COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ

Konumsal veri kaynakları; - Kâğıt haritalar, - Hava fotoğrafları, - Uydu görüntüleri, - Arazi ölçümleri, - Sayısal veriler olarak sıralanabilir.

Konumsal veritabanları; - Merkezi ve/veya dağıtık mimaride çok çeşitli veri tiplerinin saklanmasına, - Birbirinden farklı model ve tipteki verilerin ilişkilendirilmesi ve karmaşık kuralların tanımlanmasına, - Şebeke ve topoloji kuralları gibi gelişmiş geometrik ilişki modellerinin kurulmasına, - Konumsal verinin entegrasyonunun sağlanması ve sürdürülmesine, - Çok kullanıcılı ortamlarda veri ulaşımı, girişi, düzenlemesi ve işlenmesine, - Konumsal verinin diğer bilgi teknolojisi veritabanları ile entegrasyonuna, - Veri saklama ünitelerinin kolaylıkla genişletilmesine, - Tanımlanabilir yeni nesne ve kuralların eklenmesine olanak sağlamaktadır.

Kağıt harita üzerinden çizimler ve ölçümlerin pafta üstündeki konumsal hassasiyetleri genellikle yaklaşık 0.5 mm’dir.

Kağıt harita üstündeki konumsal hassasiyet, genellikle yaklaşık 0.5 mm ise 1:5,000 ölçekli harita için konumsal hassasiyetin yeryüzündeki değeri 2.5 metre olmalıdır.

CBS’de konumsal veri gösteriminde kullanılan diğer bir olgu da sembollerdir. CBS’de sembol gösterimi vektör veri modeli için dört farklı kategoride irdelenebilir. Bunlar çizgi, nokta, alan ve etiket sembolleridir.Nokta elemanları için kullanılan semboller ise genellikle ikonlar ve geometrik şekillerden (daire, üçgen, kare, vb.) oluşmaktadır.

Öznitelik verisi sorgulama işleminde veritabanları için geliştirilmiş olan sorgulama dili SQL (Structured Query Language) kullanılmaktadır. SQL veritabanı sorgulamasında standart kabul edilen bir sorgulama dilidir.

Öznitelik Verisi Sorgulama: Öznitelik verisi sorgulama diğer veritabanı sorgulamalarında olduğu gibi özellik bilgi alanından istenilen verinin aranması şeklinde yapılır. Örnek verecek olursak, poligon tipindeki mahalle katmanında mahalle adı içinde “TEPE” olan mahalleleri seçme ve seçilen verileri göstermek için kullanılmaktadır. Bu sorgulama sonucu seçilen kayıtlar hem görsel, hem de tablo şeklinde gösterilebilmektedir.

Konumsal Sorgulama: Konumsal sorgulama konuma dayalı sorgulama olarak da adlandırılabilir. Örneğin bir mahallenin sınırları içindeki binaları seçme sorgusu konuma dayalı bir sorgulamadır.

Tematik haritalar üç temel amaca hizmet ederler; - Seçilen bölgede belirgin konumlarla ilgili spesifik bilgi sağlamak, - Konumsal dağılımlarla ilgili genel bilgi sağlamak, - Birden fazla dağılım bilgisini karşılaştırmak için kullanılmaktadır.

CBS konumsal verileri farklı temalarda gruplama özelliğine sahiptir. Katman yapısının temel ilkesi, farklı gruplardaki yeryüzü elemanlarını haritadaki gösterim karmaşasından kurtarmaktır. Katman yapısı CBS’nin en önemli özelliklerinden biridir. Projelendirme aşamasında, önce amaç belirlenmeli ve uygun katmanlar saptanmalıdır. Temaların yanı sıra konumsal veri tipleri (nokta, çizgi, poligon) katman tanımlamasında belirleyici bir parametredir. Nokta tipindeki veri elemanı ile poligon tipindeki veri elemanı aynı katman tanımı içinde bulunmamalıdır.

CBS projelerinde öncelikle çalışma alanının sınırları belirlenmeli ve bu alanda ulaşılmak istenen hedef tanımlanmalıdır. Daha sonra bu hedefe ulaşmak için izlenecek yol ve yöntemlerin neler olduğu ortaya konulmalıdır. Proje hangi kurum veya kuruluş için üretiliyor ise kurum gereksinimleri, kurumun yetkileri, kurum verilerinin CBS ile kurulacak konumsal veritabanı üzerinde toplanması gereği vurgulanmalıdır. Ancak proje sonrası kurumun net kar oranı coğrafi bilgi sistemi projelerinin çalışma alanının belirlenmesinde bir etken değil sadece projenin bir sonucudur.

CBS projelerinin amacı başlangıç aşamasında doğru tanımlanmalı ve bu amaç doğrultusunda hedefe ulaşmak adına gerekli veri katmanları, kullanılacak veri modelleri, yazılım ve donanım özellikleri, veritabanı yapısı ve büyüklüğü, veri kaynaklarının neler olduğu ve nasıl elde edileceği belirlenmelidir. Projeyle ilgili kurumun yetkilerinin belirlenmesi ise projenin çalışma alanının belirlenmesini etkileyen bir unsurdur projenin  amacına ulaşmasını etkileyen bir unsur değildir.

Konumsal veritabanları konumsal veri dışında, öznitelik verisi, topolojik ve mantıksal ilişkiler, modelleme yöntem ve sonuçları, yeryüzünden okunan ham arazi okuma ölçümlerini saklamakta ve işlemektedirler. Ayrıca konumsal veritabanlarında raster veri modelindeki uydu görüntüleri ve taranmış paftalar, bilgisayar ortamına aktarılmış resim, video ve ses dosyalarını da işlenebilmektedir. Bu veriler arasında özel mülklere ait detay planlar yer almamaktadır.Konumsal veritabanları konumsal veri dışında, öznitelik verisi, topolojik ve mantıksal ilişkiler, modelleme yöntem ve sonuçları, yeryüzünden okunan ham arazi okuma ölçümlerini saklamakta ve işlemektedirler. Ayrıca konumsal veritabanlarında raster veri modelindeki uydu görüntüleri ve taranmış paftalar, bilgisayar ortamına aktarılmış resim, video ve ses dosyalarını da işlenebilmektedir. Bu veriler arasında özel mülklere ait detay planlar yer almamaktadır.

Konumsal veritabanları ayrıca, ilişkisel veritabanı yapısında tanımlanan kuralları doğrultusunda tablolar arası ilişkilendirme uyarınca veri doğruluğu ve veri bütünlüğünü denetlemekte ve veri güvenliğini kontrol etmektedir. Veri güvenliği bu sayede çift kanaldan kontrol edilmektedir. Bu sebeple sorunun yanıtı veri güvenliğidir.

Konumsal veritabanlarının sağladığı olanaklar arasında;

- Merkezi ve/veya dağıtık mimaride çok çeşitli veri tiplerinin saklanmasına,
- Birbirinden farklı model ve tipteki verilerin ilişkilendirilmesi ve karmaşık kuralların tanımlanmasına,
- Şebeke ve topoloji kuralları gibi gelişmiş geometrik ilişki modellerinin kurulmasına,
- Konumsal verinin entegrasyonunun sağlanması ve sürdürülmesine,
- Çok kullanıcılı ortamlarda veri ulaşımı, girişi, düzenlemesi ve işlenmesine,
- Konumsal verinin diğer bilgi teknolojisi veritabanları ile entegrasyonuna,
- Veri saklama ünitelerinin kolaylıkla genişletilmesine,
- Tanımlanabilir yeni nesne ve kuralların eklenmesine sıralanabilir. Yapı itibari ile çok farklı veri tipine imkan tanıyan konumsal veritabanlarının tek tip veri yapısını koruması düşünülemez. Bu nedenle tek tip veri yapısı konumsal veri tabanlarının olanakları arasında sıralanamaz.

CBS verileri, yeryüzünden çeşitli yöntemlerle toplanmakta ve iki farklı veri tipinde üretilmektedir; konumsal ve öznitelik verileri. Konumsal veri kaynakları; Kâğıt haritalar, Hava fotoğrafları, Uydu görüntüleri, Arazi ölçümleri ve sayısal veriler sıralanabilir. Meteorolojik veriler konumsal veri kaynakları arasında yer almamaktadır.

CBS veri kaynaklarından elde edilen verilen genellikle; tablet veya ekrandan sayısallaştırma, taranmış veriden otomatik vektörizasyon, her nesnenin koordinatlarını klavyeden girmek ve sayısal verinin dönüştürülmesi şeklinde sisteme aktarılır. Veri aktarımında rastgele veri türetilmez.

Yeryüzünün şekli üç boyutlu olduğundan üzerindeki üç boyutlu coğrafi nesnelerin iki boyutlu harita düzleminde gösterilmesinde kullanılan matematiksel transformasyon işlemlerine harita projeksiyonu denir.

Farklı katmanlarda saklanan konumsal veriler, gösterimde hedeflenen amaç doğrultusunda ve önceden belirlenmiş veri tip ve hassasiyetine uygun ölçeklerde, gösterime eklenir veya çıkartılır. Harita gösterimindeki amaca hizmet etmeyen veya ölçeğe uygun olmayan katmanlar gösterilmemelidir. Gereksiz detayların haritada gösterimi karmaşaya neden olacaktır. Detaylar ekran haritası üzerinde yaklaşıp uzaklaştıkça, diğer bir deyişle ölçek değiştikçe haritadan çıkarılıp eklenebilmelidir. Ölçekten bağımsız sabit boyutlu gösterimler ise ölçeğe uygunluğa aykırıdır.

Tematik haritalar üç temel amaca hizmet ederler. Bu amaçlar arasında; seçilen bölgede belirgin konumlarla ilgili spesifik bilgi sağlamak, konumsal dağılımlarla ilgili genel bilgi sağlamak, birden fazla dağılım bilgisini karşılaştırma yer alır. Ancak tematik veri sınıflarına göre renklendirilmiş, tonlanmış veya taranmış haritalardır.