Sağlıkta Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulamaları

1788’de sarıhumma hastalığının yayılma rotasını belirten haritaların yapılması, yine 1820’li yıllarda Hindistan’da başlayıp Avrupa ve Asya ile Kuzey Amerika’ya kadar hızla yayılan koleranın görüldüğü yer ve tarihleri gösteren haritaların yapılması coğrafyanın sağlık çalışmalarında kullanılmasına ilişkin ilk örneklerdendir.

Günümüzde insanların yaşam süreleri eskiye nazaran uzamıştır. Bunun en önemli nedeni kamu sağlığı alanındaki çalışmaların iyileştirilmesidir. Doğru beslenme ve sağlıklı yaşam konusunda toplumun bilinçlendirilmesi ile enfeksiyonel ve bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemeye yönelik gerçekleştirilen çabaların bunda etkisi şüphesiz çoktur.

Sağlık ve coğrafya arasındaki ilişkide her zaman ilk dikkati çeken unsur fiziki coğrafya şartlarıdır.

İklim, hava kirliliği ve su kirliliği gibi fiziki çevre, çalışma koşulları, konutların ısıtma sistemleri, badana boya için kullanılan malzeme gibi yerel ekonomik durum, beslenme olanakları, ulaşım, eğitim, sağlık imkânlarının nicelik ve niteliğinin yanı sıra bu olanaklara erişilebilirlik düzeyi, toplumsal uyum ve suç işlenme düzeyi gibi toplumsal yapı değişkenlerinin tümü bir yerleşim biriminin sunduğu sağlık koşulları olarak kabul edilmekteydi.

Tıbbi coğrafya; çevreyle ilgili mekân birimlerinin hastalıkların özelliklerini belirleyen etken/etkenleri etiyolojik (neden bilimsel) bir görüşle saptayan, çeşitli hastalıkların yayılış alanlarını ve salgınları haritalayan uzmanlık dalıdır.

* Kültürel coğrafya merkezde olmak şartıyla bölgesel ve kültürel çevre gibi kültür coğrafyasının ana konularının yeni sağlık coğrafyasının çalışma alanına girmesi,

* Tıbbi coğrafyadan sağlık coğrafyasına geçişi sağlayan ikinci boyut sağlık ve mekân arasındaki verilerin çok daha anlamlı teorilerle kullanılması,

* Sağlık coğrafyası çalışmalarında sağlık eşitsizliklerine, bu farklılıklara ilişkin sistematik yetersizliklere ve onları şekillendiren veya bunlara neden olan güçlere yönelik eleştirel bir bakış açısı eğilimi bulunması

• Sağlığı anlamada “yer” kavramının ortaya çıkışı,
• Sosyokültürel özelliklerin kabul görmesi,
• Sağlık coğrafyasını geliştirme çabaları

Geomatik terimi, “yer yüzü” yani “geo” ve informatik bilişim teknolojileri kelimelerinin birleşiminden oluşmuş, mekânsal ve uzaysal bilgiyi ifade eden teknik bir kavramdır. Uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemleri, jeodezi, küresel navigasyon sistemleri, lazer tarama teknolojisi gibi konuları kapsayan bir çalışma alanıdır.

Toplum sağlığını ilgilendiren durumların yer, zaman ve kişi niteliklerine göre incelenmesi, bu durumların nedenlerinin ve risklerinin araştırılması, elde edilen verilerle halk sağlığının korunmasına yönelik yapılacak uygulamaların belirlenmesi “epidemiyoloji” kavramı kapsamındadır.

• Salgın hastalıklar
• Müzmin (kronik / süreğen hastalıklar)
• Kanser hastalıkları
• Ölüm oranları
• Mutluluk, refah, varsıllık

CBS, coğrafi epidemiyoloji alanında haritaların çizilmesi ve konumsal analizlerin yapılmasında önemli rol oynamaktadır. CBS destekli yöntemler, sağlık sorunları ile çevresel etkenlerin karşılaştırılmasında, bazı hastalıklar için her bölgede her noktaya ait verilere ulaşılamadığı durumlarda ara değer kestirimi yapılmasında, hastalığa ilişkin mekânsal dokuların anlaşılmasında yararlı olmaktadır.

Hastalıkları ve belirtilerini sınıflandırma, potansiyel kirlilik noktalarını belirleme, potansiyel kirlilik hatlarıyla hastalıklar arasında ilişki kurma, zaman ve mekân içinde hastalık tekrarı, hastalık süreçlerinin zaman içindeki değişimi, hastalıkların mekansal kümelenmelerinin tespit etme, bulaşıcı ve süreğen (müzmin) hastalıkların belirleme ve izleme, yaşam şartlarını etkileyen her türlü faktörün dağılışını ortaya koymak, önemli risklerin tanımlama, hastalıklara ilişkin politika ve planların analiz etme, kaynakların dağılımı ve ulaşılabilirliğinin (sağlık hizmetleri) değerlendirilmesi, önleyici planlama ve hedeflerin belirlenmesi, salgınların öngörülmesi, hastalıklara müdahalelerin izlenmesi, gözaltında tutulacak hassas yerlerin tahmin edilmesi, sağlık koşullarını iyileştirme, tedavi edici ve önleyici bakıma ihtiyaç duyan nüfusu belirleme, nispeten daha fazla hastalık ve ölüm riski gösteren nüfus gruplarını veya coğrafi bölgeleri tanımlama, yerel, şehirsel ya da ülkesel boyutta değerlendirme ve kıyaslamalar yapılabilmesini sağlama, eldeki veriler ile veri olmayan alanları aradeğer kestirim yapılarak tahminde bulunma.

• Kanser türlerinin konumsal olarak dağılışını göstermek
• Kansere etki edebilecek (maden, gelir düzeyi, doğal yapı, beslenme alışkanlığı, hava kirliliği, ) koşulları ortaya koyarak kanser ile ilişkilendirmek
• Kanser ölümleri ile kanserden iyileşen hastaların dağılışını ortaya koyan haritalar yapabilmek
• Geçmişten günümüze kanserin seyrini ortaya koyarak değişim analizi yapabilmek

CBS’nin kronik hastalıklarda avantajı, kronik rahatsızlıklara sahip olan hastaların hastalıkları süresince konumsal olarak takibini sağlamak, gerekli ilaç ve sağlık gereçlerinin takibini yapabilmek ve zaman içindeki değişimin ortaya konulmasını yaramasıdır.

Pek çok hastalık için hasta olma hâli oranlarının zamansal ve mekansal olarak ulusal düzeyde ulaşılamaması nedeniyle pek çok coğrafi çalışmada ölüm verisi kullanılmaktadır.

Ölüm oranları haritalarında uygun konumsal sonuçlara erişmek önemlidir. Ölüm oranı çalışmalarında kullanılan harita aralıkları standart sapma, doğal kırılımlar ve eyreklikler olmak üzere 3 yöntem öne çıkmaktadır.

Ülkelerin ve şehirlerin sahip oldukları sağlık altyapılarına bakıldığında gelir düzeyi arttıkça sağlık imkân arının da arttığı görülmektedir. Bu olağan bir durumdur. Gelir seviyesi yükseldikçe sağlık, eğitim, spor, sanat ve eğlence alanlarının da genişlediği görülür. Birçok şehrin veya ülkenin sahip olduğu sağlık imkânlarını, gelir düzeylerini ve mutluluk verilerini konumsal olarak görmeyi, sorgulamalar yapmayı ve ihtiyacımıza göre analizler gerçekleştirmeyi CBS sağlamaktadır.

• Bir bölgedeki hastane, aile hekimliği merkezi, eczane, özel klinik gibi kuruluşların konumsal olarak nerelerde bulunduğunu ortaya koyarak mevcut nüfus yoğunluğuna göre hangi alanlarda yeni kuruluşlara ihtiyaç olduğu belirlenebilir.
• Birçok ihtiyaca cevap verecek kaynakların haritalar ile öğrenilebildiği gibi sağlık hizmetleri (hastane, eczane, aile hekimliği merkezi, vs.) için de web tabanlı haritalar ile yaşanılan yerlerde bu hizmetlerin olup olmadığı, varsa bulunulan konuma olan mesafesini görmek mümkün olabilecektir

• Termal Turizm
• Tıp (Medikal) Turizm
• Wellness ve SPA Turizmi
• İleri Yaş Turizmi
• Engelli Turizmi

Ortofotografi, taşıma, altyapı, nüfus, acil durum hizmetlerine ait verilerdir. Bu altyapıda; kapasiteler, sağlık hizmetleri veren kurumların özellikleri, sağlık hizmetleri tedarikçileri, acil servisler, tıbbi laboratuvarlar, su ve sağlıkla ilgili tesisler gibi yerlere ait bilgiler bulunmalıdır çünkü doğru planlamalar yapabilmek için öncelikle mevcut durumu ortaya koymak gerekmektedir.