COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

CBS bileşenleri donanım, yazılım, veri ve personeldir. Diğer seçeneklerde yer alan jeoloji, alt yapı, pazarlama ve ekonomi CBS bileşenleri değildir.

Coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılan mekânsal veriler;
- Vektörel veri
- Hava fotoğrafları
- Uydu verileri
- Veri kütükleri
- İstatistiksel verilerdir. Soruda verilen tüm veri tipleri doğrudur.

Bir coğrafi bilgi sistemi yazılımının temel fonksiyonları arasında sayısallaştırma, değişiklik yapma, topoloji oluşturma, farklı formatlarda saklama, öznitelik belirleme, veri depolama, modelleme, öznitelik sorgulama, nesne tabanlı veritabanı oluşturma, ölçme işlemlerini gerçekleştirme, farklı veri katmanlarını çakıştırma, mekânsal analizler yapma, görüntüleme vb. sayılabilir. Görüldüğü üzere A, B, D ve E seçeneklerinde yer alan ifadeler doğru iken, C seçeneğinde yer alan istatistiki analizler yapma coğrafi bilgi sistemlerinin temel fonksiyonları arasında yer almaz.

Raster veri, kağıtta, fotoğrafta, paftada yer alan taranarak bilgisayara aktarılan dokümanlar, haritalar, çizimler, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları taranarak ya da dijital kamera vb. yollardan bilgisayara aktarılan resimlerdir.

Çözünürlük daha çok raster veri ile ilgili olup, resim üzerindeki bir pikselin (resmi tanımlayan her bir nokta/bir inch’teki nokta sayısı) büyüklüğüdür. Ölçek; haritada gösterilen birimin gerçek dünyadaki büyüklüğüne olan oranıdır. Eş yükselti eğrisi; bir haritada aynı yükseklikteki noktaları birleştiren hayalî eğrilere denir. Vektörel verinin bilgisayara aktarılması amacıyla yapılan işleme sayısallaştırma denir. Kartografya ise, bir harita yapmak için, mekânsal veri toplama işleminden, toplanan bu bilgileri işleme, grafik hale getirme ve harita basımına uygun olarak yapılandırmaya kadar tüm aşamalardaki çalışmaları içeren bilim ve sanat dalıdır.

Çakıştırma fonksiyonunun girdisi iki ya da daha fazla topolojik katman olmalıdır. Sorgulama; amaç doğrultusunda aranan verilerin bulunması için kullanılan yöntemdir. Haritada gösterilen birimin gerçek dünyadaki büyüklüğüne olan oranı ölçektir. Çözünürlük daha çok raster veri ile ilgili olup, resim üzerindeki bir pikselin büyüklüğüdür. Vektörel verinin bilgisayara aktarılması amacıyla yapılan işleme sayısallaştırma denir.

Cbs’de yapılan temel analizler 3’e ayrılır. Bunlar: Yüzey analizleri (Topografik analizler, hidrolojik analizler, 3D analizler), ağ analizleri (En kısa yol, ulaşılabilirlik, servis alanı saptanması vb.), ve yakınlık analizleri (tampon analizi)dir.

Poligon topolojisi oluşturabilmek için öncelikle çizimin belli özellikleri taşıması gerekmektedir. Bu özellikler aşağıda verilmiştir:
- Poligonlar tamamen kapalı olmalı, hiçbir yerde açık olmamalı,
- Poligonları oluşturan çizgiler taşmamalı,
- Poligonları oluşturan sınırlarda tek bir çizgi olmalı,
- Çizgiler kesişme noktalarından kırılmalıdır.
Çizim bu nitelikleri taşıyorsa poligon topolojisi oluşturabilir.

Bulanıklık toleransı; ArcInfo içinde, topoloji yapılandırıldığında, içinde detay koordinatlarının, her bir diğeri ile çakışması için uyarlandığı mesafedir.

Bilgisayar sistemi bileşenlerinden en temel olanları donanım, yazılım, depolama, ağ sistemi, vs.dir.

Coğrafi bilgi sistemlerinde yer alan yüzey analizleri, arazide iki nokta arasındaki düşey mesafenin hesaplanması, eğim açısından en yüksek eğimli ya da en düşük eğimli yerlerin tespit edilmesi, planimetrik alanın ve yüzey alanının, hacmin hesaplanması, kazı dolgu miktarının hesaplanması, alana ilişkin özelliklerin model üzerinde gösterilmesi, optik görünürlük analizlerinin yapılması, farklı açılardan alanın görselleştirilmesi, sanal olarak alan üzerinde uçuş yapılması gibi işlemleri kapsar. Akustik analiz ise yapımamaktadır.

CBS’de analize geçmeden önce yapılması gerekenler şu şekilde sıralanabilir:
- Problemin tespit edilmesi,
- Problemin çözümünde kullanılacak yöntemin belirlenmesi,
- Problemin çözümünde gerekli olan veri setlerinin tespit edilmesi, ayrıca;
- Bu veri setleri için problemin çözümünde kullanılabilecek uygun kritelerlerin tespit edilmesi.

Topografik, hidrolik ve 3D analizler CBS’nin temel analizlerinden olan yüzey analizlerindendir. En kısa yol, ulaşılabilirlik ve servis alanı saptanması ağ analizlerindendir. Buffer analizi ise yakınlık analizidir.

Belirlenen bir sorun ya da bir sıkıntıyı gidermek üzere, bir işlem ya da bir model oluşturarak model sonuçlarını inceleme, yorumlama ve mümkün olan sonuçları tavsiye edebilme eylemlerinin tümüne analiz adı verilir. Bitişik olup olmadığına bakılmaksızın, aynı değere sahip bir raster içindeki tüm hücrelere zon denir. Öznitelik değerlerine dayalı olarak girdileri gruplara ya da kategorilere ayırma işlemine sınıflandırma denir. Küme toleransı içinde yer alan detayların yakalanması için kullanılan bir topoloji onama işlemine kümeleme denir. Raster'dan vektöre olan dönüşüm gibi bir veri yapısından bir diğerine ya da x,y koordinat tablosundan nokta shapefile'e veya shapefile'den coverage'e dönüşüm gibi bir veri formatından bir diğerine dönüştürme işlemine dönüşüm denir.

Active Data Frame (aktif veri çerçevesi) üzerinde çalışılan mevcut katmanların listelendiği veri çerçevesidir. Yükselti deniz seviyesi gibi bir kaynak noktası ya da kara gibi bir yüzey olmak üzere, verilen bir kaynak noktasına göre altta ya da üstte olan noktaya ait yükseklik, z değeri ya da dikey kottur. Üç boyutlu uzaya ait hacmi ya da bir ayrık alanı kaplayan detaylara ait kabuğu ya da dış yüzeyi göstermek üzere kullanılan bir geometri tipi 3D Çoklu Yamadır. 3D Detay üç boyutlu, gerçek dünya nesnelerini, z değerlerini detaya ait geometri içinde depolayan ve bunların harita ya da gösterim (ekran vb) üzerinde tanımlanmasını sağlayan bir detay çeşididir. Analysis Extent bir aracın yapacağı işlem üzerinde sınırlamalar yapabilmek ve sadece bu alanda işlem yapabilmek amacıyla x,y koordinatları ile tanımlanan alt sol ve üst sağ köşelerinin içerildiği alan.

Tampon bir harita detayı etrafında hesaplanan eş mesafe ya da eş zaman bölgesidir. Bilgisayar hafızası ya da diski üzerinde tutulan geçici depolama alanına da tampon denir.

Girdi veri setlerine ait ortak alana düşen detaylar ya da detay parçalarını koruyan, tutan uzamsal veri setlerine ait bir geometrik birleşime Intersect denir. İki ya da daha fazla ayrı uzamsal girdiyi bağlama işlemine Join denir. Identify ArcGIS içinde bir araç olup, bir detaya uygulandığında (tıklandığında) detaya ait öznitelikleri gösteren bir pencereyi açar. CBS’de iki çizginin kesiştiği noktaya ‘Intersection’ denir. Belirlenen öznitelik verisi değerlerine göre konumsal veriyi bütünleştirme ve toplulaştırma işlemi Dissolve ile yapılır.

Raster kolonlar ve satırlar şeklinde dizilen ve eş boyutlu hücrelerden oluşan, matris tarzı bir uzamsal veri modelidir. Raster Band ultraviyole, mavi, yeşil, kırmızı, kızıl ötesi, radar ya da orijinal resim bantlarından türetilen diğer değerler gibi elektromanyetik spektruma ait belirli bir aralık için veri değerlerini gösteren, raster veriseti bünyesinde yer alan bir katman. Raster Catalog içine dahil edilen her bir raster verisetini herhangi bir tablo formatı içinde kayıt olarak tanımlayan, raster veri setlerine ait bir birliktelik, koleksiyondur. Raster Calculator çok sayıda görevi gerçekleştirebilecek araçları bünyesinde barındıran bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonudur. Raster Data Model dünyayı, düzenli hücreler gridine bölerek bir yüzey olarak gösteren veri modelidir.

Birçok yerde coğrafi bilgi sistemleri, artık başlı başına bir bilim dalı olarak düşünülmeye başlamıştır. Bu bilim dalına geomatik, geoinformatik gibi isimler verilmektedir. Diğer şıklardaki bilim dalları ise coğrafi bilgi sistemleri ile alakalı ayrı bir bilim dalını temsil etmektedirler.

Bilginin saklanması ve kolayca ulaşılabilmesinin sğlanabilmesi sürecinde artık geleneksel yöntemler yerine, bilgi sistemleri yaşamın her alanında kaçıılmaz hale gelmiştir. CBS ile verilerin toplanması, saklanması, kolaylıkla ulaşılabilmesi ve analiz edilmesi mümkündür. Aynı zamanda farklı kişilerle elektronik ortamda paylaşılabilme özelliğini olması bu sistemin avantajlarındandır. C şıkkında ifade edilen tüm teknolojik bilgi sistemleri ile entegre olma durumu henüz gerçekleşmemiştir.