COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 8

Çizgi: CBS yazılımlarında doğru (line) veya çoklu-doğru (polyline) olarak kullanılan geometrik bir nesnedir. İki nokta arasında en kısa uzaklığı tanımlayan sürekli koordinat verilerine doğru, birden fazla doğrunun birleşmesi ile oluşan elemana ise çoklu-doğru adı verilir. Dere, akarsu, yol vb. çizgisel yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

Poligon: Çizgisel elemanlarla sınırlandırılmış iki boyutlu homojen kapalı alanlardır. Ada, göl, parsel, il sınırı vb. alansal yeryüzü elemanlarınınn konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

Nokta: Belirli hacmi, alanı ve uzunluğu olmayan mutlak konum belirlemek için kullanılan geometrik bir nesnedir. Ağaç, direk vb. noktasal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS haritalarında tanımlamak için kullanılır. - Birbirinden ayrık noktasal konumları belirtir. - Kullanıldığı ölçek için alansal ve uzunluk cinsinden büyüklüğü yoktur. - Genellikle X,Y cinsinden tek bir koordinat çifti ile gösterilir. - Kullanılan ölçekte alan veya çizgi olarak gösterilse, çok küçük değerler olacağı için noktasal nesne olarak gösterilmektedir.

Veri boyutunun büyüklüğü nedeni ile raster verilerde genellikle 1-bit ikili (binary) veri değeri kullanılır. Matematiksel olarak her piksel değeri sadece iki değer alabilir, 0 ve 1 doğru seçenektir.

Raster Veri Modeli Avantajları: - Raster veri modelinde her piksel matris yapısı içerisinde tanımlandığı için konumlandırma piksel bazında bilinmektedir. - Raster veri modelinde her piksel grid yapısı içerisinde dizinlerde tutulduğu için analitik ve cebirsel işlemler, programlama açısından daha kolay ve kısa sürede yapılabilmektedir. Diğer seçenekler raster veri modelinin dezavantajları arasındadır.

Bitişiklik topolojik elemanların birbirleri ile komşuluklarını irdeleyen bir topoloji kuralıdır. İki kapalı poligonun birbiri ile olan komşuluk bilgisini tanımlamak için kullanılır.

Topolojik yapı üç temel ilkeye dayanmaktadır: Bağlanırlık, Bitişiklik, Yakınlık.

Vektör Veri Modelinin Avantajları: - Vektör veri modelinde, raster veri modelinde olduğu gibi çözünürlük ve hassasiyet sorunu yoktur. Veri üretildiği orijinal çözünürlükte görüntülenmektedir. - Veri gösterimi daha estetik olarak yapılabilmektedir. - Genellikle harita baskı işlemleri vektör veri kullanılarak yapıldığı için baskı aşamasında veri dönüşümüne gerek duyulmamaktadır. - Raster veri modelinde konum bilgisi ancak piksel boyutları kadar hassas olabilirken, vektör veri modelinde konum kesin koordinatlarla belirtilmektedir. - Topolojik eleman ilişkilerinin bilinmesi ile şebeke, yakınlık vb. konumsal sorgulamalar kolaylıkla yapılabilmektedir. - Raster veri modeline kıyasla veri boyutları daha küçüktür.

CBS konumsal verileri farklı temalarda gruplama özelliğine sahiptir. Katman yapısının temel ilkesi, farklı gruplardaki yeryüzü elemanlarını haritadaki gösterim karmaşasından kurtarmaktır. Katman yapısı CBS’nin en önemli özelliklerinden biridir. Projelendirme aşamasında, önce amaç belirlenmeli ve uygun katmanlar saptanmalıdır. Temaların yanı sıra konumsal veri tipleri (nokta, çizgi, poligon) katman tanımlamasında belirleyici bir parametredir. Nokta tipindeki veri elemanı ile poligon tipindeki veri elemanı aynı katman tanımı içinde bulunmamalıdır.

Çizgilerin ,belirli bir uzunlukları vardır ancak kalınlıkları yoktur. Bir dizi sürekli koordinat değerlerinden oluşur. Kullanılan ölçeğe bağlı olarak, genişliği olmayan çok ince çizgisel yeryüzü elemanları için kullanılır.

Piksel sayısal ortamda bir resmin bölünemeyen en küçük parçasıdır.

Yakınlık konumu bilinen bir veri elemanından belirli bir uzaklık değeri ile veri elemanı çevresinde eş uzaklıklı alanlar yaratarak bu alan içinde kalan diğer elemanların belirlenmesi için kullanılmaktadır.

Raster Veri Modeli için çizgisel ve alansal veri elemanlarını oluşturan her noktanın koordinatlarının saklanması gerekmesi gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Konumsal veri tipleri nokta, çizgi ve poligon olarak üç tanedir.

Raster veri formatında verinin sol üst köşe koordinatı, piksel boyutu ve düzenli grid verinin boyutları (kaç piksele kaç piksel olduğu) bilindiğinde, satır ve kolonlardan oluşan matris yapısı içerisinde veri koordinatları kolaylıkla hesaplanabilmektedir.

Konumlandırmanın piksel bazında bilinmesi Raster Veri Modeline ait bir özelliktir.

Çizgisel Elemanlar katman yapılarını tanımlama işlemi yaparken kullanılan terimlerden biri değildir.

Topolojik veri modelinde veri elemanları (nokta, çizgi, poligon) sayısal ortama aktarılırken çizim yönüne göre saklanır. Poligonu oluşturan çizgiler, çizgilerin çizim yönü, kesişim noktaları, çizgilerin çizim yönlerine göre sağında ve solunda kalan poligonlar, çizgilerin başlangıç ve bitiş noktaları topoloji tablolarında saklanmaktadır.

Bağlanırlık, bir kentin yeraltı su şebekesindeki işleyişi, suyun akış yönünü, ana ve tali vanaların konumu ve işlevlerini CBS ortamında tanımlamak için kullanılır. Tanımlama sonucunda şebeke elemanlarının konumları, hangi vana ile birbirlerine bağlandıkları, hangi vana kapanırsa hangi borulara su gitmeyeceği bilinmektedir.

CBS verileri, yeryüzünden çeşitli yöntemlerle toplanmakta, uzun uğraşlar ve titizlikle yürütülen çalışmalar sonucunda iki farklı tipte üretilmektedir. (1)Öznitelik Verisi: En basit tanımı ile konumsal nesnelerin özellikleri olarak ifade edilebilir. Öznitelik verileri konumsal bir nesne ile ilişkili, konumsal olmayan verilerdir ve konum bilgisi içermezler. Genellikle tablo veriler şeklinde sunulan öznitelik verisi, doğadaki konumsal nesnelerin, nicelik ve nitelik gibi karakteristik özelliklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. (2)Konumsal veri: Yeryüzünde herhangi bir nesnenin coğrafi konumunu belirlemek için kullanılır. Konum bilgisi koordinat sistemleri ile mutlak bir nokta olarak ifade edilebilmektedir. Küçük alanlar için genellikle kartezyen koordinatlar, daha geniş alanlar için ise kartografik projeksiyon sistemleri kullanılmaktadır. Konumsal veriyi ifade etmek için, uluslararası platformda kabul gören birçok projeksiyon sistemi bulunmaktadır. Nokta, Çizgi ve Poligon gibi geometrik ifadeler, CBS’de konumsal veriyi tanımlamaya yarayan temel harita elemanlarıdır. Nesnelerin yeryüzündeki mutlak ve göreceli konumları, bu elemanlar yardımı ile konumsal veri olarak CBS platformuna aktarılmaktadır.