COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 12

Yer ölçümü anlamındaki jeodezi, haritacılık ve topoğrafyanın kuramları doğrultusunda yer yuvarlağının modellenmesiyle yer yuvarlağında ve dış alanında koordinat sistemlerini tanımlayan, referans ağlarını oluşturan, mekansal bilgileri bu ağ ve sistemlerle ilişkilendiren ve zamana bağlı değişimlerini izleyen bilimdir.

Fiziki coğrafyanın alt grupları şunlardır: Matematik coğrafyası, hidroğrafya, iklim bilimi, biyocoğrafya ve jeomorfoloji. Tarım coğrafyası, ekonomik coğrafyanın alt gruplarından biridir.

Gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde Güneş tam doğudan doğar ve tam batıdan batar. Bu nedenle, bu tarihlerde bu yöntemle kesin doğru sonuç alınır.

Püskürük (Magmatik) Kayalar: Dünya’nın iç kısımlarında bulunan kızgın maddelerin yer kabuğu içine sokulması ya da yeryüzüne püskürerek yığılması, zamanla katılaşıp soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. Andezit, bazalt, granit ve tüfler bu gruptaki kayalardandır.

Yer kabuğunun esnek olduğu bölümlerdeki birikme alanlarına “Jeosenklinal” denir. Bu birikme alanları yan basınçlara uğradığında sıkışır, kıvrılır ve birbirini izleyen sıradağları oluşturur. Yan basınçlarla oluşan yer kırıklarına “fay”; yer kabuğunun kırılmalar sonucunda çevresine göre yüksekte kalan bölümlerine “horst”; horstlar arasında kalan çöküntü alanlarına da “graben” adı verilir.

Akarsuların veya buzulların oluşturduğu, dağları boyuna ve enine kesen uzun çukurlara “vadi” adı verilir.

Orta Ölçekli Haritalar: Genellikle bir ülkeyi veya kıtayı gösteren haritalardır. Ölçekleri 1:100.000 ile 1:800.000 arasında olan haritalar bu gruba girerler.

Yüzey şekillerini göstermek için farklı yöntemler kullanılır. Bu yöntemlerin başlıcaları şunlardır:

gerçek alan = haritadaki alan × ölçek böleninin karesi

gerçek alan = (3 × 3,5) × (500.000 cm)²

gerçek alan = 10,5 × (5 km)²

gerçek alan = 10,5 × 25 = 262,5  km²dir.

Tarihi kayıtlar göz önünde tutulduğunda, ilk haritanın Babilliler tarafından yapıldığı bilinmektedir.

Yeryüzünün iki boyutlu düzlemde matematiksel bağıntılar veya geometrik ilişkiler yardımıyla temsil edilmesi işlemine “Harita Projeksiyonu” denir.

Harita üzerindeki noktaların ve alanların yerlerinin gösterilmesinde kullanılan yöntemlere ise “Referans Sistemleri” denir.

Kuzeyden güneye kutuplar arasında uzanan çizgiler meridyen yaylarıdır.

Her meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır.

Alan koruyan projeksiyonlar fiziksel yeryüzündeki şekiller, açı veya uzunluklar
bakımından farklılıklar gösterebilirler. Bu tip projeksiyonlar ile hazırlanan haritalarda şekillerin yüzey alanları korunarak aktarılırlar, ancak açı ve mesafeleri
doğru değildir.

Kuzeyden güneye kutuplar arasında uzanan çizgiler meridyen yaylarıdır.

Transversal Konumlu Projeksiyonlar, düzlem yerküreye ekvator üzerinde herhangi bir noktada teğet, eksen yerin dönme eksenine dik konumda olması durumudur.

Geoid (Jeoid) durgun deniz yüzeyinin karalarında altından devam ettiği bir yüzeydir. Fiziksel yeryüzüne en çok benzeyen şekil “Geoid (Jeoid)” dir.

Gnomonik Projeksiyonların başlıca özellikleri;
• Meridyenler düz bir hat halinde doğrulardan oluşur,
• Paraleller eşit aralıklarda değildir. Paraleller Kutbi Gnomonikte daire şeklinde, Ekvator ve Eğik Gnomonikte ise kavisli şekildedir,
• Büyük daireler düz hat halindedir. Kerte hattı eğridir,
• Teğet noktasından uzaklaşıldıkça şekil ve alanlarda çok büyük miktarda
bozulmalar meydana gelir.

Harita projeksiyonu, fiziksel yeryüzünün belli bir koordinat sistemine göre tanımlı bir referans yüzey modeli üzerindeki görüntüsünü düzlem üzerine ya da düzleme açılabilen yardımcı, aracı yüzeyler üzerine geometrik ilişkiler ve/veya matematik bağıntılar aracılığı ile aktarma işlemidir.