Sağlıkta Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulamaları

Mekândaki konumu belirlenmiş (x, y, z) verilerin (parsel, bina, yol, dere, direk gibi) üretimi, depolanması, görüntülenmesi, sorgulanması, analiz edilmesi ve yayımlanması gibi işlemleri kapsayan yazılım, donanım ve yöntemler sistemi olarak tanımlayabiliriz. Kısacası, bilginin mekân ile ilişkilendirilerek yönetilmesini sağlayan karar destek sistemleridir. Daha basit bir ifade ile “dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi” olarak da tanımlanabilir.

Coğrafi Bilgi Sisteminin kurulabilmesi için gerekli olan elemanlar; yazılım, donanım, veri, yöntemler ve insanlardır. Ancak sistemin başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır ve en önemli faktör bu konuda yetişmiş “insan”dır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, mekânsal verilere bağlı sözel bilgileri entegre bir şekilde depolayan bir veri yapısına sahiptir. Coğrafi veri yapısı temel olarak mekânsal (Grafik veriler: Yol) ve tanımlayıcı bilgiler (Grafik olmayan sözel bilgiler: Yol Adı) olmak üzere iki gruba ayrılır. Mekânsal veriler, özelliklerin yerini, şeklini ve diğer mekânsal veriler ile ilişkilerini belirler. Tanımlayıcı bilgiler ise özelliklere ait bilgilerin veritabanında (dbf, Ms Access, Oracle, PostgreSQL vb.) tutulmasıdır.

Mekâna ait konumu belirlenmiş (x, y koordinat değerleri) verilerin sistemde nokta (point), çizgi (line) ve alan (polygon) özellik tipinde temsil edilmesidir. Nokta özellik tipinde direkler, tepe noktaları sistemde tek bir x, y koordinat çifti ile temsil edilirler. Çizgi özellik tipinde yollar, dereler, yükseklik eğrileri, fay hatları ise bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan x, y koordinat çiftleri ile temsil edilirken alan özellik tipinde adalar, parseller, binalar, idari bölgeler gibi veri setleri ise başlangıç ve bitiş noktası aynı olan x, y koordinat çiftleri ile temsil edilirler.

Raster veriler, hücrelere bağlı olarak temsil edilir ve kare boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşurlar. En küçük kare pixel olarak tanımlanır. Raster verilerde verinin hassasiyeti pixel boyutuna göre değişen çözünürlük (resolution) özelliği ile tanımlanır. Raster veride her hücre bir değere sahiptir. Bu değer bazen coğrafi bir özelliğe ait kod değeri olarak tanımlanabilir ya da o pixel 0–255 renk aralığında bir değer alır.

ArcGIS for Desktop yazılımı; veri üretimi, veri dönüşüm işlemleri, projeksiyon tanımlama ve projeksiyon dönüşüm işlemleri, veri görüntüleme ve etiketlendirme, sorgulama, raporlama, ölçekli/ölçeksiz harita oluşturma ve coğrafi analiz işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz fonksiyonları sunan ve birçok ülkede yaygın kullanıma sahip bir masaüstü ticari coğrafi bilgi sistemi yazılımıdır.

ArcCatalog arayüzü hızlı veri görüntüleme fonksiyonları, veri yönetimi (copy, delete), hızlı veri dönüşüm fonksiyonları (export, import) faklı veri tabanlarında yer alan verilere erişim imkânı, coğrafi veri tanımlama (yeni Shapefile ve Feature Class) ve ileri düzey veri ilişkilendirme fonksiyonları (subtypes, domains, relationships), topology tanımlama, coğrafi analizler, ArcToolbox’a erişim, Geometric Network tanımlama ve raster verilerin yapılandırılması işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz fonksiyonları içerir.

Catalog Tree penceresinde; bilgisayarınızda yer alan folder’lara erişim sağlayabildiğiniz gibi mouse’un sağ tuşuna basarak yeni bir folder açabilir, ismini değiştirip (Rename), silebilir (Delete) veya kopyalayabilirsiniz. Bu işlemleri aynı zamanda sisteminizde mevcut olan vektör, raster, tablosal veriler ve yükseklik verileri için de gerçekleştirebilirsiniz. Catalog Tree penceresini Windows Gezgini gibi kullanabilirsiniz. Ayrıca New fonksiyonunu seçerek ilgili dizin içinde yeni bir Shapefile tanımlayabilirsiniz.

Yeni oluşturduğunuz veya mevcut bir katmanın veritabanında yeni alanlar (Fields) eklemek için katmanın üzerinde mouse’un sağ tuşuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz. Aktif hâle gelen Shapefile Properties penceresinde Field fonksiyonunu seçerek yeni alanlar (Field) açabilir, bu alanlara alan adı (Field Name) ve veri tipi (Data Type) bilgilerini tanımlayabilirsiniz. Ayrıca XY Coordinate System fonksiyonunu seçerek bu katmanın projeksiyon sistemini tanımlayabilirsiniz.

Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > ArcGIS altından ulaşabildiğiniz ArcMap arayüzü; grafik ve grafik olmayan verilerin üretilmesi, güncellenmesi fonksiyonları, veri görüntüleme, etiketlendirme, sorgulama fonksiyonları, raporlama ve harita üretim araçları, coğrafi analizler, ArcToolbox’a erişim ve Model Builder işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz birçok fonksiyonu içerir.

Menu Bar: File menüsü altındaki fonksiyonlar ile ArcMap arayüzünde görüntülenen verilerin *.mxd proje dosyasında kaydedilmesi için Save, Save As veya Save a Copy fonksiyonlarını kullanabilir, ayrıca ekranda görüntülenen verileri Export Map fonksiyonunu kullanarak farklı bir raster veriye kaydedebilir veya hızlı bir şekilde çıktı alma işlemlerini Print fonksiyonunu kullanarak gerçekleştirebilirsiniz.

Edit menüsü altında yer alan Copy, Cut, Paste, Delete fonksiyonları ile veri güncelleme ve bilgi girişi sürecini yönetebilir, ayrıca veri güncelleme sırasında yapılan yanlış iş adımlarını geri almak için Undo, Redo fonksiyonlarını kullanabilirsiniz.

View menüsü altında yer alan fonksiyonlar ile Layout View ve Data View pencerelerine geçiş yapabilir, ayrıca Graphs ve Reports fonksiyonları ile ayrı bir pencerede verilere ait öznitelik verilerinin raporlanması ve grafik gösterimlerini gerçekleştirebilirsiniz.

Bookmarks menüsü altında yer alan Create Bookmark fonksiyonu ile Data View’da görüntülenen ekranları kaydedebilir, Manage Bookmarks fonksiyonunu kullanarak kaydetmiş olduğunuz ekranları yönetebilirsiniz.

Insert menüsü altında yer alan Tile, Text, Neatline, Legent, Nort Arrow, Scale Bar, Scale Text, Picture ve Object fonksiyonlarını kullanarak ölçekli veya ölçeksiz bir harita tasarımı gerçekleştirebilirsiniz.

Selection menüsü altında yer alan fonksiyonlar ile veritabanında yer alan bilgilerin sorgulamasını Select by Attribute fonksiyonunu kullanarak veya Select By Location fonksiyonunu kullanarak farklı grafik verilerin birbirleri arasındaki ilişkiyi (mesafe, kesişen vb) mekânsal olarak sorgulayabilirsiniz. Ayrıca seçim metodunu değiştirerek seçilenlere seçerek ekleme (Add to Current Selection) veya seçilenlerden seçerek çıkartma (Remove from Current Selection) işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.

Geoprocessing menüsü altında yer alan analiz fonksiyonları (Buffer, Clip, Intersect, Union, Merge, Dissolve) ile tampon bölge analizleri (Buffer), bir alan içine giren objelerin kesilerek farklı bir katmana aktarılması (Clip), iki farklı katmanın birbirleri ile kesişim (Intersect) ve birleşimi (Union), aynı öznitelik değerine sahip komşu poligonların sınırlarını kaldırabileceğiniz (Dissolve) ve özellik tipi aynı olan farklı iki Shape dosyasını birleştirebileceğiniz (Merge) prosesleri gerçekleştirebilirsiniz.

Customize menüsü altında yer alan Toolbars fonksiyonu ile ArcMap arayüzünde işlemler gerçekleştirebileceğiniz farklı Toolbar’lara erişim sağlayabilirsiniz.

Windows menüsü altında yer alan Overview, Magnifier ve Viewer fonksiyonları ile farklı pencerelerde verileri inceleyebilir ve Table Of Contents fonksiyonu ile ilgili pencereyi ArcMap arayüzünde açıp kapatabilirsiniz.

Table Of Contents, Add Data fonksiyonu ile farklı ortamlarda yer alan verilerin (vektör, raster ve tablosal) Data View’da görüntülemek için açma, kapama işlemlerini, katmanlar ile ilgili etiketlendirme, semboloji, Field gibi birçok yönetimsel işlemleri gerçekleştireceğiniz ArcMap arayüzünün en önemli ve en çok kullanacağınız penceresidir. Table Of Contents penceresini Menü Bar > Windows altında yer alan Table Of Contents fonksiyonu ile açıp kapatabilirsiniz.