COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 7

Nokta, Çizgi ve Poligon gibi geometrik ifadeler, CBS’de konumsal veriyi tanımlamaya yarayan temel harita elemanlarıdır. Nesnelerin yeryüzündeki mutlak ve göreceli konumları, bu elemanlar yardımı ile konumsal veri olarak CBS platformuna aktarılmaktadır.

Nokta, Belirli hacmi, alanı ve uzunluğu olmayan mutlak konum belirlemek için kullanılan geometrik bir nesnedir. Ağaç, direk vb. noktasal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS haritalarında tanımlamak için kullanılır.

CBS yazılımlarında doğru (line) veya çoklu-doğru (polyline) olarak kullanılan geometrik bir nesnedir. İki nokta arasında en kısa uzaklığı tanımlayan sürekli koordinat verilerine doğru, birden fazla doğrunun birleşmesi ile oluşan elemana ise çoklu-doğru adı verilir. Dere, akarsu, yol vb. çizgisel yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

Poligon, çizgisel elemanlarla sınırlandırılmış iki boyutlu homojen kapalı alanlardır. Ada, göl, parsel, il sınırı vb. alansal yeryüzü elemanlarının konum bilgilerini CBS’de tanımlamak için kullanılır.

CBS veri setleri farklı tipleri kullanılmasının yanında farklı veri modelleri kullanılarak da üretilmektedir. Veri modeli, veriyi tanımlama ve kullanma şeklini belirleyen, kayıtların aranması için gerekli erişim yollarını gösteren, veri tabloları arasındaki ilişkileri açıklayan kurallar dizinidir. CBS veri modeli, konumsal veri tipinin gösterimini sağlayan matematiksel yapıdır. Coğrafi tabanlı sayısal konumsal veriyi CBS platformunda saklamak ve işlemek için iki adet konumsal veri modeli kullanılmaktadır.(1)Raster Veri Modeli, (2)Vektör Veri Modeli. Spagetti veri modeli temel vektör veri modelleri arasındadır.

Raster veri iki boyutlu ortamda düzenli grid yapısında satır ve kolonlara bölünmüş hücrelerden oluşur. Bu hücrelerin her birine piksel (pixel) adı verilir. Piksel İngilizce sözcük anlamı olarak “picture element” (resim elemanı) teriminin kısaltmasıdır.

Vektör veri modeli vektör elemanlardan oluşur. Temel veri elemanı noktadır. Diğer veri elemanları noktaların birleşmesi sonucu oluşur. “İki nokta arasındaki en kısa yol doğrudur” tanımından yola çıkarak çizgi elemanı doğruların birleşmesinden, poligon tanımı ise doğruların oluşturduğu kapalı alandan oluşmaktadır. CBS platformu için, Spagetti veri modeli ve Topolojik veri modeli olmak üzere, iki temel vektör veri modeli kullanılmaktadır.

Genellikle CAD yazılımları ile üretilen, objelerin sadece X,Y koordinatlarından oluşan, objelerin birbirleri ile konumsal ilişkilerinin saklanmadığı veri modelidir. Veri elemanları nokta, çizgi ve poligon olarak tanımlanır ve elemanları oluşturan nokta koordinatları ve veri tipleri “spagetti veri” modelinin temelini oluşturur. Spagetti veri modelinde topoloji kullanılmaz. Yani veri elemanlarının birbirleri ile olan bağlanırlık, bitişiklik ve yakınlık gibi konumsal ilişkileri, spagetti veri modelinde kullanılmaz.

Topolojik veri modeli, veri elemanlarını (nokta, çizgi, poligon) birbirleri ile olan konumsal ilişkileri ile birlikte tanımlamaktadır. Veri elemanlarının konumsal ilişkilerinin tanımlanması, CBS platformunda sorgulama ve analiz olanağı sunmaktadır.

Konumsal veri kaynakları;

• Kâğıt haritalar, 

• Hava fotoğrafları, 

• Uydu görüntüleri, 

• Arazi ölçümleri, 

• Sayısal veriler

Harita Projeksiyonu: Yeryüzünün şekli üç boyutlu olduğu için, üzerindeki coğrafi nesnelerin iki boyutlu harita düzleminde gösterilmesinde kullanılan matematiksel transformasyon işlemlerine harita projeksiyonu denir.

CBS’nin tek ve en büyük veri kaynağı yeryüzüdür. CBS verileri, yeryüzünden çeşitli yöntemlerle toplanmakta ve iki farklı veri tipinde üretilmektedir; konumsal ve öznitelik verileri. Konumsal veri kaynakları;

• Kâğıt haritalar, 

• Hava fotoğrafları, 

• Uydu görüntüleri, 

• Arazi ölçümleri, 

• Sayısal veriler

Koordinatlarla ifade edilen konum bilgisinin gerçek konuma yakınlığına konumsal hassasiyet denir. Kağıt harita üzerinden çizimler ve ölçümlerin pafta üstündeki konumsal hassasiyetleri genellikle yaklaşık 0.5 mm’dir.

Koordinatlarla ifade edilen konum bilgisinin gerçek konuma yakınlığına konumsal hassasiyet denir. Kağıt harita üzerinden çizimler ve ölçümlerin pafta üstündeki konumsal hassasiyetleri genellikle yaklaşık 0.5 mm’dir.

1:25,000-------------12,5m

Tematik haritalar konumsal veri değişikliklerinin coğrafi dağılımlarını göstermektedirler. Bu değişimler iklim, yükseklik gibi doğal değişimlerin yanı sıra, sağlık, nüfus, eğitim gibi sosyo-kültürel değişikliklerde olabilir. Tematik haritalar üç temel amaca hizmet ederler; 

• Seçilen bölgede belirgin konumlarla ilgili spesifik bilgi sağlamak, 

• Konumsal dağılımlarla ilgili genel bilgi sağlamak, 

• Birden fazla dağılım bilgisini karşılaştırmak  için kullanılmaktadır.

CBS veri kaynaklarından elde edilen verilen genellikle; 

• Tablet veya ekrandan sayısallaştırma, 

• Taranmış veriden otomatik vektörizasyon, 

• Her nesnenin koordinatlarını klavyeden girmek, 

• Sayısal verinin dönüştürülmesi şeklinde sisteme aktarılmaktadır.

Öznitelik verisi sorgulama işleminde veritabanları için geliştirilmiş olan sorgulama dili SQL (Structured Query Language) kullanılmaktadır. SQL veritabanı sorgulamasında standart kabul edilen bir sorgulama dilidir. CBS yazılımları içinde SQL kodlarını yazmayı kolaylaştırıcı arayüzler bulunmaktadır.

Konumsal veritabanları ayrıca, ilişkisel veritabanı yapısında tanımlanan kurallar doğrultusunda tablolar arası ilişkilendirme uyarınca veri doğruluğu ve veri bütünlüğünü denetlemekte ve veri güvenliğini kontrol etmektedir. Konumsal veritabanları ölçeklenebilir mimarisi ile birçok CBS yazılımı tarafından tercih edilmektedir. Özetle konumsal veritabanları; 

• Merkezi ve/veya dağıtık mimaride çok çeşitli veri tiplerinin saklanmasına, 

• Birbirinden farklı model ve tipteki verilerin ilişkilendirilmesi ve karmaşık kuralların tanımlanmasına, 

• Şebeke ve topoloji kuralları gibi gelişmiş geometrik ilişki modellerinin kurulmasına, 

• Konumsal verinin entegrasyonunun sağlanması ve sürdürülmesine, 

• Çok kullanıcılı ortamlarda veri ulaşımı, girişi, düzenlemesi ve işlenmesine, 

• Konumsal verinin diğer bilgi teknolojisi veritabanları ile entegrasyonuna, 

• Veri saklama ünitelerinin kolaylıkla genişletilmesine, 

• Tanımlanabilir yeni nesne ve kuralların eklenmesine olanak sağlamaktadır.

Tablo7.1'e göre doğru cevap C'dir.