Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Mekansal Düşünme

Coğrafi bilgiye ilişkin özellikler hacim, boyutsallık, sürekliliktir.

Bilgi, listeler, sayılar, tablolar, metinler, resimler, haritalar veya indeksler olarak organize edilebilir.

CBS’de gerçek dünyaya ait elemanlar nokta, çizgi ya da poligonlarla temsil edilirler.

Coğrafi koordinatlar Dünya’nın enlem ve boylamlarıdır. Bunlar, kuzey ve güney yönlerinde 90’ar derecelik enlemler ve doğu ve batı yönlerinde 180’er derecelik boylamlardan meydana gelmektedir.

CBS’nin kullanım alanları:

• CBS’nin mevcut verinin daha etkin bir biçimde kullanımının sağlaması,
• Uydu görüntüleri; topluluk halinde yaşayan canlıların göç yollarının tespit edilmesini ve bitki türlerinin varlığı, çeşitliliği ve sağlık şartları hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Böylece doğa koruma alanlarında yaban hayatı ve bitkisel ortamın devamlılığının incelenmesi sağlanabilir. Bu ekosistemde bulunan doğal düzenleme güçlerinin saptanması, korunması ve bakımı kapsamında önemlidir.
• CBS’nin çevresel değerlendirme çalışmalarında büyük miktarlardaki veri ve kriterlerle çalışabilme yeteneği,
• Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerini birlikte kullanarak alan kullanım çalışmalarında arazi değişiminin izlenmesi,
• CBS kullanarak, çöp depolama alanları, kentsel gelişim alanları, koruma alanları vb. için, harita çakıştırma analizleri ile uygun yer belirlemede kullanımı. Uzaktan algılama çalışmaları ile bu alanlara yönelik tercihleri etkileyebilecek faktörleri belirleme,
• CBS sayesinde çevre etkileri için ileriye dönük yapay simülasyonlar yapabilme,
• Bitki varlığı, orman alanları, endemik türler, biyo-çeşitlilik, meralar, tarımsal kullanımlar vb. alanlarda envanter oluşturma, izleme gibi konularda önemli destekler sağlar.
• CBS uygulamaları sayesinde planlama çalışmalarında kullanılabilecek uzunluk ve alan ölçümü, harita üretimi yapılabilir.

CBS yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılmış veriler üzerinden ne, hangi, kimin, nasıl, neresi, nerede vb. soruların sorulması ve bunlara ilişkin yanıtların hem
ilgili yazınsal veri tablosundan ulaşılabilmesi hem de bu yanıtların harita üzerinde işaretlenmesi olası hale gelmektedir.

Mekânsal analizler genel olarak şu şekilde gruplanabilir:
• Hidrolojik analizler (drenaj ağı tespit edilmesi, su havzaları bulunması vb.),
• Topografik analizler (bakı, eğim, vb.), 3 boyutlu analizler (görülebilirlik analizleri, görünürlük analizi, görselleştirme vb.) gibi yüzey analizleri (surface analysis),
• Yoğunluk analizleri,
• Mekânsal istatistik analizleri,
• Komşuluk, yakınlık ve çakıştırma analizleri gibi konuma bağlı konumsal analizler (spatial analysis)
• Ağ analizleri (network analysis) vb.

CBS’de yer alan 3 boyutlu analizler ya da yüzey analizleri, arazide iki nokta arasındaki düşey mesafenin hesaplanması, eğim açısından en yüksek eğimli ya da en düşük eğimli yerlerin tespit edilmesi, planimetrik alanın ve yüzey alanının, hacmin hesaplanması, kazı dolgu miktarı hesaplanması, alana ilişkin özelliklerin model üzerinde gösterilmesi, görünürlük analizlerinin yapılması, farklı açılardan alanın görselleştirilmesi, sanal olarak alan üzerinde uçuş yapılması gibi işlemlerin yapılmasını kapsar.

Yakınlık (proximity) analizi bir noktadan, çizgiden ya da poligondan mesafelerin ölçümü olarak tanımlanabilir. 

Ağ analizleri, özellikle kentsel kullanımlara yönelik yollar, servis ve hizmet alanlarının belirlenmesi, en kısa yol analizleri rota belirleme, belirli bir noktaya yönlendirme, acil durum araçlarının yönlendirilmesi ve en kısa zamanda hedefe ulaştırılması, ulaşılabilirlik analizi, adres belirleme, kaynak tahsisi, seyahat
zamanı belirleme, kentsel altyapı tesislerinin yönetilmesi vb. gibi Kent Bilgi Sistemi uygulamalarında yaygın olarak kullanılan, vektör tabanlı coğrafi veriler ile
gerçekleştirilen analiz türlerinden biridir.

CBS, mekânsal verilerin bölgesel analiz ve sentezini sağlayan teleskop, mikroskop, bilgisayar ve kopyalama makinesi gibi donanımların tamamıdır.

CBS’nin ortaya çıkmasında mekânsal düşünme ve bu düşünme şekli dâhilinde karar üreten meslek disiplinlerine ilişkin sorunların çözümü önemli rol oynamıştır.

Harita ölçeği temsili bir kesre dayanır.

Raster veri modeli gridleri kullanır.

Vektör veri modeli koordinatlarla tutulan noktaları kullanır.

Veritabanında öznitelikler (attribute) sütun, kayıtlar (record) da satır olarak saklanır.

CBS, verilerin yönetiminde kartografik özelliklerden faydalanır.

CBS analizlerinin ve tanımlamaların birçoğu coğrafi özelliklerin niteliklerinin sorulması ve bu nitelikler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi şeklinde meydana gelir.

CBS’nin kökleri tematik haritalamaya dayanmaktadır.

Kartoğrafya; haritaların oluşturulması, kullanımı ve haritacılık prensipleriyle ilgilenen bilim dalıdır.