COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ STANDARTLARI VE TEMEL MEVZUAT

bir olayın afet olabilmesi için yalnızca fiziksel özelliklerine ve durumuna değil, neden olduğu sosyal ve ekonomik etkilerine de bakılması gerekmektedir.

Afet Yönetimi Kavramı
Afet yönetimi, afet oluşmadan önce başlayarak afetin neden olduğu etkilerin giderilmesine kadar geçen dönemi kapsayan önleme, hazırlık, zarar azaltma, acil müdahale ve iyileştirme süreçlerinden oluşan birçok disiplini bünyesinde barındıran, çözüme yönelik birçok çalışmayı gerektiren bir yönetim modelidir.

Afet öncesi dönemden başlayarak afet sonrası döneme uzanan ve aradaki tüm evrelerde her türlü yasal ve yönetsel çalışmaları düzenleyen, mevcut sistem üzerinde geliştirici
etkisi bulunan bir model yaklaşımı olan afet yönetimi temelde 3 bölüme ayrılabilir. Bu bölümler afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası olarak adlandırılmaktadır. Bu bölümlerden
en çok özen gösterilmesi gereken, afet öncesi dönemde yapılan çalışmalardır. Zaten afet
yönetiminin asıl amacı, afet sırasında meydana gelebilecek can ve mal kayıplarını ortadan kaldırmak olduğu için afet öncesi dönemde tüm planların oluşturulması ve organize
edilmesi büyük önem arz etmektedir. Afet sonrası dönem ise yine afet öncesi olduğu gibi
yoğun emek isteyen ve afet sırasında meydana gelen zararların etkilerini en aza indirmek
için yapılan çalışmaları kapsayan dönemdir. Bu dönemde alternatif kaynakları ortaya koymak, enkaz çalışması yapmak, yardım ekiplerini organize etmek gibi hayati öneme sahip
çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Afet yönetimi evreleri;
• Hazırlıklı olma,
• Acil müdahale,
• İyileştirme ve
• Zarar azaltma
çalışmalarından oluşmaktadır

Müdahale
Müdahale evresi, afet sırasında ortaya çıkan ihtiyaçlar karşısında hızlı iletişim kurarak, doğru personelin desteği ile gereksinimlere cevap verebilmeyi kapsamaktadır.

AFET YÖNETİMİ MEVZUATI VE CBS İLİŞKİSİ
Afet yönetimi, farklı disiplinlerin çalışmalarının aynı anda yürütülmesini ve çeşitli verilerin değerlendirilmesini gerektiren çalışmaları kapsar. Etkili bir afet yönetiminde, bir
yandan afet alanının demografik, jeolojik özellikleri gibi birçok alanda detaylı veriler elde
edilirken, diğer yandan bu verileri kullanarak mevzuatın yol gösterdiği ölçüde afet yönetim stratejileri ve acil durum eylem planları yapılmaktadır. Afet yönetimi; çok katmanlı
yapısının yanı sıra, kamu kurum ve kuruluşlarını, sivil toplum örgütlerini ve üniversiteler
gibi birçok paydaşı tüm afet yönetimi evrelerine dâhil eden bir strateji bütünüdür

CBS’nin mevzuatın sınırlarını belirlediği afet yönetim sistemi ile kullanılmasının
avantajları bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Etkili bir veri paylaşım aracı olması: Afet yönetiminde; birçok farklı kurum afet
mevzuatının izin verdiği ve tanımladığı çok çeşitli verileri farklı formatlarda bulundurmaktadır. İşte bu noktada CBS ile farklı kurumların ellerinde tuttukları farklı formattaki
verileri istenildiği takdirde aynı format altında farklı merkezlerden elde edilebilmesi ve
farklı analizleri yapabilmesi mümkün olabilmektedir. Bu durumda verilerin anlık olarak
elde edilmesi de sağlanmış olacaktır. Örneğin; normal şartlarda bir yerleşim alanının fiziki özellikleri ile ilgili veriler farklı kurumlarda ve dağınık bir şekilde bulunmaktadır.
Bunlar; topografya, demografik veriler, meteorolojik veriler gibi birçok doğal veri ve hastahane, yol, itfaiye alanları gibi birçok veriyide içermektedir.
Afetin meydana gelmesi durumunda mevzuatın tanımladığı kurum verilerinin bir
kısmına ya da tümüne ihtiyaç duyulabilmektedir. Bu durumda CBS yardımı ile bu verilerin tek formatta, anlık ve merkezi bir alanda toplanması ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Bununla ilgili mevzuatta düzenlemelerin yapılarak etkili bir sistemin CBS yetenekleri kullanarak
ortaya çıkarılması, can kayıplarının önüne geçilmesinde etkili bir yöntem olacaktır.
2. Güncellenebilmesi: Yerleşim alanları, yaşayan ve sürekli değişen dinamikler içerisindedir. Bu değişimlerin izlenmesi ve güncel olması afet yönetimi için çok önemlidir.
Yanlış verilerle yapılacak müdahaleler can ve zaman kaybına sebep olacaktır. CBS’de farklı
kurumlar tarafından anında güncellenen veriler, otomatik olarak aynı anda kurulan sistemde de güncellenmiş olur. Bu verilerden yeni güncel haritalar anında üretilebilir.
3. Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi: Afetlerin meydana gelmesinden sonra can ve mal kayıplarını azaltma amacı ile birçok farklı veriye ihtiyaç
duyulabilmektedir. Örneğin; bir çığ sonrasında yürütülen kurtarma çalışmalarında, insanların mahsur kaldıkları bölgelere ulaşılabilmesi için, çığın gerçekleştiği sahanın topografik haritası, karlı alanları gösteren uydu fotoğrafı, çığ sonrası tahliyesi gerçekleştirilecek
olan insanların konumları ve bölgenin ayrıntılı bir ulaşım haritasına aynı anda ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durumlarda CBS, afet mevzuatı çerçevesinde farklı verileri birleştirerek
gerekli analizlerin yapılmasını sağlayacaktır.
4. Çok yönlü görselleştirme imkânı sunması: Afet sonrası yardım ve analiz çalışmalarında çok farklı haritalara ihtiyaç duyulabilmektedir. Böyle durumlarda CBS’de bulunan veirler sayesinde sonuç analizlerinin yapılması ve bunun harita üzerine dökülmesi
oldukça kolaydır. Bir felaket sonrası etki alanlarının ortaya çıkarılması ya da yangın
sonrası dumanın hangi bölgeleri etkileyeceği gibi faktörler CBS yardımı ile veri tabanından kısa sürede hazırlanabilmektedirler. Örneğin, yanardağ faaliyetleri sonrasında
bu afetin doğrudan ve dolaylı etkilerinden kısa, orta ve uzun vadede etkilenebilecek
alanlar belirlenebilir. Buna bağlı risk alanları belirlenerek ek önlemler alınabilir. Duman ve küllerin iklimsel koşullarla yayılması sonucu uçuşlara getirilecek kısıtlamalar
bu önlemlerden biridir.

CBS’nin mevzuatın sınırlarını belirlediği afet yönetim sistemi ile kullanılmasının
avantajları bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Etkili bir veri paylaşım aracı olması: Afet yönetiminde; birçok farklı kurum afet
mevzuatının izin verdiği ve tanımladığı çok çeşitli verileri farklı formatlarda bulundurmaktadır. İşte bu noktada CBS ile farklı kurumların ellerinde tuttukları farklı formattaki
verileri istenildiği takdirde aynı format altında farklı merkezlerden elde edilebilmesi ve
farklı analizleri yapabilmesi mümkün olabilmektedir. Bu durumda verilerin anlık olarak
elde edilmesi de sağlanmış olacaktır. Örneğin; normal şartlarda bir yerleşim alanının fiziki özellikleri ile ilgili veriler farklı kurumlarda ve dağınık bir şekilde bulunmaktadır.
Bunlar; topografya, demografik veriler, meteorolojik veriler gibi birçok doğal veri ve hastahane, yol, itfaiye alanları gibi birçok veriyide içermektedir.
Afetin meydana gelmesi durumunda mevzuatın tanımladığı kurum verilerinin bir
kısmına ya da tümüne ihtiyaç duyulabilmektedir. Bu durumda CBS yardımı ile bu verilerin tek formatta, anlık ve merkezi bir alanda toplanması ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Bununla ilgili mevzuatta düzenlemelerin yapılarak etkili bir sistemin CBS yetenekleri kullanarak
ortaya çıkarılması, can kayıplarının önüne geçilmesinde etkili bir yöntem olacaktır.
2. Güncellenebilmesi: Yerleşim alanları, yaşayan ve sürekli değişen dinamikler içerisindedir. Bu değişimlerin izlenmesi ve güncel olması afet yönetimi için çok önemlidir.
Yanlış verilerle yapılacak müdahaleler can ve zaman kaybına sebep olacaktır. CBS’de farklı
kurumlar tarafından anında güncellenen veriler, otomatik olarak aynı anda kurulan sistemde de güncellenmiş olur. Bu verilerden yeni güncel haritalar anında üretilebilir.
3. Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi: Afetlerin meydana gelmesinden sonra can ve mal kayıplarını azaltma amacı ile birçok farklı veriye ihtiyaç
duyulabilmektedir. Örneğin; bir çığ sonrasında yürütülen kurtarma çalışmalarında, insanların mahsur kaldıkları bölgelere ulaşılabilmesi için, çığın gerçekleştiği sahanın topografik haritası, karlı alanları gösteren uydu fotoğrafı, çığ sonrası tahliyesi gerçekleştirilecek
olan insanların konumları ve bölgenin ayrıntılı bir ulaşım haritasına aynı anda ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durumlarda CBS, afet mevzuatı çerçevesinde farklı verileri birleştirerek
gerekli analizlerin yapılmasını sağlayacaktır.
4. Çok yönlü görselleştirme imkânı sunması: Afet sonrası yardım ve analiz çalışmalarında çok farklı haritalara ihtiyaç duyulabilmektedir. Böyle durumlarda CBS’de bulunan veriler sayesinde sonuç analizlerinin yapılması ve bunun harita üzerine dökülmesi
oldukça kolaydır. Bir felaket sonrası etki alanlarının ortaya çıkarılması ya da yangın
sonrası dumanın hangi bölgeleri etkileyeceği gibi faktörler CBS yardımı ile veri tabanından kısa sürede hazırlanabilmektedirler. Örneğin, yanardağ faaliyetleri sonrasında
bu afetin doğrudan ve dolaylı etkilerinden kısa, orta ve uzun vadede etkilenebilecek
alanlar belirlenebilir. Buna bağlı risk alanları belirlenerek ek önlemler alınabilir. Duman ve küllerin iklimsel koşullarla yayılması sonucu uçuşlara getirilecek kısıtlamalar
bu önlemlerden biridir.

yürürlükteki ulusal mevzuata göre, afetlerde öncelikli sırayı depremler almaktadır. Bu nedenle mevzuattaki düzenlemelerin tamamına yakını, afet yönetimini deprem öncesi ve sonrası alınacak tedbirlere ilişkin düzenlemeler olarak ortaya koymaktadır. Bir kısım mevzutta sel ve yangın gibi faaliyetlerden bahsedilmiş olsa dahi uçak, demiryolu ve gemi kazaları gibi afetler hakkında kayda değer düzenlemeler hâlâ bulunmamaktadır.

Afet yönetimi evreleri;
• Hazırlıklı olma,
• Acil müdahale,
• İyileştirme ve
• Zarar azaltma
çalışmalarından oluşmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Afet yönetimini zaman modeli kavramı açısından incelediğimizde ise, risk yönetimi ve kriz yönetimi olmak üzere 2 ayrı safhadan oluştuğu görülmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İyileştirme evresi, toplumu olası afetlere karşı daha dayanıklı hâle getirmek için tüm işlerin afet öncesi dönemlerdeki gibi yürütülebilir hâle getirilmesidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

1982 tarihli ve yürürlükte olan Anayasa’nın 119. maddesi olağanüstü hâl durumunu düzenlemektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

1999 yılında yaşanan Marmara depremi sonrasında, Türkiye Afet Yönetimi Sistemi yeniden sorgulanmaya başlanmış ve yasal düzenlemelerin yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023): Afetlere karşı toplumsal bilincin artırılması, afetlere dayanıklı ve güvenli yerleşim yerlerinin oluşturulması ve risk azaltma çalışmaları yapılarak afetlerin neden olabileceği can ve mal kaybının asgari düzeye indirilmesi konusunda ayrıntılı planlamaya yer verilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Afet yönetiminde birçok veri katmanının bir arada kullanılmasına ve incelenmesine olanak sağlayan ve sonuç analizlerinde birçok farklı yaklaşım açısını gösteren sistemler bütünü Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)’dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinin mevzuatın sınırlarını belirlediği afet yönetim sistemi ile kullanılmasının avantajları bulunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

- Etkili bir veri paylaşım aracı olması

- Güncellenebilmesi

- Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi

- Çok yönlü görselleştirme imkânı sunması

Doğru cevap E seçeneğidir.

Yürürlükteki ulusal mevzuata göre, afetlerde öncelikli sırayı depremler almaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

2013 tarihinde yürürlüğe giren Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği’nin amacı devletin tüm güç ve kaynaklarını afetten önce planlayarak, afetin meydana gelmesi hâlinde devlet güçlerinin afet bölgesine en hızlı şekilde ulaşması ile vatandaşlara en etkili acil yardım yapılmasını sağlamak için teşkilatların görevlerini düzenlemektir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Coğrafi Bilgi Sistemi Teknikleri