COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ STANDARTLARI VE TEMEL MEVZUAT

Ulusal Jeoloji Standartlarının Belirlenmesi Projesi, aşağıda belirtilen 4 temel iş paketi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.
• İş Paketi 1 (İP1): Kurumsal Analizler
• İş Paketi 2 (İP2): Standartların Oluşturulması
• İş Paketi 3 (İP3): Veri Uyumlaştırma
• İş Paketi 4 (İP4): Test, Eğitim ve Raporlama

Proje kapsamında analizlerin yapıldığı paydaşlar, ülkemizde jeoloji verisi üreten başlıca kurumlar arasından seçilmiştir. Bu kurumlar;
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)
• Tarım ve Orman Bakanlığı, Devlet Su İşleri (DSİ)
• İçişleri Bakanlığı’na bağlı Afet ve Acil ve Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD)
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü (TCK)
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Devlet Demiryolları (TCDD)
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İller Bankası Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü
(İLBANK)’dür.

Vektör veriler; gerçek dünya üzerindeki konumu bilinen, koordinat bilgisine sahip verilerdir. CBS’de vektör veriler üç temel geometri ile ifade edilirler. Bunlar nokta, çizgi ve alan geometrileridir. Jeoloji verileri içerisinde bu geometrileri örneklemek gerekirse; ‘sondaj’ katmanı nokta, ‘fay’ katmanı çizgi ve ‘jeolojik formasyon’ katmanı alan geometrisinde temsil edilirler.

Mekânsal olmayan (sözel) veriler, konum bilgisi içermeyen ancak konumsal verilerin özniteliklerini oluşturan verilerdir. Jeoloji verileri içerisinde mekânsal olmayan verileri örneklemek gerekirse; ‘sondaj’ katmanı içerisindeki sondaj adı, sondajın yapıldığı tarih, sondaj numarası; ‘fay’ katmanı içerisindeki fay adı, fay türü; ‘jeolojik formasyon’ katmanı içerisindeki jeolojik yaş, litoloji, simge öznitelikleri altında yer alan verilerdir

Hidrojeoloji Alt Veri Modeli; kayaç ve yeraltı suyu sistem sınıflarının birbirleri arasındaki bağlantıları, doğal ve insan yapımı tesislerin bu sistemlerle etkileşimini kapsamaktadır.

Fay; yerkabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılmasıyla oluşan iki parçanın birbirine göre yer
değiştirmesidir

Akitard, suya doygun fakat düşük geçirimli haznenin yeraltı suyu hareketine izin vermediği ve kuyulara serbestçe su sağlayamayan, fakat farkedilebilir derecede yeraltı suyunun komşu akiferlerden veya komşu akiferlere iletimini sağlayan yeteri kadar kalınlığa sahip olduğunda, önemli bir yeraltı suyu depolama birimi oluşturabilen hidrojeolojik birimdir.

Jeofizik yöntemlerde, incelenen fiziksel özelliğe bağlı olarak farklı değişkenler ölçülür ve buna bağlı bir kuramsal çözüm geliştirilir. Ölçümlerde çoğunlukla kullanılan yöntemler şöyledir;
• Gravite(ölçülen değişken; yerçekimi ivmesi)
• Manyetik(ölçülen değişken; manyetik alan bileşenleri)
• Doğal Gerilim (ölçülen değişken; elektrik gerilim)
• Elektrik Özdirenç (ölçülen değişken; yerin elektirk özdirenci)
• Elektromanyetik(ölçülen değişken; elektromanyetik tepkiler)
• Sismik(ölçülen değişken; dalganın yol alış zamanı)

Jeofizik yöntemlerde, incelenen fiziksel özelliğe bağlı olarak farklı değişkenler ölçülür ve buna bağlı bir kuramsal çözüm geliştirilir. Ölçümlerde çoğunlukla kullanılan yöntemler şöyledir;
• Gravite(ölçülen değişken; yerçekimi ivmesi)
• Manyetik(ölçülen değişken; manyetik alan bileşenleri)
• Doğal Gerilim (ölçülen değişken; elektrik gerilim)
• Elektrik Özdirenç (ölçülen değişken; yerin elektirk özdirenci)
• Elektromanyetik(ölçülen değişken; elektromanyetik tepkiler)
• Sismik(ölçülen değişken; dalganın yol alış zamanı)

INSPIRE direktifleri kapsamında kayaçlara ait litoloji renk kodları, tektonik yapı tipleri ‘One Geology Europe’ (http://www.onegeology. org/) standartlarına; jeolojik olaylara ait jeolojik yaş renk kodları ise Uluslararası Stratigrafi Komisyonu’nun (2008) (http://www.stratigraphy.org/) direktiflerine uygun yapıda standartlaştırılmıştır

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de mekânsal veri üretimi, sunumu, dönüşümü ve paylaşımı konusunda yaşanan sorunların başında standartların yetersizliği gelmektedir. Bu nedenle kurumların jeolojik veri üretimi için gerçekleştirdiği çalışmalarda ulusal veri standartlarının bulunmaması, aynı jeolojik verinin farklı kurumlarca farklı standartlarda hazırlanmasına, ver tekrarlarına ve kurumların uyum içinde çalışamamasına neden olmaktadır. Bu durum ülke kaynaklarının doğru kullanılamaması ve aynı alanda benzer amaçlara yönelik araştırmaların yapılmasına, zaman ve kaynak israfına neden olmaktadır. Dolayısıyla gerek farklı alanlarda, gerekse aynı alanın farklı alt uygulamaları altında ihtiyaç duyulan jeoloji verileri için ulusal standartların varlığı son derece önemlidir. Doğru cevap D’dir.

Ulusal Jeoloji Standartlarının Belirlenmesi Projesi, aşağıda belirtilen şu 4 temel iş paketi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir:

Doğru cevap D’dir.

Proje kapsamında analizlerin yapıldığı paydaşlar, ülkemizde jeoloji verisi üreten başlıca kurumlar arasından seçilmiştir. Bu kurumlar şunlardır:

Doğru cevap A’dır.

Mekânsal veriler bilgisayar ortamında vektör ve raster olmak üzere iki temel yapıda ifade edilirler.

Doğru cevap E’dir.

INSPIRE Jeoloji Veri Modeli (D2.8.II.4)’ni oluşturan alt veri modellerinden,

Doğru cevap A’dır.

Jeomorfolojik Özellik; çizgisel ve alansal arazi oluşumu veya şeklini ifade eder. Jeomorfolojik özellik, Doğal (erozyon, çökel süreçleri vb.) ve Antroponejik (insan faaliyet ve aktiviteleri) olmak üzere iki alt bileşende düşünülmektedir. Doğru cevap C’dir.

Akifer; ekonomik olarak önemli miktarda suyu depolayabilen ve yeterince hızlı taşıyabilen (iletken) geçirimli jeolojik birimlerdir. Akiferler, yeraltı sularını tutması ve çekilebilmesi için yüksek gözeneklilik ve geçirgenliğe sahip olmalıdır. Pekişmemiş kumlar ve çakıllar, kumtaşları, konglomeralar, kireç taşları, dolomitler, bazalt akıntıları, çatlaklı plütonik ve metamorfik kayaçlar akifer olarak nitelendirilen kayaçlardır. Doğru cevap B’dir.

Akifer (Kayaç); ekonomik olarak önemli miktarda suyu depolayabilen ve yeterince hızlı taşıyabilen (iletken) geçirimli jeolojik birimlerdir. Akitard; suya doygun fakat düşük geçirimli haznenin yeraltı suyu hareketine izin vermediği ve kuyulara serbestçe su sağlayamayan, fakat farkedilebilir derecede yeraltı suyunun komşu akiferlerden veya komşu akiferlere iletimini sağlayan hidrojeolojik birimdir. Akiklüd; düşük geçirimliliği nedeniyle, yeraltı suyu akımına karşı bariyer gibi davranan, genellikle akifer ve akifer sistemlerini sınırlandıran hidrojeolojik birimdir. Sondaj; özel bir takım gereçlerle her türlü katı ortamda ve her yönde, işletme veya özel amaçlı silindirik delikler açma işlemi ve silindirik şekilde derin kazı makinaları ile kazı işlemidir. Doğru cevap B’dir.

Jeofizik yöntemlerde, incelenen fiziksel özelliğe bağlı olarak farklı değişkenler ölçülür ve buna bağlı bir kuramsal çözüm geliştirilir. Ölçümlerde çoğunlukla kullanılan yöntemler şunlardır:

Doğru cevap B’dir.

Ulusal Jeoloji Veri Teması kapsamında ‘jeoloji’, ‘hidrojeoloji’ ve ‘jeofizik’ temaları için oluşturulan standart yapıdaki verilerin kolaylıkla üretilebilmesi için her bir tema için proje şablonları hazırlanmıştır. Proje şablonlarının amacı, hazır sayısallaştırma kalemlerini kullanarak uygun renk ve sembolojide standart veri üretimini gerçekleştirmektedir. Doğru cevap C’dir.