CBS'de Proje Tasarımı

Mekansal veri, dünya üzerindeki doğal ve insan yapımı özellikler ile sınırların coğrafi konumlarını ve karakteristiklerini tanımlayan bilgileri içeren veridir.

• Gerçekleştireceğim projenin amaç ve hedef­leri nelerdir?
• Bu proje ile hangi sonuçları elde etmeyi arzuluyorum?
• Hedef­lerime ne kadar zamanda ulaşmayı düşünüyorum, işin tamamı hangi sürelerde tamamlanabilir? soruları, proje yürütücüsünün sorması gereken sorulardan üç tanesidir.

Proje yürütücüsü, bir projenin başından sonuna kadar gerekli tüm aşamalarının, proje amaç ve hedeflere uygun olarak yapılandırılması ve yürütülmesini temin etme sorumluluğu taşıyan kişidir.

CBS projesi tasarımına yönelik ana başlıkları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:
• Proje amaç ve hedef­lerinin belirlenmesi,
• Mevcut ve oluşturulması gereken verilerin belirlenmesi,
• Uygun yöntem, donanım ve yazılım çözümlerinin belirlenmesi,
• Veritabanı tasarımı,
• Analiz sonuçları ve sonuçların doğruluğunun değerlendirilmesi,
• Sonuçların sunumu.

Veritabanı, bilgisayar ortamında sistematik olarak saklanan ve birbirleri arasında ilişki kurulacak şekilde yapılandırılmış veriler topluluğudur. Bu verilere gerektiğinde kolay erişim sağlanmalı, güncelleme, değiştirme ve taşıma gibi
işlemler yapılabilmelidir.

İyi ve başarılı biçimde tasarlanmış herhangi bir proje, plan veya programın
birinci aşamasında; amaç ve hedef­ler açık olarak belirlenmeli ve ilgili tüm paydaşların anlayacağı şekilde ortaya konmalıdır.

Amaç; genel olarak elde edilmek istenen sonucu anlatan ve proje ile ulaşılmak
istenen genel kapsamı ortaya koyan ifadedir. Çoğunlukla bir projede tek bir amaç olur. Hedef­ler, amaç belirlendikten sonra o amacın yerine getirilmesini sağlamak üzere oluşturulan spesifik, gerçekçi, ulaşılabilir ve somut anlatımlardır. Hedef­lerin süre belirtmesi işin daha iyi planlanması ve yönetilmesinde önemlidir. Genelde birden fazla hedef olur. Hedef­lerin ölçülebilir olması, gerektiğinde değerlendirme ve iyileştirilmelerin yapılmasında da önemli bir rol oynamaktadır.

• Canlı varlıkların meydana getirdiği biyolojik çevre,
• Cansız varlıkların meydana getirdiği fiziksel çevre,
• Toplumların kültürleri ve bu kültürle meydana gelen tüm unsurları barındıran kültürel çevre,
• İnsanların yaşam biçimi, ilişkileri ve bunlardan kaynaklanan olguları içeren sosyal çevre,
• Ekonomik durum, endüstriyel yapı, gelir düzeyi ve gelir dağılımı gibi faktörlerle ortaya çıkan ekomomik çevre CBS teknolojisini etkileyen çevresel etmenlerdir.

Grafik veri, gerçek dünyaya ait doğal veya insan yapımı özellikleri ve bilgileri, şekiller veya geometriler vasıtasıyla grafik olarak temsil eden verilerdir. CBS ortamında nokta, çizgi ve poligon ile bunların çeşitli birleşimler, olarak ifade edilen grafik veriler, dünya üzerindeki gerçek özelliklerin farklı geometrik şekillerle düzenlenebilmesini sağlarlar.

Öznitelik verisi: Grafik verilerle ilişkilendirilebilen ve bu verilere ait tanımsal bilgileri içeren verilerdir. Örneğin CBS ortamında poligon olarak gösterilen bir binaya ait yapım yılı, kat adedi, ikamet eden bilgileri vb. söz konusu grafik veri ile ilişkilendirilen öznitelik verileridir.

Bir çalışmada kullanılacak verilerin önceden tespit edilmesi sayesinde, veritabanının tasarlanmasını ve bu verilerle ilgili yapılacak işlemlere yönelik uygulamaların, donanımın ve yazılımın seçilmesi aşamaları kolaylaştıracaktır.
Hatta böylece proje kapsamında ele alınması gereken bütçe yönetimi, personel ihtiyacı, zaman çizelgelerinin oluşturulması ve risklerin belirlenmesi gibi konular da daha kolaylıkla gerçekleştirilebilecektir.

Enterpolasyon, temel olarak, bilinen iki değeri kullanarak bilinmeyen üçüncü bir değeri hesaplama yöntemidir. Mekânsal enterpolasyon ise, bir veri topluluğu içindeki mekânsal örüntülerin kullanılarak belirli bir alan için tahminlerin yapılması esasına dayanır. Mekânsal enterpolasyon, birbirine yakın noktaların benzer öznitelikler taşıdığı fikrinden hareketle gerçekleştirilir.

Bir harita yapmak için, mekânsal veri toplama işleminden, toplanan bu bilgileri işleme, grafik hale getirme ve harita basımına uygun olarak yapılandırmaya kadar tüm aşamalardaki çalışmaları içeren bilim ve sanat dalı kartografyadır.

Bir projede veri temin etme yöntemleri;

• Mevcut sayısal verilerin temini ve dönüştürülmesi
• Tarama
• Sayısallaştırma
• Arazi ölçümleri
• Uzaktan algılama
• Küresel konumlandırma sistemidir.

Rektifikasyon, raster veya vektör verilerdeki geometrik bozukları giderme ve gerçek dünya koordinatlarına uygun olarak olarak düzeltme işlemidir.

Analiz yöntemleri,

• Sorgulama (query)
• Çakıştırma (overlay)
• Yakınlık Analizi (proximity analysis)
• Ağ Analizi (network analysis)
• Sayısal Arazi Analizi (digital terrain analysis)
• Grid Analizi
• İstatistiksel Analizdir.

Çakıştırmada çeşitli veri setlerini içeren komposit haritalar oluşturulur. Örneğin belirli bir bölgedeki ulaşım hatlarını gösteren haritayı, aynı bölgedeki taşkın riski taşıyan bölgeleri gösteren haritalar ile çakıştırıp, taşkın alanlarında kalan yolları gösteren yeni bir harita elde etmemiz mümkün olacaktır. Çakıştırma analizinin daha gelişmiş bir türü olan ağırlıklı çakıştırmada ise ilk olarak her bir katman içindeki öznitelikler amaca göre, en uygundan en az uygun olana doğru sıralanır.
Daha sonra bu sınıf­lara, en uygun olan sınıfa en yüksek değer gelecek şekilde
puanlar atanır.

Bir sistem oluşturmak için uyumlu ve ihtiyacı karşılayacak şekilde bir araya getirilmiş parçaların tümüne konfigürasyon denilmektedir.

Donanım, ağ ve yazılım çözümlerinin belirlenmesinde temel olarak göz önünde bulundurulacak faktörlerden 3 tanesi şu şekildedir:

• CBS projesinin amaç ve hedef­lerine uygun olarak seçilmelidir.
• Yazılımda uygun bir veritabanı yönetim sistemi bulunmalıdır.
• Kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilir yeterlilikte ve sayıda olmalıdır.

İyi tasarlanmış bir veritabanı;

• Projenin amacı ve hedef­lerini karşılıyor olmalıdır. Projeden elde edilecek sonuçları faydaya dönüştürülmesini sağlayacak performansı gösterebilmelidir.
• Projede kullanılacak verilere uygun olarak tasarlanmış olmalı; gerekli tüm verileri içermeli; gereksiz verilerle işgal edilmemelidir.
• Veriler arasındaki ilişkiyi doğru ve etkin olarak kurmalı, farklı veri formlarını aynı anda saklayabilmelidir.
• Coğrafi özellikleri uygun şekilde sunmalı, kodlamalı ve düzenlemelidir.
• Farklı kullanıcıların aynı verilere erişebilmesini sağlayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
• Verinin kullanıldığı uygulamalarla veri bakımının yapıldığı uygulamaları birbirinden ayırt etmelidir.

CBS ortamındaki veriler temel olarak 4 farklı şekilde sunulmaktadır. Bunlar;
• Nokta, çizgi ve poligon geometrilerden oluşan ve CBS’deki özellikleri (yollar, binalar, nehirler, tesviye eğrileri vb.) temsil eden vektör veriler,
• Görüntüler, gridli yapıdaki tematik veriler ve yüzeyleri temsil eden raster veriler,
• Yüzey özelliklerinin (yamaçlar, nehirler, tepeler, vadiler vb.) temsiliyetinde kullanılan TIN’ler (triangulated irregular network),
• Adres ve konum bilgileri gibi grafik olmayan verilerden oluşan sözel verilerdir.