Afet ve Afet Yönetimi ile İlgili Mevzuat

Türkiye dünyanın aktif deprem kuşaklarından biri olan AlpHimalaya deprem kuşağı üzerinde
yer alır. Ülkemizin yüz ölçümünün %42’si birinci derece deprem kuşağı üzerindedir.

Çığ, yangın, deprem gibi bir olay eğer insan yaşamı üzerinde zarar verici etkiler yaparsa afet meydana gelmektedir. Can ve mal kaybının olmaması durumunda ise ortaya çıkabilecek riskler afet olarak tanımlanmamaktadır. Bir olayın afet olabilmesi için yalnızca fiziksel özelliklerine ve durumuna değil, neden olduğu sosyal ve ekonomik etkilerine de bakılması gerekmektedir.

Afet yönetimi, afetin öncesinde başlayarak bitimine kadar yapılan tüm çalışmaların belirli bir düzen içerisinde yürütülmesi, yönlendirilmesi, koordinasyonunun sağlanması ve uygulanabilmesi adına çalışan tüm birimlerin yönetilmesi anlamına gelmektedir..

Afet yönetimi temelde 3 bölüme ayrılabilir. Bu bölümler afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası olarak adlandırılmaktadır.

Afet yönetimi evreleri;
• Hazırlıklı olma,
• Acil müdahale,
• İyileştirme ve
• Zarar azaltma çalışmalarından oluşmaktadır.

Afet yönetimini zaman modeli kavramı açısından incelediğinde risk yönetimi ve kriz yönetimi olmak üzere 2 ayrı safhadan oluştuğu görülmektedir.

Risk yönetimi evresinde, afeti oluşturan risklerin bertaraf edilmesine yönelik zarar azaltma ve hazırlıklı olma evresini kapsayacak şekilde çalışmalar yapılır.

Kriz yönetimi evresi ise, afetin meydana gelmesi ile başlayan ve afet sonrası her türlü hasarın giderilmesi ile sonuçlanan dönemde yapılacak kurtarma ve yeniden yapılanma aşamalarını içerir.

Zarar azaltma, toplumların ekonomik ve sosyal yöntemleri derinlemesine geliştirerek yüksek standartları ortaya koyması için olası afetlerin meydana getireceği zararların azaltılması adına alınan önlemler bütünü olarak tanımlanabilir.

Hazırlıklı olma evresi  gerçekleşebilecek bir afete karşı hazırlıkların yapılarak ortaya çıkabilecek olası can ve mal kayıplarını en az seviyeye indirmek için alınması gereken önlemler ve çalışmalar bütünüdür.

Afet anında ve sonrasında acil müdahale fonksiyonlarının olaya müdahale etmesi ile can ve mal kayıplarını en aza indirmeyi amaçlayan evre, farklı zamanlarda yapılacak tatbikatlar ile başarılı müdahaleler yapmayı amaç edinmelidir.

İyileştirme evresi, toplumu olası afetlere karşı daha dayanıklı hâle getirmek için tüm işlerin afet öncesi dönemlerdeki gibi yürütülebilir hâle getirilmesidir. 

Afete maruz kalmış bireylerin desteklenmesi dışında ekonomik canlılığın tekrar sağlanması ve desteklenmesi iyileştirme evresinin hedefleri arasındadır. Altyapı koşullarının ve toplum psikolojisinin güçlendirilmesi bu evrenin bir diğer hedefidir.

İyileştirme evresinde, güçlendirilme sonucu mümkün olan en kısa sürede toplumdaki şartların eski hâline gelmesi gerekmektedir. Bu durumun yaşanabilmesi için kademeli sorumluluk zinciri tanımı  apılmalıdır. Kademeli sorumluluk zinciri, bireylerin ve kuruluşların kendi üzerlerine düşen görevleri zamanında ve sınırları içerisinde yaparak bir sonraki aşamaya devretmesidir.

Türkiye’de afet ile ilgili ilk yazılı dökümanlar 1509 depremi sonrası yazılan dökümanlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nda büyüklüğü 7.6 olan deprem sonrasında afete ilişkin ilk yazılı kayıtlar oluşturulmuştur. Yazılı kaynaklarda depremin 13 bin kişinin ölümüne ve 1047 adet binanın kaybına sebep olduğu belgelenmiştir.

Afet yönetimi mevzuatı; anayasa, yasalar, tüzükler, yönetmelikler ve yargı kararları düzenlemelerinden, herhangi bir yerde yazılı olmayan uygulamalarla içtihat hâline gelmiş kurallara kadar birçok konuyu
içermektedir.

Afet yönetimi mevzuatının en başta gelen kaynağı Anayasa’dır. Her kanun, devletin temel kuruluşunu, örgütleniş ve işleyişini gösteren kurallar topluluğu olarak Anayasa’ya uygun olmak zorundadır. Afet yönetimi mevzuatını doğrudan ilgilendiren kanunlar da Anayasa’ya aykırı olamazlar.

6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, 2012 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun amacı; afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esasları belirlemektir.

CBS’nin afet yönetiminde kullanılmasını sağlayan en önemli özelliği mekâna bağlı olarak kaydedilen verilerin arasındaki ilişkilerin korunarak her türlü analizin yapılabilmesi ve gerektiği zaman yapay zekânın kullanılarak senaryoların ve sonuçlarının üretilebilmesidir. 

CBS’nin mevzuatın sınırlarını belirlediği afet yönetim sistemi ile kullanılmasının avantajları bulunmaktadır. 

1. Etkili bir veri paylaşım aracı olması

2. Güncellenebilmesi

3. Hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi

4. Çok yönlü görselleştirme imkânı sunması