını sağlar.
o. Belediye ulaşım sistemlerinin daha etkin ve
vatandaş odaklı planlanmasına imkân sağlar.
p. Ulaşım sinyalizasyonunu kolaylaştırır.
q. Belediye içi birimler arası koordinasyonu
artırarak iş birliğini kolaylaştırır.
r. Belediye ve dış kurumlar arasında veri ve bilgi
alışverişini web tabanlı yapmaya imkân sunar.
s. Yapılan iş ve işlemlerde günlerce hatta aylarca
sürecek işlemler dakikalar içerisinde yapılabilir.
t. Akıllı atık yönetiminin yapılmasını sağlar.
u. Çöp toplama faaliyetlerini akılcı biçimde
organize ederek tasarruf sağlar.

Adres Kayıt Sistemi (AKS) üzerine yetkili personeller tarafından giriş yapılarak tamamlanır. Numarataj işlemlerini Büyükşehir statüsündeki bir ilçe belediyesi üzerinden süreci anlatalım.
a. Yapılacak olan bir yapının mimari projesi ilçe belediyesinin imar müdürlüğüne gelir. 

b. Mimari proje ruhsat servisine gitmeden önce numrataj birimine getirilir. Belediye kent bilgi sistemi sayesinde ada, parsel, mahalle, cadde sokak bileşenleri kullanılarak harita üzerinden konum tespiti yapılır.

c. Yetkili numarataj personeli, AKS girerek mimari projedeki bağımsız bölümler ve dış kapı  numarasını belediye harita veri tabanına göre sistemden seçerek oluşturur. 

d. Mimari projede yapılacak binaya tanımlanan adres, mimari projenin ilgili kısmına yazılarak ruhsat
bölümüne gönderilir.
e. Tüm yasal harçlar ve resmi işlemler artık bu adres üzerinden yürütülmeye başlanır.
f. Yapı ruhsat işlemleri bu süreçten sonra başlamış olur.
g. Yapı tamamlandıktan sonra bu yapıya en başta verilen kapı numara levhası montajı yapılır.
h. Eğer yeni yapılan bölgede sokak tabelası yok ise adres ve numarataj yönetmeliği esaslarınca cadde, sokak, bulvar, meydan (CSBM) tabelası da montaj ettirilir. 

Adres Kayıt Sistemi (AKS); Vatandaşları ve Türkiye’de yaşayan yerleşik yabancıların yerleşim yeri ve diğer adres bilgilerinin elektronik ortamda merkezi bir yapı içerisinde güncel olarak tutulması ve adres konusundaki dağınıklığa son verilmesini sağlayan bir e-devlet projesidir

Adres Kayıt Sistemi (AKS)’nin hayata geçirilmesi ile birlikte;
a. Nüfus sayımlarının evden yapılma zorunluluğu ortadan kalkmıştır.
b. Adres verilerinin tek merkezden standartlara uygun bir şekilde yönetilmesi ve paylaşılması sağlanmıştır.
c. Yerleşim yeri bazında güncel nüfusun nitelik ve niceliklerine ilişkin güvenilir istatistiklerin üretilmesi sağlanmıştır.
d. Adres kayıtlarının doğru tutulmamasından, yanlış adres beyan edilmesinden, bilgi kirliliğinden
ya da adres bileşenlerinin çok sık değişmesi sonucu ortaya çıkan adres karmaşası yüzünden oluşan
ekonomik kayıplar önlenmiştir.
e. Seçmen kütüklerinin oluşturulması ve güncelleştirilmesindeki ek maliyet yükü ortadan kalkmıştır.
f. Sağlık, eğitim, vb. kamu hizmetleri sistem üzerinde tutulan veriler kullanılarak zaman ve maliyet
efektif bir şekilde planlanmaya ve uygulanmaya başlanmıştır.
g. Tahsilatlar için gönderilen tebligatların ilgilisine adres eksikliği nedeniyle geç ulaşması ya da hiç ulaşmamasından kaynaklanan gelir kaybı ve kaçaklar önlenerek vergi gelirlerinin artırılması sağlanmıştır.
h. Kent bilgi sistemlerinin altyapısında kullanılması sağlanmıştır.
i. Kamu yatırımlarının planlanması ve uygulanması gerçek veriler ışığında olacağından kayıp ve kaçaklar önlenmiştir

Adres ve numarataj çalışmasının faydaları;
a. Hızlı ve doğru hizmet üretme
b. Gelir kayıplarını önleme (emlak beyan kaçakları, kaçak işletmeler vb.)
c. Vergi adaletsizliklerini önleme
d. Adres karmaşasından kaynaklı aksayan posta ve kargo hizmetlerinin daha sağlıklı yapılabilmesi
e. Zaman, emek ve kaynak kaybının önüne geçilmesi
f. Adres ile ilgili diğer kurumlarla ortak adres entegrasyonu
g. Şehir genelinde adres standardının sağlanması
h. AKS sistemi ile veri güncelliğinin sağlanması
i. Bağımsız birimlerde meydana gelen uyuşmazlıkların önüne geçilir
j. Mükerrer durumda olan cadde ve sokak isimlerinin düzeltilmesi
k. Yanlış veya eksik emlak beyanında bulunan yapıların tespiti
l. Tapu müdürlüğü, su idaresi, gaz şirketleri, elektrik şirketleri ve adres ile doğrudan ve dolaylı ilgilenen tüm kurumlar arasında veri birliğinin sağlanması
m. Dış kapı ve sokak tabelalarının olmadığı bölgelerin tabela montaj işlemleri yapılarak karışıklığın
önüne geçilmesi
n. Kaçak kat ve yapıların tespit edilmesi
o. İha veya dronlar ile oluşturulmuş yüksek çözünürlükteki ortofotolar ile eksik yapıların veri olarak
üretilmesi
p. Numaratajı olmayan veya eksik olan alanlarda adres ve numaralamaya ilişkin yönetmelik hükümlerince numarataj tasarımı yapılması gibi belediyelere faydaları vardır.

Park ve bahçe hizmetlerinde coğrafi bilgi sistemleri kullanımının belediyelere faydaları;
a. Çalışılacak alanın belirlenmesi ve haritalanması
b. Çalışma alanı hesabı ve haritalarının çıkarılması
c. Analiz edilebilir ve sorgulanabilir veri setlerinin oluşturulması
d. Belediye içindeki tüm coğrafi veriler ile entegrasyon ve analiz imkânı
e. Çalışma ve uygulamalara esas uygun yer seçimi
f. Çalışma alanlarının envanter listesinin ve haritalarına anlık olarak ulaşabilme
g. İhale hazırlık süreçlerinde anında ölçüm imkânı sunma
h. Günlük rutin işler için CBS’ye göre personel dağılımı yaparak karar vermeye yardımcı olma
i. Personel yapılanması ve çalışma bölgelerinin sorumlu personellerini sisteme entegre etme gibi birçok faydası vardır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Sosyal Doku Çalışmaları

Belediyeler, kent insanına daha iyi yaşama olanağını sağlamakla görevli olan, teknik altyapı hizmetlerinin yanında sosyal ve kültürel işlere de yardımcı olan kuruluşlardandır ncak genelde belediye denince altyapı hizmetleri ve teknik işler algılanır. Oysa sosyal işlerde kentin gelişimi ve yönetimi açısından önemlidir. Sosyal ve demografik verilerin bilinebilmesi yerel yönetimlere büyük  katkılar sağlamaktadır. Mahallelinin nasıl bir işi var, ne kadar vergi veriyor, ne kadar geliri var, dairesinde kaç kişi yaşıyor, oturduğu ev kendisinin mi, kira mı vb şeklinde çoğaltmak mümkün. Bu tür yapılan çalışmalar, CBS aracılığıyla işler ve sürdürülebilir hâle getirilebilir. Bir kentte yaşayan nüfusun tamamına hanelerde görüşmek suretiyle anketle ulaşılarak daha iyi hizmet vermek, sosyal yapının belirlenmesi, verilecek hizmetin detaylarına ulaşılması, şehrin geleceğine yön verilmesi ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin tespit edilmesi vb. amaçlarıyla yapılabilen araştırma çalışmalarıdır.