COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ

Tarihi kayıtlar göz önünde tutulduğunda, ilk haritanın Babilliler tarafından yapıldığı bilinmektedir.

Yeryüzünün iki boyutlu düzlemde matematiksel bağıntılar veya geometrik ilişkiler yardımıyla temsil edilmesi işlemine “Harita Projeksiyonu” denir.

Harita üzerindeki noktaların ve alanların yerlerinin gösterilmesinde kullanılan yöntemlere ise “Referans Sistemleri” denir.

Kuzeyden güneye kutuplar arasında uzanan çizgiler meridyen yaylarıdır.

Her meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır.

Alan koruyan projeksiyonlar fiziksel yeryüzündeki şekiller, açı veya uzunluklar
bakımından farklılıklar gösterebilirler. Bu tip projeksiyonlar ile hazırlanan haritalarda şekillerin yüzey alanları korunarak aktarılırlar, ancak açı ve mesafeleri
doğru değildir.

Kuzeyden güneye kutuplar arasında uzanan çizgiler meridyen yaylarıdır.

Transversal Konumlu Projeksiyonlar, düzlem yerküreye ekvator üzerinde herhangi bir noktada teğet, eksen yerin dönme eksenine dik konumda olması durumudur.

Geoid (Jeoid) durgun deniz yüzeyinin karalarında altından devam ettiği bir yüzeydir. Fiziksel yeryüzüne en çok benzeyen şekil “Geoid (Jeoid)” dir.

Gnomonik Projeksiyonların başlıca özellikleri;
• Meridyenler düz bir hat halinde doğrulardan oluşur,
• Paraleller eşit aralıklarda değildir. Paraleller Kutbi Gnomonikte daire şeklinde, Ekvator ve Eğik Gnomonikte ise kavisli şekildedir,
• Büyük daireler düz hat halindedir. Kerte hattı eğridir,
• Teğet noktasından uzaklaşıldıkça şekil ve alanlarda çok büyük miktarda
bozulmalar meydana gelir.

Harita projeksiyonu, fiziksel yeryüzünün belli bir koordinat sistemine göre tanımlı bir referans yüzey modeli üzerindeki görüntüsünü düzlem üzerine ya da düzleme açılabilen yardımcı, aracı yüzeyler üzerine geometrik ilişkiler ve/veya matematik bağıntılar aracılığı ile aktarma işlemidir.

Alan koruyan projeksiyonlar fiziksel yeryüzündeki şekiller, açı veya uzunluklar bakımından farklılıklar gösterebilirler. Bu tip projeksiyonlar ile hazırlanan haritalarda şekillerin yüzey alanları korunarak aktarılırlar, ancak açı ve mesafeleri doğru değildir.

Projeksiyonlar yüzey konumlarına göre çeşitlilik gösterirler. Projeksiyon yüzeyinin yerin dönme eksenine olan konumuna göre 3’e ayrılırlar. Bunlar;

• Normal Konumlu Projeksiyonlar,

• Transversal Konumlu Projeksiyonlar,

• Eğik Konumlu Projeksiyonlar

Elipsin kendi eksenlerinin birinin etrafında döndürülmesiyle elde edilen matematiksel biçime “Elipsoid” denir.

UTM projeksiyonunda, 180° meridyeninden başlamak üzere dünya, 6° derecelik boylam aralıklı 60 dilime ayrılmıştır.

Polikonik projeksiyon ile yapılan haritaların özellikleri aşağıdaki gibidir;

• Ekvator ve merkezi meridyen birbirine dik ve düz hatlar halindedir,

• Merkezi meridyenin her iki tarafındaki meridyenler, içe bükey kavisli olup ekvatordan kutuplara doğru birbirine birleşecek şekildedir,

• Merkezi meridyen üzerinde, paralellerin araları birbirine eşit ancak kavislidir,

• Merkezi meridyenin her iki tarafında 560 millik bir saha içinde, ölçek ve alanlar üzerindeki hatalar %1’i aşmaz. Bu yüzden alan koruyan projeksiyonlardır,

• Yönler doğrudur,

• Kerte hattı eğridir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ

Konum belirlemek amacıyla kullanılan belirli bir referans sistemindeki doğrusal ve açısal büyüklüklerdir. Eksenlerden oluşan referans sistemine denilmektedir.

Birbirlerini dik açı altında kesen iki doğrunun oluşturduğu sisteme “Dik Koordinat Sistemi” denir.

Bir memleketin veya bir bölgenin haritasının boyutlarının belirlenmiş parçasına “Pafta” denir.

Datum, herhangi bir noktanın yatay ve düşey konumunu tanımlamak için başlangıç alınan referans yüzeyidir.