COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 14

Yer bilimleri grubu içinde yer alan coğrafya, yerkürenin çeşitli özelliklerini ve insan etkinliklerini incelerken birçok bilim dalından da yararlanır. Coğrafyanın yararlandığı başlıca bilimler şöyle sıralanmıştır: Antropoloji, Astronomi, Botanik, Ekonomi, Etnografya, İstatistik, Hidroloji, Jeofizik, Jeodezi, Jeoloji, Jeopolitik, Kartoğrafya, Meteoroloji, Petrografi, Sosyoloji, Tarih, Zooloji.

Haritalar ile uğraşır ve harita üretim sürecinde veri toplamadan kullanmaya kadar her tür ve ölçekteki harita üretim ve harita kullanma çalışmalarını konu edinir. Kartoğrafya, genel bir tanımla, harita ve harita benzeri gösterimlerle iletilecek bilgileri toplayan, bu bilgileri işleyen, bu gösterimlerde kullanılan grafik işaretlerin özelliklerini belirleyen, haritanın çizimsel tasarım, basım ve kullanım yöntemlerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapan ve coğrafi bilginin grafik, kabartma veya sayısal formda sunulmasını, iletişimini, organizasyonunu ve kullanılmasını sağlayan teknik bir bilim dalıdır.

Açıklama: Coğrafya, konuların işlenişi bakımından birbirinden farklı ancak birbirini bütünleyen iki ana bölüme ayrılır:

1.Genel Coğrafya

2.Yerel Coğrafya

Beşeri coğrafyanın alt grupları şunlardır:

Nüfus coğrafyası

Yerleşme coğrafyası

Evrende milyonlarca yıldız, gezegen, meteor gibi gök cisimleri bulunur. Gök cisimlerini birbirinden ayıran en önemli özellik, bir bölümünün ısı ve ışık yayması (yıldızlar), bir bölümünün ise yıldızlardan aldıkları ısı ve ışığı yansıtmasıdır (gezegenler).

Harita: Dünya’nın bütününün ya da bir bölümünün kuş bakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe göre küçültülerek bir düzlem üzerine geçirilmesidir. Dünya’nın kendine özgü küremsi şekli nedeniyle, yeryüzünün bir zemin üzerine hatasız olarak çizilmesi olanaksızdır. Onun için, haritalarda ancak gerçeğe yakın görünümler yansıtılabilir. Bu nedenle, bu konuda bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin başında iz düşüm esasına dayanan projeksiyonlar gelir.

Coğrafi anlamda, yer şekillerinin yandan görünüşü olarak ifade edilebilir. İzohips haritalarından yararlanarak herhangi bir yerin profili çıkarılabilir. Profili çıkarılacak yer iki nokta ile sınırlandırıldıktan sonra, bu iki nokta bir doğru ile birleştirilir ve bu doğrunun izohipsleri kestiği yerler işaretlenir. Daha sonra, bir kağıda yatay bir doğru ve bu doğrunun iki ucundan birer dikme çizilir. Bu dikmeler üzerinde yükselti basamakları belirtilir. İzohipslerin yükseltileri dikkate alınarak işaretlenen noktalar bu kâğıda aktarıldığında istenilen yerin profili çıkarılmış olur.

Çevre Düzeni Planı ve diğer Üst ölçek planların, hedef ve kararlarına uygun olarak, genel arazi kullanış biçimlerini, gelecekteki nüfus yoğunluklarını, yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile gerekli kentsel, sosyal ve teknik altyapı alanlarını, ulaşım sistemlerini belirleyen ve uygulama imar planlarını yönlendirmek amacıyla hazırlanan planlardır. Büyükşehir belediyelerinde 1/5000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte, diğer yerleşmelerde 1/5.000 ölçekte hazırlanarak onaylı hâlihazır haritalar üzerine çizilir.

Koruma Amaçlı İmar Planları: 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve 644 Kanun Hükmünde Kararname kapsamında hazırlanan yönetmelikler çerçevesinde tespit edilen alanlarda var olan değerlerin korunması ve sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda gelecek nesillere aktarılması amacıyla hazırlanmaktadır. Koruma Amaçlı İmar Planları, Nazım ve Uygulama İmar planları olmak üzere iki aşamada hazırlanmaktadır. Koruma amaçlı imar planlarının yapıldığı alanlar, Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanları, Kesin Korunacak Hassas Alanlar, Nitelikli Doğal Koruma Alanları ve Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanları ile daha önceden tespit ve tescil edilmiş Doğal Sit Alanlarıdır.

Dünya’nın küre şeklinde olduğunu ilk öne süren İyonya’lı filozof Pitagaros olmuştur. Daha sonra Aristotales, Dünya’nın ay üzerine düşen gölgesinin daire şeklinde olduğunu belirterek, bunu yerkürenin yuvarlaklığının kanıtı olarak göstermiştir. 16. yüzyılda Kopernik’in, daha sonrada Keppler’in çalışmaları Dünya’nın biçimi ve hareketleri ile ilgili önemli bilgilere ulaşmamızı sağlamıştır.

Yerel saatin hesaplanmasında meridyen yayları esas alınır. Aynı meridyen yayı üzerindeki her noktada yerel saat aynı iken, farklı meridyen yayları üzerindeki noktaların yerel
saatleri farklı olur. Bir noktada yerel saat ayarlanırken, o noktadan geçen meridyene güneş ışınlarının dik gelmesi göz önünde tutulur. Güneş, gökyüzünde en yüksek noktaya geldiği an, saatler tam 12.00’ye ayarlanır.

Yön bulmak için kullanılan yöntemler içinde ekvator yıldızı yer almaz. Kutup yıldızından yararlanılarak yön tespiti yapılabilir.

Antropoloji, insanın ve insanlığın incelenmesini konu alan bilim dalıdır. Doğru yanıt E'dir.

Jeodezi, haritacılık ve topoğrafyanın kuramları doğrultusunda yer yuvarlağının modellenmesiyle yer yuvarlağındaki ve dış alanındaki koordinat sistemini tanımlar. Doğru yanıt A'dır.

Yer biliminin, yer kabuğunun kütlesi, petrografinin konusudur. Doğru yanıt A'dır.

Tarım coğrafyası beşeri ve ekonomik coğrafyanın alt grubuna dahildir. Doğru yanıt A'dır.

Yerel coğrafya konuyu değil alanı esas alır. Doğru yanıt E'dir.

Güneşe olan uzaklığına göre beşinci sırada yer alan gezegen Jüpiter'dir. Doğru yanıt B'dir.

Yerkürenin ekvator kesiminden şişkin, kutuplardan basık şekline geoid adı verilir. Doğru yanıt D'dir.

Dünya yüzeyinden geçtiği varsayılan çizgilere merdiyen yayları adı verilir. Doğru yanıt B'dir.