COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ

Çizgilerin ,belirli bir uzunlukları vardır ancak kalınlıkları yoktur. Bir dizi sürekli koordinat değerlerinden oluşur. Kullanılan ölçeğe bağlı olarak, genişliği olmayan çok ince çizgisel yeryüzü elemanları için kullanılır.

Piksel sayısal ortamda bir resmin bölünemeyen en küçük parçasıdır.

Yakınlık konumu bilinen bir veri elemanından belirli bir uzaklık değeri ile veri elemanı çevresinde eş uzaklıklı alanlar yaratarak bu alan içinde kalan diğer elemanların belirlenmesi için kullanılmaktadır.

Raster Veri Modeli için çizgisel ve alansal veri elemanlarını oluşturan her noktanın koordinatlarının saklanması gerekmesi gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Konumsal veri tipleri nokta, çizgi ve poligon olarak üç tanedir.

Raster veri formatında verinin sol üst köşe koordinatı, piksel boyutu ve düzenli grid verinin boyutları (kaç piksele kaç piksel olduğu) bilindiğinde, satır ve kolonlardan oluşan matris yapısı içerisinde veri koordinatları kolaylıkla hesaplanabilmektedir.

Konumlandırmanın piksel bazında bilinmesi Raster Veri Modeline ait bir özelliktir.

Çizgisel Elemanlar katman yapılarını tanımlama işlemi yaparken kullanılan terimlerden biri değildir.

Topolojik veri modelinde veri elemanları (nokta, çizgi, poligon) sayısal ortama aktarılırken çizim yönüne göre saklanır. Poligonu oluşturan çizgiler, çizgilerin çizim yönü, kesişim noktaları, çizgilerin çizim yönlerine göre sağında ve solunda kalan poligonlar, çizgilerin başlangıç ve bitiş noktaları topoloji tablolarında saklanmaktadır.

Bağlanırlık, bir kentin yeraltı su şebekesindeki işleyişi, suyun akış yönünü, ana ve tali vanaların konumu ve işlevlerini CBS ortamında tanımlamak için kullanılır. Tanımlama sonucunda şebeke elemanlarının konumları, hangi vana ile birbirlerine bağlandıkları, hangi vana kapanırsa hangi borulara su gitmeyeceği bilinmektedir.

CBS verileri, yeryüzünden çeşitli yöntemlerle toplanmakta, uzun uğraşlar ve titizlikle yürütülen çalışmalar sonucunda iki farklı tipte üretilmektedir. (1)Öznitelik Verisi: En basit tanımı ile konumsal nesnelerin özellikleri olarak ifade edilebilir. Öznitelik verileri konumsal bir nesne ile ilişkili, konumsal olmayan verilerdir ve konum bilgisi içermezler. Genellikle tablo veriler şeklinde sunulan öznitelik verisi, doğadaki konumsal nesnelerin, nicelik ve nitelik gibi karakteristik özelliklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. (2)Konumsal veri: Yeryüzünde herhangi bir nesnenin coğrafi konumunu belirlemek için kullanılır. Konum bilgisi koordinat sistemleri ile mutlak bir nokta olarak ifade edilebilmektedir. Küçük alanlar için genellikle kartezyen koordinatlar, daha geniş alanlar için ise kartografik projeksiyon sistemleri kullanılmaktadır. Konumsal veriyi ifade etmek için, uluslararası platformda kabul gören birçok projeksiyon sistemi bulunmaktadır. Nokta, Çizgi ve Poligon gibi geometrik ifadeler, CBS’de konumsal veriyi tanımlamaya yarayan temel harita elemanlarıdır. Nesnelerin yeryüzündeki mutlak ve göreceli konumları, bu elemanlar yardımı ile konumsal veri olarak CBS platformuna aktarılmaktadır.

Nokta, Çizgi ve Poligon gibi geometrik ifadeler, CBS’de konumsal veriyi tanımlamaya yarayan temel harita elemanlarıdır. Nesnelerin yeryüzündeki mutlak ve göreceli konumları, bu elemanlar yardımı ile konumsal veri olarak CBS platformuna aktarılmaktadır.

Nokta, Belirli hacmi, alanı ve uzunluğu olmayan mutlak konum belirlemek için kullanılan geometrik bir nesnedir. Ağaç, direk vb. noktasal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS haritalarında tanımlamak için kullanılır.

CBS yazılımlarında doğru (line) veya çoklu-doğru (polyline) olarak kullanılan geometrik bir nesnedir. İki nokta arasında en kısa uzaklığı tanımlayan sürekli koordinat verilerine doğru, birden fazla doğrunun birleşmesi ile oluşan elemana ise çoklu-doğru adı verilir. Dere, akarsu, yol vb. çizgisel yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

Poligon, çizgisel elemanlarla sınırlandırılmış iki boyutlu homojen kapalı alanlardır. Ada, göl, parsel, il sınırı vb. alansal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

CBS veri setleri farklı tipleri kullanılmasının yanında farklı veri modelleri kullanılarak da üretilmektedir. Veri modeli, veriyi tanımlama ve kullanma şeklini belirleyen, kayıtların aranması için gerekli erişim yollarını gösteren, veri tabloları arasındaki ilişkileri açıklayan kurallar dizinidir. CBS veri modeli, konumsal veri tipinin gösterimini sağlayan matematiksel yapıdır. Coğrafi tabanlı sayısal konumsal veriyi CBS platformunda saklamak ve işlemek için iki adet konumsal veri modeli kullanılmaktadır.(1)Raster Veri Modeli, (2)Vektör Veri Modeli. Spagetti veri modeli temel vektör veri modelleri arasındadır.

Raster veri iki boyutlu ortamda düzenli grid yapısında satır ve kolonlara bölünmüş hücrelerden oluşur. Bu hücrelerin her birine piksel (pixel) adı verilir. Piksel İngilizce sözcük anlamı olarak “picture element” (resim elemanı) teriminin kısaltmasıdır.

Vektör veri modeli vektör elemanlardan oluşur. Temel veri elemanı noktadır. Diğer veri elemanları noktaların birleşmesi sonucu oluşur. “İki nokta arasındaki en kısa yol doğrudur” tanımından yola çıkarak çizgi elemanı doğruların birleşmesinden, poligon tanımı ise doğruların oluşturduğu kapalı alandan oluşmaktadır. CBS platformu için, Spagetti veri modeli ve Topolojik veri modeli olmak üzere, iki temel vektör veri modeli kullanılmaktadır.

Genellikle CAD yazılımları ile üretilen, objelerin sadece X,Y koordinatlarından oluşan, objelerin birbirleri ile konumsal ilişkilerinin saklanmadığı veri modelidir. Veri elemanları nokta, çizgi ve poligon olarak tanımlanır ve elemanları oluşturan nokta koordinatları ve veri tipleri “spagetti veri” modelinin temelini oluşturur. Spagetti veri modelinde topoloji kullanılmaz. Yani veri elemanlarının birbirleri ile olan bağlanırlık, bitişiklik ve yakınlık gibi konumsal ilişkileri, spagetti veri modelinde kullanılmaz.

Topolojik veri modeli, veri elemanlarını (nokta, çizgi, poligon) birbirleri ile olan konumsal ilişkileri ile birlikte tanımlamaktadır. Veri elemanlarının konumsal ilişkilerinin tanımlanması, CBS platformunda sorgulama ve analiz olanağı sunmaktadır.