COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 9

Çizgi: CBS yazılımlarında doğru (line) veya çoklu-doğru (polyline) olarak kullanılan geometrik bir nesnedir. İki nokta arasında en kısa uzaklığı tanımlayan sürekli koordinat verilerine doğru, birden fazla doğrunun birleşmesi ile oluşan elemana ise çoklu-doğru adı verilir. Dere, akarsu, yol vb. çizgisel yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.
• Belirli bir uzunlukları vardır ancak kalınlıkları yoktur.
• Bir dizi sürekli koordinat değerlerinden oluşur.
• Kullanılan ölçeğe bağlı olarak, genişliği olmayan çok ince çizgisel yeryüzü
elemanları için kullanılır

CBS’de kullanılacak konumsal veri modeli seçiminde veri kaynağı, tipi ve verinin kullanım amacı göz önünde bulundurulur. Örneğin raster veri modeli analitik ve cebirsel modelleme için daha uygun olacağı gibi, çözünürlük ve veri saklama boyutu açısından vektör veri modeli daha kullanışlıdır.

Raster veri ile vektör verinin bindirme analizinde kullanılması durumunda, vektör verinin raster veriye dönüştürülmesi gereklidir. Bu işlem vektör-raster dönüşüm modülü ile yapılan bir işlemdir ve birçok CBS yazılımı tarafından kullanılan bir yordamdır. Vektör-raster dönüşümü için vektör verinin üretildiği orijinal verinin ölçeğinin ve hassasiyetinin bilinmesi gereklidir. Orijinal verinin hassasiyeti sonuç raster verinin piksel boyutunun belirlenmesindeki temel unsurdur.

Raster Veri Modeli Avantajları:

• Raster veri modelinde her piksel matris yapısı içersinde tanımlandığı için konumlandırma piksel bazında bilinmektedir.

• Raster veri modelinde her piksel grid yapısı içerisinde dizinlerde tutulduğu için analitik ve cebirsel işlemler, programlama açısından daha kolay ve kısa sürede yapılabilmektedir.

• Raster veri modelinde genellikle piksellere tek öznitelik verisi atandığından basit modelleme, bindirme ve kantatif analizler açısından uygundur.

Bitişiklik (Adjacency): Bitişiklik topolojik elemanların birbirleri ile komşuluklarını irdeleyen bir topoloji kuralıdır. İki kapalı poligonun birbiri ile olan komşuluk bilgisini tanımlamak için kullanılır. Örnek verecek olursak, Türkiye il haritası üzerinde, Eskişehir ilinin komşuları bitişiklik kuralı ile sorgulanmaktadır.

CBS konumsal verileri farklı temalarda gruplama özelliğine sahiptir. Bu gruplar ortak koordinat sitemi içerisinde veri tipi, modeli ve veri elemanının özelliklerine göre katmanlara ayrılmalıdır. Katman yapısının temel ilkesi, farklı gruplardaki yeryüzü elemanlarını haritadaki gösterim karmaflasından kurtarmaktır. Katman yapısı CBS’nin en önemli özelliklerinden biridir. Projelendirme aşamasında, önce amaç belirlenmeli ve uygun katmanlar saptanmalıdır. Amaca uygun saptanan katmanlar, aynı zamanda veritabanı modelini de kaba hatları ile şekillendirmektedir. Farklı temalardaki yeryüzü elemanları, veritabanı modelini oluşturan tabloların tanımlarını belirlemektedir. Temaların yanı sıra konumsal veri tipleri (nokta, çizgi, poligon) katman tanımlamasında belirleyici bir parametredir. Nokta tipindeki veri elemanı ile poligon tipindeki veri elemanı aynı katman tanımı içinde bulunmamalıdır. Diğer taraftan örneğin poligon tipinde alan olarak tanımlanacak parsellerin hepsi tek katmanda ifade edilmeli, parseller için iki ayrı katman tanımı yapılmamalıdır. Başka bir örnek verecek olursak, çizgisel eleman olarak tanımlanan cadde-sokak verileri ve yeraltı su şebekesi boruları farklı öznitelik veri alanlarına ve farklı temalara sahip olduklarından aynı katman içinde tanımlanmamalıdır.

Raster veri formatında verinin sol üst köşe koordinatı, piksel boyutu ve düzenli grid verinin boyutları (kaç piksele kaç piksel olduğu) bilindiğinde, satır ve kolonlardan oluşan matris yapısı içerisinde veri koordinatları kolaylıkla hesaplanabilmektedir. Grid yapısı bilgisayar yordamları ile iki boyutlu dizinler (array) olarak kodlandığı için, analitik ve cebirsel hesaplamalar hızlı ve kolay yapılabilmektedir. Bu nedenle küçük karelere bölünmüş raster veri modeli birçok CBS yazılımı tarafından tercih edilmektedir. Topoloji raster veri modeli için anlamlı bir yapı değildir. Çünkü piksel komşulukları, konumları ve sıralaması bilgisayar yordamları tarafından matris yapısı içerisinde kolaylıkla işlenebilmektedir.

Veri boyutunun büyüklüğü nedeni ile raster verilerde genellikle 1-bit ikili (binary) veri değeri kullanılır. Matematiksel olarak her piksel değeri sadece iki değer alabilir, 0 ve 1. Veri boyutu büyütülerek piksel değeri 8-bit veri değerine çıkartılarak 256 farklı değer alabilir.

Vektör Veri Modelinin Avantajları:
• Vektör veri modelinde, raster veri modelinde olduğu gibi çözünürlük ve hassasiyet sorunu yoktur. Veri üretildiği orijinal çözünürlükte görüntülenmektedir.
• Veri gösterimi daha estetik olarak yapılabilmektedir.
• Genellikle harita baskı işlemleri vektör veri kullanılarak yapıldığı için baskı aşamasında veri dönüşümüne gerek duyulmamaktadır.
• Raster veri modelinde konum bilgisi ancak piksel boyutları kadar hassas olabilirken, vektör veri modelinde konum kesin koordinatlarla belirtilmektedir.
• Topolojik eleman ilişkilerinin bilinmesi ile şebeke, yakınlık vb. konumsal sorgulamalar kolaylıkla yapılabilmektedir.
• Raster veri modeline kıyasla veri boyutları daha küçüktür.

Seçeneklerin ilk dördü CBS veri tiplerinden öznitelik verilere ait özelliklerdir. E şıkkında verilen ise "konumsal veri" için geçerli bir ifadedir. Doğru cevap E'dir.

I ve II nokta veri tipi için geçerli özelliklerdir. III ise çizgi veri tipine ait bir özelliktir. Cevap C'dir.

Belirtilen tanım veri modelini ifade etmektedir. Diğer seçenekler başka tanımlarla ilintilidir. Cevap B'dir.

Raster veri setlerinde öznitelik veri değerleri her bir piksele atanır. Diğer özellikler vektör veri modeli ile ilgili çıkarımlardır. Cevap A'dır.

Raster veri ile vektör verinin bindirme analizinde kullanılması durumunda, vektör verinin raster veriye dönüştürülmesi gereklidir. Bu işlem vektör raster dönüşüm modülü ile yapılan bir işlemdir ve birçok CBS yazılımı tarafından kullanılan bir yordamdır. Dolayısıyla cevap D'dir.

I ve II topolojik veri modeli ile ilgili özelliklerdir. Yalnız III spagetti veri modeli için geçerlidir. Doğru cevap B'dir.

Bahsedilen tanım bağlanırlık kuralının tanımıdır. Doğru cevap E'dir.

A seçeneği bağlanırlık, B seçeneği bitişiklik, C seçeneği yakınlık, D seçeneği katman yapısı, E seçeneği ise spagetti veri ile ilgili örneklerdir. Doğru cevap B'dir.

Katmanlar doğru seçenektir. Cevap A'dır.

Vektör veri kullanımının bir çok avantajı vardır. Bunlarden biri ise veri boyutunun küçük olmasıdır. Dolayısı ile doğru cevap  C'dir.

Nokta: Belirli hacmi, alanı ve uzunluğu olmayan mutlak konum belirlemek için kullanılan geometrik bir nesnedir. Ağaç, direk vb. noktasal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS haritalarında tanımlamak için kullanılır.