COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

Coğrafi bilgi sistemleri, coğrafi olarak tanımlanabilen yazınsal ve vektörel verilerin aynı ortamda eşlenmesini ve bu veriler üzerinde amaçlar doğrultusunda verilerin sorgulanmalı ve analiz edilmesini sağlayan bilgi sistemidir. Bunun için Mekansal veri, bilgisayar sistemi ve sistemin özelliklerini bilen personelden oluşan bileşene ihtiyaç vardır. Vektörel veri, mekânsal veri bileşenidir. Donanım ve ağ sistemi bilgisayar sistemi bileşenleridir. Metodoloji ise personel bileşenidir. İnternet ise bileşenler haricinde yardımcı bir işlev görmektedir.

Coğrafi bilgi sistemlerinde yazınsal veriler iki temel tipte sınıflandırılmaktadır. Bunlar; sayı ile ifade edilen yükseklik, eğim, nüfus bilgisi gibi numerik veriler ve cinsiyet, jeoloji, toprak verisi gibi harflerle ifade edilen karakter verilerdir. Şıklara bakıldığında B,C,D ve E şıkkı karakter verilerindendir. A şıkkı ise numerik veridir.

Coğrafi bilgi sistemleri, birçok meslek disiplininin transdisipliner olarak yer aldığı bir konudur. Bu meslek disiplinlerinin en önemlileri flu flekilde sıralanabilir: Coğrafya, Kartografya, Jeodezi, Fotogrametri, Bilgisayar bilimi, Elektronik, Fizik, Matematik, İstatistik, ve Planlama. Şıklardan Finans bilimi ile CBS ile disiplinlerarası çalışılabilir bir alan değildir.

CBS’de temel analizler yüzey analizleri, ağ analizleri ve yakınlık analizleri olmak üzere 3’e ayrılmaktadır. Tampon analizi, yakınlık analizidir. En kısa yol, servis alanı saptanması ve ulaşılabirlirlik ağ analizlerindendir. Toprgrafik analizler, hidrolojik analizler ve 3D analizler ise yüzey analizlerindendir.

Arazi ölçümü yaparak elde edilecek verilere göre çok daha hızlı sonuca ulaşılır. Mevcut haritalarda hatalar ya da arazide değişimler olabileceği için kartografik haritalara göre çok daha sağlıklı sonuç elde edilir. Çok geniş alanlar için veri elde etmenin en düşük maliyetli yoludur. Kartografik haritayı sayısallaştıran kişinin yapacağı hatalar olmayacaktır gibi avantajları ile fotogrametrik yöntem kuşkusuz en sağlıklı ve en kolay olan yöntemdir.

Poligon topolojisi oluflturabilmek için öncelikle çizimin belli özellikleri taşıması gerekmektedir.Bunlar; Poligonlar tamamen kapalı olmalı, hiçbir yerde açık olmamaı, Poligonları oluşturan çizgiler taşmamalı, Poligonları oluşturan sınırlarda tek bir çizgi olmalı ve Çizgiler kesişme noktalarından kırılmalıdır.

Tanımdan da anlaşılacağı üzere çeşitli çizgisel hatlardan bir ağ oluşturularak topoloji ortaya çıkmaktadır.

CBS’de temel kavramlar içerisinde Raster, Raster Band, Raster Calculator, Raster Catalog ve Raster Data Model kavramları bulunmaktadır. Raster Management ve Raster Planning bulunmamaktadır.

Vektörel veri, hava fotoğrafları, uydu verileri, veri kütükleri CBS’nin mekansal veri bileşenlerindendir. Yazılım CBS’nin bilgisayar sistem bileşenlerindendir.

İşgücü ve zaman israfını en aza indirgemesi, analiz yapma kolaylığı, harita doğruluğu ve güvenirliliği Coğrafi Bilgi Sistem (CBS) kullanımının planlama çalışmalarında verimliliği artırıp, personel gereksinimini azaltmaktadır. Bilgiye ulaşabilme zorluğu ve öğrenim ve kullanımının karmaşık olması değil tam tersidir.

Bir gözlem ya da işlem sonucunda ortaya çıkan sonuçların rakamlarla ya da harflerle ifade edilmesine veri denir. Veriler, belli bir işleme sokulduktan sonra bilgi halini alırlar.

Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde kullanılan veri tipleri, ekonomik veriler, kentsel veriler, sosyal veriler, doğal verilerdir. Teknik veriler genel olarak her yerde kullanılır, CBS ile doğrudan ilgili değildir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, kullanıldığı yere ve amaca bağlı olarak farklı isimler alabilmektedir.
Yaygın olarak kullanılan isimler:
- Kent bilgi sistemi,
- Çevre bilgi sistemi (EIS),
- Afet bilgi sistemi,
- Otomatik haritalama ve hizmet yönetimi (AM/FM),
- Arazi bilgi sistemi (LIS),
- Doğal kaynak bilgi sistemi vb.

Raster görüntü, kağıtta, fotoğrafta, paftada yer alan taranarak bilgisayara aktarılan dokümanlar, haritalar, çizimler, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları taranarak ya da digital kamera vb. yollardan bilgisayara aktarılan resimlerdir. Raster veri için kullanılan DPI, (dot per inch - inch başına nokta sayısı) raster verinin kalitesini ortaya koyar. Nokta sayısı arttıkça veri büyür, ancak kalite artar. Vektörel bilgiler ise bilgisayar ortamında yer alan çizgiler, eğriler, noktalar gibi koordinat sistemi üzerinde ifade edilebilen, başlangıç, bitiş ve kendini tanımlayan tüm noktalarının koordinatları belirli objelerdir.

Haritada gösterilen birimin gerçek dünyadaki büyüklüğüne olan oranı ölçektir. Diğer çeldiriciler bu tanımla doğrudan iligili değildir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde kentsel dokunun tespit edilmesi amacıyla yapılan çalışmalarda çözünürlük 1-10 metre arasındayken, atmosferik hareketler gibi geniş alanları gözlemlemek için kullanılan görüntülerde çözünürlük 1000 metreye kadar çıkar.

DEM arazinin topografik yüzeyinin deniz seviyesinden yüksekliği ya da her hangi bir coğrafik koordinattan yüksekliğinin dijital ortamda gridler ve üçgenlerden yararlanılarak oluşturulmasıdır. DTM ise yükseklik, eğim, bakı yönü, drenaj vb. arazi özelliklerinin dijital ortamda modellenmesi ve oluşturulmasıdır. Genellikle DTM’ler DEM’lerden yararlanılarak oluşturulurlar. Sayısal arazi modelleri ile ilgili bir diğer önemli kavram ise TIN (Triangulated
irregular network)’dür. TIN’ler rastlantısal olarak sayısal model üzerine konulmuş noktalardan yararlanılarak oluşturulan üçgenlerle oluşturulmuş bir sayısal yükseklik modelidir.

CBS kullanımının planlama çalışmalarında verimliliği en az 10 kat artırdığı, personel gereksinimini çok azalttığı söylenebilir. Bu verimlilik artışının nedenleri;
- Bilgi yönetiminin ve güncelleştirmesinin verimli halde yapılmasını sağlaması,
- Daha az hata yapılmasını sağlaması,
- İşgücü ve zaman israfını en aza indirgemesi,
- Bilgi saklamaya ve arşivlemeye yönelik iyi bir altyapı sağlıyor olması,
- Bilgiye ulaşabilme kolaylığı,
- Gelişmiş sistem güvenirliliği,
- Harita doğruluğu, güvenirliliği ve produktivite,
- Analiz yapma kolaylığı.

Mekânsal veriler:
- Vektörel veri
- Hava fotoğrafları
- Uydu verileri
- Veri kütükleri
- İstatistiksel Veriler
Ağ sistemi bilgisayar sistemi içerisinde yer almaktadır.

Ağ analizleri aşağıdaki gibidir;
- En kısa yol
- Ulaşılabilirlik
- Servis alanı saptanması, vb.