COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ

Nokta, çizgi ve alansal objelerin birbirleri ile olan konumsal ilişkilerini inceleyen matematik bilim dalı Topoloji olarak isimlendirilir.

CBS bileşenleri beş ana başlık altında toplanabilir: Personel, Yazılım, Yöntem, Donanım, Veri. Kurulan sistemin başarılı olabilmesi için beş temel CBS bileşeninin denge içinde çalıştırılması ve bileşenlerden birinin olmaması durumunda diğer bileşenlerin çalışamayacağının unutulmaması gereklidir.

Eğitimli CBS personeli; CBS Yöneticisi, Veritabanı Yöneticisi, Yazılım Uzmanı,  Sistem Analisti, Programcı kadrolarından oluşur. Bu ekip kurulacak olan konumsal veritabanının bakımı, işletimi, güvenliği ve teknik destek vermekle yükümlü olmalıdır. Bu personelin yanı sıra, CBS hangi amaçla kurulmuş ise o konuda karar verebilen ve analiz yapabilecek konusunda uzman CBS kullanan personele de gereksinim vardır.

Verinin verisi olarak tanımlanan, bir veri setinin kim tarafından ne zaman yaratıldığı, kim tarafından, ne zaman, hangi yöntemle güncellendiği gibi bilgileri içeren veri türü Meta veridir.

CBS diğer bilgi sistemlerinden farklı olarak, konumsal bilgiyi görsel platformda iş- leyebilen, saklayan, analiz edebilen bir karar destek sistemidir. Coğrafi Bilgi Sistemlerini farklı yapan beş (5) temel görsel analiz yöntemi; Konumsal kaynak envanteri, Ağ (şebeke) analizleri, Yer seçimi analizleri, Yüzey analizleri, Zamansal bağlı konumsal değişkenlik analizleri olarak sıralanabilir.

CBS ağ analizleri ile hizmet yönetimi ve otomatik haritalama alanlarında abone hizmeti sunan kurum ve kuruluşlara görsel analiz desteği sağlamaktadır. Örneğin elektrik, su ve gaz dağıtım kuruluşlarının şebeke yönetiminde kullanılabilmesinin yanı sıra o kuruluşların abone yönetim bilgi sistemleri ile entegre edilebilir. Böylece acil durumlarda elektrik, su ve gaz şebekelerinde hangi vanayı veya şalteri kapatırsam istenilen bölgedeki elektrik, su ve gazı kesebilirim sorularına yanıt bulunabilmektedir.

Elektrik, Su, Doğalgaz Şebekeleri mühendislik uygulamaları arasında yer almaktadır. Diğer seçeneklerin tamamı CBS’nin kamu uygulamaları arasındadır.

CBS uydu ve hava fotoğraflarını da kullanarak, belirli bir lokasyonda veya bölgede zaman içerisinde nelerin değiştiğini veya farklı tarihler için var olan sayısal haritaları karşılaştırarak toprak yapısı, arazi kullanım, nüfus yoğunluğu, bitki örtüsü vb. değişiklikleri ve değişim nedenlerini zamana bağlı konumsal değişiklik analizleri ile inceleyebilmektedir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda yapılacak modelleme çalışmaları yardımı ile gelecekte oluşabilecek değişimlerin nerelerde ve neden olacağı konusunda öngörüler sunabilmektedir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri tarihçesi aslında insanoğlunun tematik harita gereksinimi ile birlikte başlamıştır. Her ne kadar o günlerde bilgisayar olmasa da farklı temalarda harita üretimi ile CBS’nin temelleri atılmıştır. Buna en çarpıcı örnek, 1819 yılında modern istatistiğin ilk tematik haritası, Fransız Pierre Charles Dupin tarafından, siyah beyaz tonlama ve farklı tarama yöntemleri kullanılarak üretilmiştir. Dupin’in Fransa’daki cehalet ve eğitimsizliğin dağılımını göstermek amacı ile ürettiği harita, CBS’nin temel taşı olarak gösterilmektedir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin babası olarak tanınan Roger Tomlison tarafından, 1963 yılında Kanada Coğrafi Bilgi Sistemi kurulmuştur. Bu proje, bilgisayar tabanlı ilk CBS uygulamasıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri bileşenleri beş ana başlık altında toplanabilir: Personel, Yöntem, Donanım, Yazılım, Veri. Kurulan sistemin başarılı olabilmesi için beş temel CBS bileşeninin denge içinde çalıştırılması ve bileşenlerden birinin olmaması durumunda diğer bileşenlerin çalışmayacağının unutulmaması gereklidir.

CBS’nin çalışmasındaki temel bileşenlerden biridir. Eğitimli CBS personeli; CBS Yöneticisi, Veritabanı Yöneticisi, Yazılım Uzmanı, Sistem Analisti, Programcı kadrolarından oluşur. Bu ekip kurulacak olan konumsal veritabanının bakımı, işletimi, güvenliği ve teknik destek vermekle yükümlü olmalıdır. İş geliştirme aşamasında CBS’nin görsel analiz ve sorgulama tekniklerini kullanarak karar vericilere destek sağlayan personel genel kullanıcılardır. Bu personel, amaca göre plancılar, mühendisler, bilim adamları, ara ve üst düzey yöneticilerden oluşur.

GPS (Küresel Konumlandırma Sistemi) veri toplayıcıları CBS’nin donanım bileşeni olarak kabul edilmektedir.

Ağ (Şebeke) Analizleri: Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ağ analizleri ile hizmet yönetimi ve otomatik haritalama alanlarında abone hizmeti sunan kurum ve kuruluşlara görsel analiz desteği sağlamaktadır. Ayrıca CBS bu yeteneği sayesinde, taşımacılık ve ulaşım alanlarında da yol ağları bilgisini kullanarak en kısa yol ve zaman analizleri yapabilmektedir.

Yüzey Analizleri: CBS sayısal arazi modeli kullanarak doğal afetler için tehlikeli zonları, görülebilirlik, eğim, bakı, kapsama alanları gibi analizleri gerçekleştirebilir. Deprem, sel gibi doğal afetlerin, yükseklik verileri ile ilgili olan risk haritaları yüzey analizleri ile yapılmaktadır.

Zamana Bağlı Konumsal Değişiklik Analizleri: CBS uydu ve hava fotoğraflarını da kullanarak, belirli bir lokasyonda veya bölgede zaman içerisinde nelerin değiştiğini veya farklı tarihler için var olan sayısal haritaları karşılaştırarak toprak yapısı, arazi kullanım, nüfus yoğunluğu, bitki örtüsü vb. değişiklikleri ve değişim nedenlerini zamana bağlı konumsal değişiklik analizleri ile inceleyebilmektedir.

Çevre Uygulamaları: Erozyon Risk Analizleri, Su Kaynakları ve Kirlilik Analizleri. İklim Bilim Çalışmaları, Sel Bölgeleri Risk Analizleri, Doğal Hayatı Koruma olarak sıralanabilir. Yerbilimleri Uygulamaları: Maden, Petrol Alanlarının Tespit ve Envanteri, Jeolojik Haritalar, Deprem Risk Analizleri olarak sıralanabilir. Deprem Risk Analizleri Yerbilimleri Uygulamaları’nda yer almaktadır.

Kamu Uygulamaları: Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemleri, Şehir Bölge Planlama Çalışmaları, Arazi Kullanım Haritaları, Altlık Harita ve İmar Planları, Kent Taşınmaz Envanteri, Tapu ve Kadastro Müdürlüklerinde Mülkiyet Envanteri, CBS Tabanlı e-devlet Projeleri, Kent içi Ulaşım Planları, Adres Yönetim Sistemi, Toplum Sağlığı Analizleri ve Haritaları, Suç Analizleri ve Haritaları olarak sıralanabilir. Orman ve Ağaç Envanteri, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)’nin Ormancılık Uygulamaları’nda yer almaktadır.