COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ YAZILIMI

Sosyal bilimlerde CBS’nin mekânsal bilgi üretmek için kullandığı genel kavramlar; mesafe, yoğunluk, yakınlık, erişilebilirlik, kapsam ve ortak alan kavramlarıdır. Sırasıyla değinilecek olursa;

Mesafe, CBS’de yaygın kullanılan mekânsal bir özelliktir. İki nesne arasındaki ilişkinin gücünün mesafe arttıkça azalacağı veya zayıflayacağı varsayımı bulunmaktadır. Waldo R. Tobler’e göre “Her şey diğer her şeyle ilişkilidir ancak yakın şeyler uzak şeylerden daha çok ilişkilidir.” (Ballas vd. 2018). Bu nedenle sosyal bilimlerdeki araştırma soruları, çevre kirliliğinin erken doğumlar üzerindeki etkilerinden kasırgaların alt nüfuslar üzerindeki orantısız etkilerine kadar bu mekânsal özelliği taşır; bunlara ek olarak mesafenin önemi maliyet ve zaman açısından da sıkça vurgulanmaktadır.

Yoğunluk; bir yerin nüfusunu, alanına göre açıklamak için kullanılan istatistiktir. Yoğunluğun belirlenmesi için alan veya çokgen verilerin diğer veri türleriyle (örneğin yollar, parklar veya okullar) birleştirilmesini gerektirmektedir.

Yakınlık, mesafeye benzer ancak yoğunluk unsurlarını da içerir. Mesafe, analizlerde yakın-uzak olan tüm verileri bize vermektedir ancak mesafenin en aza indirildiği veriler için yakınlık faktörüne ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin, insanların genellikle alışveriş yapmak için 1 km’den fazla yürümek istemediklerini düşünürsek, bir yere 1 km mesafedeki tüm mağazaları bulabilmek için CBS’yi kullanabiliriz.

Erişilebilirlik, nesneler arasındaki en yakın nesnenin ne kadar uzaklıkta olduğunu ve nesneye ulaşmanın ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır. Erişilebilirlik kavramı hem soyut hem de somut anlamda kullanılabilmektedir ancak CBS analizlerinde daha çok somut yani mekânsal ölçülebilen yönü kullanılmaktadır. Örnek olarak, A mahallesine belirli bir mesafede kaç doktorun bulunduğu ve bunların kaçına ulaşılabildiği verilebilir.

Kapsam, belirli bir yerin erişilebilen alanı veya nüfusu olarak tanımlanmaktadır. Kapsama alanı, belirli bir kütüphaneye belirli bir mesafede olan kişilerin ne kadar olduğunu değerlendirir. Özellikle kamu hizmetleri ve tesisleri için temel amaç; kapsamın adil, ihtiyaç ile ilgili ve kabul edilebilir mesafe veya erişilebilirlik eşikleri içinde olmasını sağlamaktır.

Ortak alan, her iki katmanın kom­binasyonu ile birlikte yeni bilgiler üretmeyi amaçlar (Ballas vd. 2018).

Bu nedenle sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Sosyal bilimlerde CBS’nin mekânsal bilgi üretmek için kullandığı genel kavramlar; mesafe, yoğunluk, yakınlık, erişilebilirlik, kapsam ve ortak alan kavramlarıdır. Sırasıyla değinilecek olursa;

Mesafe, CBS’de yaygın kullanılan mekânsal bir özelliktir. İki nesne arasındaki ilişkinin gücünün mesafe arttıkça azalacağı veya zayıflayacağı varsayımı bulunmaktadır. Waldo R. Tobler’e göre “Her şey diğer her şeyle ilişkilidir ancak yakın şeyler uzak şeylerden daha çok ilişkilidir.” (Ballas vd. 2018). Bu nedenle sosyal bilimlerdeki araştırma soruları, çevre kirliliğinin erken doğumlar üzerindeki etkilerinden kasırgaların alt nüfuslar üzerindeki orantısız etkilerine kadar bu mekânsal özelliği taşır; bunlara ek olarak mesafenin önemi maliyet ve zaman açısından da sıkça vurgulanmaktadır.

Yoğunluk; bir yerin nüfusunu, alanına göre açıklamak için kullanılan istatistiktir. Yoğunluğun belirlenmesi için alan veya çokgen verilerin diğer veri türleriyle (örneğin yollar, parklar veya okullar) birleştirilmesini gerektirmektedir.

Yakınlık, mesafeye benzer ancak yoğunluk unsurlarını da içerir. Mesafe, analizlerde yakın-uzak olan tüm verileri bize vermektedir ancak mesafenin en aza indirildiği veriler için yakınlık faktörüne ihtiyaç du­yulmaktadır. Örneğin, insanların genellikle alışveriş yapmak için 1 km’den fazla yürümek istemediklerini düşünürsek, bir yere 1 km mesafedeki tüm mağazaları bulabilmek için CBS’yi kullanabiliriz.

Erişilebilirlik, nesneler arasındaki en yakın nesnenin ne kadar uzaklıkta olduğunu ve nesneye ulaşmanın ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır. Erişilebilirlik kavramı hem soyut hem de somut anlamda kullanılabilmektedir ancak CBS analizlerinde daha çok somut yani mekânsal ölçülebilen yönü kullanılmaktadır. Örnek olarak, A mahallesine belirli bir mesafede kaç doktorun bulunduğu ve bunların kaçına ulaşılabildiği verilebilir.

Kapsam, belirli bir yerin erişilebilen alanı veya nüfusu olarak tanımlanmaktadır. Kapsama alanı, belirli bir kütüphaneye belirli bir mesafede olan kişilerin ne kadar olduğunu değerlendirir. Özellikle kamu hizmetleri ve tesisleri için temel amaç; kapsamın adil, ihtiyaç ile ilgili ve kabul edilebilir mesafe veya erişilebilirlik eşikleri içinde olmasını sağlamaktır.

Ortak alan, her iki katmanın kombinasyonu ile birlikte yeni bilgiler üretmeyi amaçlar (Ballas vd. 2018).

Sosyal bilimlerde CBS’nin mekânsal bilgi üretmek için kullandığı genel kavramlar; mesafe, yoğunluk, yakınlık, erişilebilirlik, kapsam ve ortak alan kavramlarıdır. Sırasıyla değinilecek olursa;

Mesafe, CBS’de yaygın kullanılan mekânsal bir özelliktir. İki nesne arasındaki ilişkinin gücünün mesafe arttıkça azalacağı veya zayıflayacağı varsayımı bulunmaktadır. Waldo R. Tobler’e göre “Her şey diğer her şeyle ilişkilidir ancak yakın şeyler uzak şeylerden daha çok ilişkilidir.” (Ballas vd. 2018). Bu nedenle sosyal bilimlerdeki araştırma soruları, çevre kirliliğinin erken doğumlar üzerindeki etkilerinden kasırgaların alt nüfuslar üzerindeki orantısız etkilerine kadar bu mekânsal özelliği taşır; bunlara ek olarak mesafenin önemi maliyet ve zaman açısından da sıkça vurgulanmaktadır.

Yoğunluk; bir yerin nüfusunu, alanına göre açıklamak için kullanılan istatistiktir. Yoğunluğun belirlenmesi için alan veya çokgen verilerin diğer veri türleriyle (örneğin yollar, parklar veya okullar) birleştirilmesini gerektirmektedir.

Yakınlık, mesafeye benzer ancak yoğunluk unsurlarını da içerir. Mesafe, analizlerde yakın-uzak olan tüm verileri bize vermektedir ancak mesafenin en aza indirildiği veriler için yakınlık faktörüne ihtiyaç du­yulmaktadır. Örneğin, insanların genellikle alışveriş yapmak için 1 km’den fazla yürümek istemediklerini düşünürsek, bir yere 1 km mesafedeki tüm mağazaları bulabilmek için CBS’yi kullanabiliriz.

Erişilebilirlik, nesneler arasındaki en yakın nesnenin ne kadar uzaklıkta olduğunu ve nesneye ulaş­manın ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır. Erişilebilirlik kavramı hem soyut hem de somut anlamda kullanılabilmektedir ancak CBS analizlerinde daha çok somut yani mekânsal ölçülebilen yönü kullanılmaktadır. Örnek olarak, A mahallesine belirli bir mesafede kaç doktorun bulunduğu ve bunların kaçına ulaşılabildiği verilebilir.

Kapsam, belirli bir yerin erişilebilen alanı veya nüfusu olarak tanımlanmaktadır. Kapsama alanı, belirli bir kütüphaneye belirli bir mesafede olan kişilerin ne kadar olduğunu değerlendirir. Özellikle kamu hizmetleri ve tesisleri için temel amaç; kapsamın adil, ihtiyaç ile ilgili ve kabul edilebilir mesafe veya erişilebilirlik eşikleri içinde olmasını sağlamaktır.

Ortak alan, her iki katmanın kom­binasyonu ile birlikte yeni bilgiler üretmeyi amaçlar (Ballas vd. 2018).

Bu nedenle sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Sosyal bilimlerde CBS’nin mekânsal bilgi üretmek için kullandığı genel kavramlar; mesafe, yoğunluk, yakınlık, erişilebilirlik, kapsam ve ortak alan kavramlarıdır. Sırasıyla değinilecek olursa;

Mesafe, CBS’de yaygın kullanılan mekânsal bir özelliktir. İki nesne arasındaki ilişkinin gücünün mesafe arttıkça azalacağı veya zayıflayacağı varsayımı bulunmaktadır. Waldo R. Tobler’e göre “Her şey diğer her şeyle ilişkilidir ancak yakın şeyler uzak şeylerden daha çok ilişkilidir.” (Ballas vd. 2018). Bu nedenle sosyal bilimlerdeki araştırma soruları, çevre kirliliğinin erken doğumlar üzerindeki etkilerinden kasırgaların alt nüfuslar üzerindeki orantısız etkilerine kadar bu mekânsal özelliği taşır; bunlara ek olarak mesafenin önemi maliyet ve zaman açısından da sıkça vurgulanmaktadır.

Yoğunluk; bir yerin nüfusunu, alanına göre açıklamak için kullanılan istatistiktir. Yoğunluğun belirlenmesi için alan veya çokgen verilerin diğer veri türleriyle (örneğin yollar, parklar veya okullar) birleştirilmesini gerektirmektedir.

Yakınlık, mesafeye benzer ancak yoğunluk unsurlarını da içerir. Mesafe, analizlerde yakın-uzak olan tüm verileri bize vermektedir ancak mesafenin en aza indirildiği veriler için yakınlık faktörüne ihtiyaç du­yulmaktadır. Örneğin, insanların genellikle alışveriş yapmak için 1 km’den fazla yürümek istemediklerini düşünürsek, bir yere 1 km mesafedeki tüm mağazaları bulabilmek için CBS’yi kullanabiliriz.

Erişilebilirlik, nesneler arasındaki en yakın nesnenin ne kadar uzaklıkta olduğunu ve nesneye ulaş­manın ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır. Erişilebilirlik kavramı hem soyut hem de somut anlamda kullanılabilmektedir ancak CBS analizlerinde daha çok somut yani mekânsal ölçülebilen yönü kullanılmaktadır. Örnek olarak, A mahallesine belirli bir mesafede kaç doktorun bulunduğu ve bunların kaçına ulaşılabildiği verilebilir.

Kapsam, belirli bir yerin erişilebilen alanı veya nüfusu olarak tanımlanmaktadır. Kapsama alanı, belirli bir kütüphaneye belirli bir mesafede olan kişilerin ne kadar olduğunu değerlendirir. Özellikle kamu hizmetleri ve tesisleri için temel amaç; kapsamın adil, ihtiyaç ile ilgili ve kabul edilebilir mesafe veya erişilebilirlik eşikleri içinde olmasını sağlamaktır.

Ortak alan, her iki katmanın kom­binasyonu ile birlikte yeni bilgiler üretmeyi amaçlar (Ballas vd. 2018).

Bu nedenle sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Mekânsal yöntemlerin ve özellikle CBS’nin sos­yal bilimlerdeki başlıca uygulama alanları şunlardır;

Bu nedenle sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Sosyo-ekonomik alanları sınıflandırmak ve haritalandırmak için ilk sistematik girişim, 1889’da İngiliz Charles Booth’un çalışmasına dayanmaktadır. Booth, Londra’da bir yaşam araştırması yaparak “Londra Halkının Hayatı ve Emeği” adlı bir çalışma oluşturmuştur. Londra’daki yoksulluğun boyutu ile ilgili ve nüfusun dörtte birinin yoksulluk sınırının altında yaşadığını içeren verileri Booth, abartılı bu­lup Londra’daki yaşam koşulları üzerine bir araştırma yapmıştır. Ancak çalışma sonucunda, nüfusun %31’nin yoksulluk sınırının altında yaşadığı, yoksulluğun boyutunun aslında daha da yüksek olduğu sonucuna varmıştır. Booth; Londra’nın o zamanki dört milyonluk nüfusunu, gelir temelinde yedi sos­yal sınıfa ayırmış ve her bir evi ait olduğu sınıfa göre etiketleyerek Londra’daki her sokağın haritalarını çıkarmıştır. Daha sonra her sokakta yaşayan insanların genel sosyo-ekonomik durumunu grafiksel olarak göstermek için Londra’nın temel haritasına bir renk şeması uygulamıştır. Bu çalışma, dünya çapında alanları ve insanları sistematik bir şekilde sınıflandırmaya yönelik ilk girişimdir. Yaptığı çalışma ile Charles Booth, alan sınıflandırmasının kurucusu olarak kabul edilmektedir

Bu nedenle sorunun doğru cevabı Sosyo-Ekonomik Araştırmalar seçeneğidir.

Jeodemografik sınıflandırmaların temelini oluşturan temel bir kavram, birbirine yakın yaşayan insanların benzer özelliklere sahip olma eğiliminde olmalarıdır.  

Bu nedenle sorunun doğru cevabı Jeodemografi seçeneğidir.

Son zamanlarda, coğrafi ortam ile hem grupların hem de bireylerin sosyal süreç ve davranışlarının meydana geldiği ekolojik ortamlar arasındaki ilişki sıkça ele alınmaktadır. Porter ve Howell’ın jeo-sosyoloji kavramı ile açıkladığı bu ilişki, ekolojik merkezli teoriler ile sosyolojik sorunların incelen­mesinde mekânsal merkezli araştırma yöntemlerinin uygulanması arasında bir ortak istek olarak görülmelidir

Bu nedenle sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Antropologlar; maddi kültürü, akrabalık sis­temlerini, ev biçimini ve sosyal kurumları kullanarak bunların yayılma merkezlerini belirlemeye çalışmış ve böylece kültürler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları açıklamak için mekânsal yakınlık kavramını kullanmışlardır. Büyük oranda bu tür yayılımların gerçekleştiği bölge basitçe izotropik olduğu varsayılıyordu ve difüzyon-yayılma oranının fiziksel mekânın gerçekliği tarafından nispeten kısıtlanmamış olduğu kabul ediliyordu. Alman antropo-coğrafyacı Friedrich Ratzel (1844-1904), antropo-coğrafya adını verdiği disiplinin kurucusu ve ilk difüzyonisttir. Dünya bölgelerinin haritalandırılması ile göç ve difüzyon yollarının araştırılması konusunda çalışan Ratzel, kültürel benzerlikleri kültür temaslarıyla açıklamaktadır. Kültürün tekil nesnelerinin yayılmasını temas ile birbirleriyle ilişkili özellik ve kurumlardan oluşan kültür komp­lekslerini ise göç ile açıklamaktadır. Ünlü örneği, Afrika ve Yeni Gine’deki ok ve yayların benzerliğiydi. İki bölge halkı arasındaki psikolojik benzerlikleri aralarındaki tarihsel bağlara atfederken kültürün kitlesel göçlerin yanı sıra, zayıf halkların güçlülerce fethedilmesiyle geliştiğini söylemekte, böylelikle bir bakıma evrimci düşünüşe yakın düşmekteydi  

Bu nedenle sorunun doğru cevabı Antropocoğrafya seçeneğidir.

Antropolojinin çalışma alanlarından birisi olan kültürel yapı konusu, çok çeşitli yollarla analiz edi­lebilmektedir. Örneğin, tüketim tercihleri, yaşam tarzları, iletişim yöntemleri gibi faktörler verilebilir. Bireylerin farklı yaşam tarzlarını öğrenmelerine yardımcı olan kültürel faktörlerden birisi de dildir. Kültürel yapı ile ilişkili olarak karşımıza çıkan Jeolinguistik terimi, dil ve yer arasındaki ilişkiye odaklanan bir kavramdır. Jeolinguistik (dil veya diyalekt coğrafyası-coğrafi dilbilim), dil değişikliğinin sonuçlarına yol açan sürecin ve dilin mekânsal modelini tanımlayan dil haritalarının birleşiminden doğan disiplinler arası bir konudur . Dil haritaları, coğrafi dilbilim çalışmalarındaki dil konumunun mekânsal olarak gösterilmesine olanak sağlamaktadır. Lehçelerin haritalanması açısından CBS programları, lehçelerin temelindeki mekânsal özelliklerin anlaşılmasının yanı sıra lehçelerle ilişkili kültürel ve sosyal dinamikleri tasvir etmek için de bir araç görevi görmektedir ancak jeolinguistik, hâlâ beşeri coğrafya araştırmalarının bir parçası olarak kabul edilmeyen, gelişmekte olan bir alandır. CBS yöntemleri kullanılarak dilbilim çalışmalarının kolayca analiz edilebilmesi ve kültürler arası ilişkilerin anlamlandırılması mümkündür.

Sosyo-kültürel etkilere bağlı olarak değişen dil araştırmalarının daha yerel varyasyonu olan ağız araştırmaları da mekânsal olarak farklılık gösterebilmektedir. Ağızlar; bir dilin çeşitlenmelerini, tarihi ve kültürel dağılımını, dil zenginliklerini göstermeleri bakımından önem arz ederler. Ağız araştırmalarının mekânsal olarak değişimi ağız haritaları ile gösterilebilmektedir. “Ağız haritaları, ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı gibi ağız özelliklerine ilişkin unsurların mekânsal dokusunun ortaya çıkarılmasında, zaman içinde nasıl bir değişim ve etkileşim geçirdiğinin görülmesinde etkili bir rol oynamaktadır.”. Ağız haritaları, ağız özelliklerinin değişiminin mekânsal dokusunun anlaşılması açısından önemli bir araç olmaktadır. “Ağız atlasları, daha geniş ölçekte dil atlasları, günümüzde coğrafya ile dilbilimin eşit derecede katkı sağladığı bir alt çalışma alanı olan coğrafî dilbilim (jeolinguistik) kapsamında, diyalektoloji disiplini altında ele alınmaktadır.”. Bu harita veya atlas çalışmaları, ağızların dilbilgisel olarak ayırt edici özelliklerini göstererek bu özelliklerin coğrafya içindeki dağılımlarını ve sınırlarını çizmeyi amaçlar.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.